جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سوره­های قرآن به مثابۀ واحدی پیوسته، دارای ساختاری منسجم و منظم هستند و هریک از آنها، از موضوعات و مضامین متنوعی تشکیل شده­اند که بر خلاف ظاهر پراکندۀ موضوعات، بی­ربط نیستند بلکه به عنوان اجزاء ساختاری، برای تأمین هدف و موضوع محوری سوره، ضروری و متناسب بوده و خواننده را در مجموع، یک گام به درک کامل­تر موضوع اصلی سوره نزدیک­تر می­کنند. یکی از گامهای اساسی برای رسیدن به ساختار سوره، تقسیم آن به اجزاء و بخش­های­ معنایی و موضوعی است. بر خلاف روشهای مفسران و قرآن پژوهانی که با استفاده از شواهد معنوی، سوره را به اجزاء و بخش­هایی تقسیم کرده­اند، پژوهش حاضر در پی آن است که با استفاده از شواهد و نشانه­های لفظی به تقسیم­بندی موضوعات و مضامین سوره­­ها بپردازد. در این راستا با مطالعه چند سوره، برخی شواهد و نشانه­های لفظی شامل قَسَم، خطابات خداوند به پیامبر اکرم$ و سایران و تکلم خداوند و غیره، احصاء شده و قواعدی استخراج گردیده و با استفاده از آنها سورۀ حجرات بخش‌بندی شده، سپس با استفاده از محتوای بخشهای قریب­المضمون فصل­بندی صورت گرفته و در نهایت با استفاده از محتوای فصول، موضوع محوری سوره استخراج شده است. با به‌کارگیری قواعد این روش، در اکثر موارد، تقسیم­بندی موضوعی سوره بدون توجه به محتوای آیات امکان­پذیر است.

امدادهای الهی که در قرآن به صورت اموری خارق عادت گزارش شده، امروزه به عنوان یکی از جدی ترین مسائلی است که می‌تواند به نحوی باورهای مومنانه در این عرصه را با شک و تردید بیامیزد. داستان استسقای حضرت موسی % هم در قرآن و هم تورات گزارش شده است، با این حال در کیفیت وقوع آن برداشت‌های متفاوتی در میان دانشمندان اسلامی ارائه گردیده که ریشه در رابطه علم و دین، نقش عقل در درک خوارق عادات، جایگاه روایات تفسیری و رابطه خوارق عادات با نظام سنن در نظر مفسر دارد. در پژوهش حاضر که در روش استخراج، کتابخانه­ای و اسنادی و در پردازش تطبیقی- تحلیلی آمیخته با نقد است، پس از دسته‌بندی، بررسی و واکاوی دیدگاه مفسران و دانشمندان اسلامی، به بیان مبانی موثر در اختلاف دیدگاه‌ها پرداخته شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که چون این واقعه خارج از حوزه علم بوده، محال عقلی نیست، دانش اجمالی از روایات تفسیری نسبت به آن حاصل می‌شود و تناقضی با سنن الهی ندارد، دیدگاه پذیرش ظاهر آیات بر اساس قدرت الهی ترجیح دارد.

نقض مکرر تمامیت سرزمینی کشور‌ها طی یکصد سال گذشته و همچنین سربرآوردن گروه‌های تجزیه‌طلب متعدد در دارای قومیت‌ها و مذاهب، موجب گردیده بررسی مبانی و منابع شریعت اسلامی در حفاظت از تمامیت سرزمینی، بیش از گذشته مورد توجه قرار گیرد. در این رابطه، اولین مرجع استنباط احکام، کتاب خداست. گرچه قرآن کریم در مورد مقابله با جدایی‌طلبان به طور مستقیم حکمی بیان نفرموده است؛ اما با ذکر آیاتی از جمله آیه 103 از سوره آل‌عمران و بسیاری دیگر از آیات قرآن همچون آیه 103 از سوره النساء، آیه 43 سوره الانفال و بیشتر آیات سوره الحجرات، انسان‌ها و جوامع انسانی را به همگرایی، وحدت و اخوات و دوری از تفرقه فراخوانده است. این دلالت غیرمستقیم آیات قرآن کریم که ضمن محترم شمردن آزادی و برابری انسان‌ها ایشان را مکلف به حفظ اتحاد و وحدت در سایه تعالیم الهی می‌نماید، با روایات و سنن متعددی از معصومان( قرین گردیده است. این تحقیق می‌کوشد با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی نگاه آیات الهی قرآن کریم به موضوع حفاظت و حراست از تمامیت سرزمینی کشور را ارزیابی نماید.

فهم بسیاری از آیات قرآن کریم در گرو درک بافت تاریخی عصر نزول و فهم باورهای مخاطبان قرآن در آن عصر است. ناگفته پیداست که گزارش تاریخی موثقی که از ویژگی‌های تاریخی آن عصر سخن بگوید امروزه در دست نیست. با این وجود اما راه برای فهم وضعیت آن دوران نیز بسته نیست. یادمان‌های فیزیکی و فرهنگی به جای مانده از آن دوران، ظرفیت خوبی برای فهم بسیاری از موضوعات و مسایل آن عصر دارد. با کمک این یادمان‌ها می‌توان بسیاری از موضوعات و مفاهیمی که درک آن‌ها وابسته به فهم فضای نزول قرآن است را روشن نمود و بدین سان به فهم بهتر بسیاری از مفاهیم و موضوعات قرآنی کمک کرد. در میان یادمان‌های تاریخی، کتیبه‌ها یکی از مجموعه منابع ارزشمندی هستند که قابل استفاده برای فهم بهتر وضعیت تاریخی مفاهیم تاریخی و مبهم قرآنی می‌باشند. مقاله پیش‌رو نظر به این کاربرد کتیبه‌ها، در نظر دارد تا به باز تفسیر تعبیر «جدّ» در آیه سوم سوره مبارکه جن بپردازد. روش این پژوهش تاریخی است و در آن با گردآوری کتیبه‌های مرتبط با مفهوم مدنظر و خوانش آنها تلاش می‌شود تا معنای این واژه در عصر نزول قرآن به‌دست آورده شود. بررسی انجام شده در این پژوهش نشان می‌دهد که واژه «جدّ» به‌رغم نگرش قاموسی و فقه اللغه‌ای مفسران و لغویان، بر‌اساس شواهد کتیبه‌ای به جای مانده در شمال عربستان اسم علم خاص است که به نوعی خاص از خدایان اشاره می‌کند.

در ادیان الهی توحید جنبه‌ها و وجوه مختلفی دارد. یکی از وجوه توحید و خداشناسی توحید در عبادت است. مخلوقات به نحوه تکوینی و تشریعی در جستجوی کمال مطلق یا صیرورت به سوی خداوند هستند، دعا و نیایش از سوی آدمیان جلوه کمال جویی و کمال خواهی آدمی است. انسان فاعل علمی است و بنا به علم خود می‌تواند عمل اختیاری انجام دهد بنابراین شناخت خداوند به عنوان مبدأ و منتهای عالم مخلوقات سبب می‌شود که آدمی همواره در اعمال خود متکی به لطف و رحمت الهی باشد و خیر و کمال خود را از خداوند مسألت کند، چون مدبـّر حقیقی عالم موجودات ذات پاک الهی است و آدمی با تکیه بر ربوبیّت خداوند می‌تواند وی را پرستش کند و عرضه نیاز به درگاه وی آورد. رابطه ربوبیّت و دعا در مقاله حاضر بررسی می‌شود و با تکیه بر آیات قرآنی مدلّل می‌گردد که ربوبیّت تام الهی مبنای دعا و نیایش است.

فهم مفردات به طور عام و واژگان غریب به طور خاص، نخستین و مهم‌ترین قدم در فهم قرآن کریم، سنت پیامبر اکرم$ و احادیث ائمه معصومان% می‌باشد. یکی از مهم‌ترین منابع برای معناشناسی واژگان غریب در قرآن کریم و احادیث معصومان%، مراجعه به فرهنگ و ادب عربی است. شیخ صدوق از جمله نخستین کسانی است که در تبیین معنای واژگان غریب در قرآن کریم و احادیث معصومان% از فرهنگ و ادب عربی به عنوان یک منبع مهم بهره برده است. این پژوهش در پی رصد و کشف گونه‌های تبیین واژگان غریب در آثار شیخ صدوق با بهره‌گیری از فرهنگ و ادب عربی می‌باشد. روش جمع‌آوری مطالب در این پژوهش بصورت کتابخانه‌ای بوده و پردازش آنها بصورت توصیفی - تحلیلی می‌باشد. پس از بررسی‌ها مشخص شد که برخی از ابعاد روشی شیخ صدوق در بهره‌گیری از فرهنگ و ادب عربی برای معناشناسی واژگان غریب، عبارتند از: گزارش و نقل معنای واژه از فرهنگ و ادب عربی، بهره‌گیری از ضرب‌المثل‌ها، کنایات و اشعار عربی در بیان معانی لغوی و استعمالی واژگان غریب، پرسش از لغوییون و علمای علم لغت، و بیان نکات نحوی واژه با بهره‌گیری از فرهنگ و ادب عربی می‌باشد. شیخ صدوق با مراجعه به فرهنگ و ادب عربی و کشف معنای واژه توانسته است اخبار متعارض در بین مذاهب اسلامی را حلّ نماید.

مبانی و اصول آموزه‌های اعتقادی به اعتباری سه قسم‌اند: اول؛ دلیلی که همه مقدمات آن عقلی است، اگر همه مقدمات دلیل عقلی یقینی باشد نتیجه حاصل از آن‌ها نیز به‌طور قهری یقینی خواهد بود. دوم؛ دلیلی که همه مقدمات آن نقلی است. فرض نقلی بودن همه مقدمات دلیل براساس تلقی مشهور ناممکن می نماید. سوم؛ دلیلی که مقدمات آن ترکیبی از عقل و نقل است. بسیاری از ادله باب اعتقادات از قبیل قسم سوم‌اند آیا ادله نقلی حدیثی مفید یقین‌اند یا نه؟ پاسخ‌های ارائه شده برای این سوال مختلف و گوناگون است. نظریه غالب این است که دست‌یابی به یقین اعتقادی از طریق احادیث و ادله نقلی فرقی با راه عقل و کشفیات عقلانی ندارد لیکن در کیفیت تبیین این قاعده و شرایط آن نظرات مختلف است، مقتضای تحقیق متکلمان متمایل به نصوص دینی این است که ادله نقلیه در مواردی مفید یقین‌اند، به‌خصوص در حالتی‌که نقل توأم با شواهد قطعی و یقینی باشد یا نقل متواتری در بین باشد که احتمالات منافی با آن را منتفی سازد. با بررسی به عمل آمده مقاله بر این نظریه تأکید دارد که اصولاً تبار و سنخ علم اعتقادی حاصل از نقل و حدیث را نباید منحصر به چارچوب‌های کلامی و فلسفی مصطلح بدانیم، زیرا وسعت معارف حدیثی و مفاهیمی که در اختیار انسان قرار می‌دهند بسیار فراتر از ضوابط تدوین شده بشری است.

سرآمد محدثان امامیه محمد بن علی بن بابویه (م.381) معروف به شیخ صدوق؛ در دوران زندگانی خویش شرق و غرب دنیای اسلام را درنوردید تا میراث ائمه اطهار( را گردآوری کند. حاصل سفرهای حدیثی او، کثرت مشایخ و فراوانی تألیف بود. در این مسیر پرفراز و نشیبْ صدوق، قدم به شهرهای دور و نزدیک گذاشت و دربرابر اجلآی امامیه زانوی تتلمذ زد. در لابه‌لای سفرهای صدوق و نگاشته‌های وی، نام «همدان» و یاد محدثان «همدانی» دیده می­شود. از نتایج سفر شیخ صدوق به همدان، آشنایی و تحمل حدیث فراوان از محدثی جلیل القدر به نام «احمد بن زیاد بن جعفر همدانی» است. وی محدثی برخاسته از مکتب همدان، از مشایخ صدوق و از محدثان با روایات فراوان اما مجهول‌الحالی است که نام وی در اِسناد آثار پیشینیان امامیه به‌چشم می‌خورد. این نوشتار کوشش می­کند با تکیه بر داده‌های محدود از آثار صدوق، گوشه‌ای از زندگانی ناشناخته "احمد بن زیاد همدانی" را که در کتب رجالی مورد غفلت قرار گرفته؛ آشکار نماید و به ارزیابی نقش او در تکمیل میراث امامیه توجه دهد. این پژوهش با همین هدف و از رهگذر روش توصیفی-تحلیلی به بررسی نقش این شیخ بلاواسطه صدوق پرداخته است.

مباحث نقد متن از جمله مباحثی است که توجه برخی محققان قرآنی را به خود جلب کرده و در این راستا برخی کوشیده‌اند که متن قرآن را بر اساس روش‌های این دانش مورد بررسی قرار دهند. آن دسته از آیات قرآنی که حاوی تکامد هستند در این میان، به سبب ماهیت خاص خود، توجهی ویژه‌ را به خود جلب کرده‌اند. در این زمینه آیه نهم سوره قارعه از آیاتی است که بحث بسیاری را به خود اختصاص داده است؛ برخی همچون فیشر و ونزبرو بر اساس تحلیل آن مدعی شده‌اند که دو آیه‌ی پس از آیه نهم در زمانی متأخرتر به سوره افزوده شده است. این درحالی است که برخی دیگر همچون بلمی گرچه به تحریف این سوره اعتقاد ندارند، مدعی وجود تصحیف در آیه نهم این سوره هستند. در این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی - انتقادی به ارزیابی دیدگاه این خاورشناسان در خصوص آیه نهم سوره قارعه و نتایجی که از آن گرفته‌اند پرداخته شده و نشان داده ‌می‌شود که ادعای تحریف یا تصحیف در خصوص آیات آخر سوره قارعه، ادعایی بی‌پایه است و از صرف فرض فراتر نمی‌رود.

ترجمه دستوردادن برای واژه امر، ترجمه‌ای است که در بادی امر به ذهن مترجم خطور می‌کند. در آیه 16 سوره اسراء از آنجا که متعلق امر، فسق و مخاطب امر، مترفان هستند، مفهومی که ایفاد می‌شود آن است که خداوند به مترفان دستور به فسق می‌دهد و نهایتاً پس از عمل به فسق، آنان را نابود می‌سازد. پژوهش حاضر معنای کثرت را به‌جای دستور دادن برای واژه امر پیشنهاد می‌کند و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و روش توصیفی تحلیلی، مستندات این معنا را احصا و مورد بحث قرار می‌دهد. شواهد لغوی وجود دارد که اثبات می‌کند، این معنا مسبوق به سابقه بوده‌است. هم‌چنین قرائاتی به‌جز قرائت حفص که گاه در قالب روایت از امامان شیعه نیز نقل شده، تأییدی دیگر بر این معناست. علاوه بر آن شواهدی در قرآن وجود دارد که کثرت مترفان و کثرت اموال آن‌ها ارتباط مستقیمی با عذابشان دارد. روایاتی نیز در همین راستا نقل شده ‌است. از طرفی دیگر، اتخاذ این معنا تا اندازه زیادی شبهاتی که پیرامون این آیه مطرح است از جمله شبهه جبر را دفع می‌کند. بررسی مهم‌ترین ترجمه‌های فارسی نشان می‌دهد این معنا مغفول واقع شده و تعداد اندکی از مترجمین به آن توجه داشته‌اند. بیش از نیمی از ترجمه‌ها معنای دستور دادن را برگزیده‌اند. معانی دیگری از جمله وادارکردن، میدان دادن، امارت دادن نیز توسط مترجمین فارسی مورد استفاده قرار گرفته است.