جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

احادیث قدسی به دلیل انتساب به مقام ربوبی، جایگاه والایی در معرفی اصل توحید دارند. کتاب الجواهر السنیة فی الاحادیث القدسیه، اثر شیخ حر عاملی با آنکه دربردارنده روایات قدسی متعددی در موضوعات اعتقادی و اخلاقی است، همچنان به دلیل فقدان طبقه‌بندی موضوعی و محتوایی این احادیث دچار اشکال است. همچنین تحلیل محتوایی روایات توحید از منظر قرآن و نقش عملی توحید در زندگی انسان از منظر قرآن کریم نیازمند بررسی است. این تحقیق در پی آن است با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی به طبقه‌بندی حدیث در ساحت توحید و نقش توحید در زندگی عملی انسان از منظر قرآن کریم بپردازد. با بررسی محتوایی در مفاهیم این احادیث، تناقض محتوایی میان احادیث قدسی باب توحید در انواع مختلف توحید ذاتی، صفاتی، افعالی و توحید عبادی با آیات قرآن کریم ملاحظه نشد. همچنین به اثبات رسید توحید و انواع مطرح آن تنها از لحاظ اعتقادی و فکری مطرح نیستند، بلکه قرآن کریم به نقش توحید در زندگی عملی انسان پرداخته است.

از منظر آیات و روایات، اعمال انسان بر اعمال گذشته و آینده او و دیگران ‌تأثیرگذار است. این ‌تأثیرات زمینه ابطال و تغییر اعمال او و دیگران را فراهم می‌کند و موجب بقا و تبدیل اعمال نیک و بد او و دیگران می‌شود. شناخت این ‌تأثیرات در تدوین و تنظیم سبک زندگی اسلامی، که مجموعه‌ای از الگوهای رفتاری برآمده از نظام بینشی و نظام ارزشی اسلام است، نقشی بسیار مهم دارد. این تحقیق با گردآوری به روش کتابخانه‌ای و تحلیل و داوریِ اسنادی _ تحلیلی، پس از بررسی آیات و روایات ناظر به آثار و احکام عمل، به این نتیجه دست یافته است که اعمال نیک و بد آدمی علاوه بر ‌تأثیرات روحی، جسمی و اجتماعی افعال اختیاری انسان، از احکامی مانند حبط و ابطال اعمال نیک گذشته یا تکفیر و پوشانده شدن اعمال بد گذشته، انتقال عین یا مثلِ اعمال نیک و بد دیگران به او و برعکس و همچنین تجسم و حضور اعمال آدمی در قالبی مناسب با عوالم مختلف اثر می‌پذیرند و زمینه آثار جدیدی را فراهم می‌سازند.

قفاری، از چهره‌های سرشناس و تأثیرگذار وهابی معاصر، کتابی در نقد آموزه‌های اعتقادی شیعه تدوین کرده که بازتاب اندیشه وهابیت در مخالفت با شیعه است. او در ذیل بحث امامت، مفهوم امامت را وصایت دانسته و با انتساب آن به عبدالله بن‌سبأ یهودی نتیجه گرفته که وصایت مورد نظر شیعیان از تعالیم وارداتی غیر اسلامی است. این جستار بنا دارد با طرح پرسش‌هایی برگرفته از استدلال قفاری درباره مفهوم امامت، بر اساس منابع مورد اعتماد اهل‌سنت، یکایک آنها را بررسی، تحلیل و نقد کند تا علاوه بر تبیین مفهوم امامت و وصایت، فراگیر بودن مسئله وصایت برای همه پیامبران الهی و پیامبر اسلام نشان داده شود. با مقایسه‌ای بین عبدالله بن‌سبأ و دیگر یهودیان مسلمان‌شده مانند کعب الاخبار، زید بن‌ثابت، وهب بن‌منبِّه و عبدالله بن‌سلام، میزان تأثیرگذاری آنان بر مسلمانان مشخص می‌شود. همچنین با استناد به آیات و نظر مفسران اهل‌سنت، وجود آموزه‌های مشترک میان اسلام و دیگر ادیان توحیدی تبیین می‌شود تا خط بطلانی باشد بر سخنان نسنجیده قفاری و وهابی‌های هم‌داستان او که به هر بهانه‌ای به شیعیان اتهام می‌زنند، به‌ویژه در مسئله امامت که از آموزه‌های اعتقادی اختصاصی شیعیان است.

سرنوشت انسان پس از مرگ اهمیتی اساسی برای انسان‌ها دارد و هم در ادیان و هم نزد فلاسفه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. ارتباط این موضوع با بحث معاد جسمانی بر اهمیت آن می‌افزاید. درباره نحوه زندگی انسان پس از مرگ دیدگاه‌های متفاوتی مطرح شده است، از جمله اینکه انسان در زندگی پس از مرگ از بدن بهره‌مند است. ملاصدرا و شیخ احمد احسایی از قائلان به این دیدگاه هستند. این پژوهش بر اساس روش تحلیل محتوا از طریق داده‌های کتابخانه‌ای، آثار ملاصدرا و احسایی را با رویکردی تطبیقی بررسی کرده است. ملاصدرا بر اساس مبانی فلسفی‌اش، چون اصالت وجود، تشخص وجود، حرکت جوهری و رابطه نفس و بدن، در تبیین عقلانی و فلسفی نحوه کیفیت بدن انسان پس از مرگ تلاش کرده است. احسایی نیز با طرح کالبدی چهارلایه برای انسان، از طرح عوالم و مراتب چندگانه که منجر به سیری نزولی و صعودی برای انسان می‌شود، در تبیین این موضوع بهره برده است. ملاصدرا و احسایی در نهایت در اینکه انسان در زندگی پس از مرگ از وجود بدن بهره‌مند است اشتراک نظر دارند، اما کیفیت این بدن در این دیدگاهشان متفاوت است. همچنین در هر دو دیدگاه عینیت بدن اخروی با بدن دنیوی مبتنی بر نوع خاصی از معنای عینیت است.

مطابق با تصویری که توماس کوهن در کتاب ساختار انقلاب‌های علمی از مرحله «بحران علمی» و در نتیجه «تغییر پارادایم» ارائه می‌کند، همیشه در فرایند تغییر مکتب و جایگزینی آن با مکتبی دیگر شاهد برخی مقاومت‌ها هستیم و به همین دلیل در عصر بحران علمی گاه شاهدیم که انبوهی از نظریات تولید می‌شوند. این سیر تحولات را در فرایند تغییر و جایگزینی مکاتب حدیثی امامیه، از جمله جایگزینی مکتب حلّه با مکتب بغداد در نیمه دوم قرن هفتم، نیز شاهدیم. بعد از ابن‌ادریس حلّی و با آشکار شدن نقاط ضعف فقاهت مکتب بغداد، الگوی مکتب بغداد در مواجهه با سنت (عدم حجیت اخبار آحاد) با چالش‌های جدی روبه‌رو شد و فقهای متعددی با الگوی کلان فکری این مکتب مخالفت کردند. در این بین برخی، مثل محقق حلّی در المعتبر، سعی کردند با ایجاد اصلاحاتی در این مکتب، توسعه‌ای را در پذیرش روایات قائل شوند و ضعف‌های نظریه مکتب بغداد را برطرف کنند. برخی دیگر نیز، مثل علی بن‌طاووس، احمد بن‌طاووس، فاضل آبی و محقق حلّی در معارج الاصول، نظریه حجیت اخبار آحاد را در مقابل نظریه مکتب بغداد طرح‌ریزی کردند تا اینکه علامه حلّی در آثار خود ادله متعدد عقلی و نقلی بر حجیت اخبار آحاد ارائه می‌دهد. به دلیل قوت استدلال او، مکتب حلّه با نام وی در بین امامیه شهرت می‌یابد.

با سقوط ایلخانان، ایران دچار ناآرامی شد. این شرایط با حمله تیمور به سبب کشتارهای بی‌رحمانه‌اش شدت گرفت و به دنبال آن، ایران از جنبه‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی دچار التهابات فراوان شد. مجموع این رویدادها به ایجاد اندیشه‌های افراطی با جنبه‌های مذهبی، همچون شکل‌گیری حروفیان، انجامید. فضل‌اله استرآبادی، رهبر حروفیان، در ابتدا با تکیه بر شعائر شیعی و گسترش اندیشه‌های غالیانه، فعالیت خود را آغاز و در ادامه با تأکید و تقویت ‌اندیشه مهدویت، اذهان عمومی را به خود جلب کرد. این مقاله به دنبال پاسخگویی به این سؤال است که تطور اندیشه مهدویت در آموزه‌های فضل‌اله استرآبادی به چه صورت بود. روش پژوهش در مقاله حاضر، توصیفی و مبتنی بر تحلیل داده‌های تاریخی است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که جنبش‌های سیاسی_اجتماعی و مذهبی از آن دسته تحولاتی هستند که در یک جامعه، عموماً به منظور پیشبرد اهداف و مقاومت در برابر حاکمان ظالم وقت به وقوع می‌پیوندند؛ ازاین‌رو فضل‌اله با توجه به فشار و ظلم متأثر از حملات مغولان و تیموریان بر مردم و با تکیه بر نیروی محرک مسئله ‌‌مهدویت، از آن در خیزش خود برای ایجاد مدینه فاضله و پیاده‌سازی این آرمان جهت تحقق عدالت اجتماعی بهره برد و دستاویزی برای رسیدن به اهدافش قرار داد. باید به این نکته توجه داشت که آموزه‌های فضل‌اله به‌تدریج و در گذر زمان شکل گرفتند.

یکی از مهم‌ترین پرسش‌ها درباره نظریه ولایت فقیه امام خمینی (ره)، شرایط علمی فقیه حاکم است؛ بدین معنا که آیا طبق این نظریه فقیه حاکم می‌بایست مجتهد مطلق باشد؟ آیا فقیه حاکم می‌بایست خود پیش از تصدی مقام ولایت فقیه، احکام فقهی را شخصاً استنباط کرده باشد؟ آیا فقیه حاکم می‌بایست اعلم فقیهان عصر خود باشد؟ اگر پاسخ این پرسش مثبت باشد، آن‌گاه می‌توان پرسید آیا لزوم اعلمیت صرفاً در استنباط فقهی است یا صرفاً در مدیریت و تدبیر سیاسی و یا در هر دوی آنها؟ بنابراین پژوهش حاضر از بررسی ادله اثباتی اصل ولایت فقیه و نظرات گوناگون فقهای عظام در این‌باره منصرف است و صرفاً می‌کوشد با روشی تحلیلی از میان منابع کتابخانه‌ای مرتبط، به‌ویژه آثار فقهی امام خمینی (ره) به پاسخ پرسش این پژوهش راه پیدا کند. بر اساس یافته‌های این پژوهش بنا بر دیدگاه‌های امام خمینی (ره)، وجود ملکه اجتهاد مطلق در ولیّ فقیه ضروری است؛ بدین معنا که لازم است وی توانایی استنباط احکام شرعی در تمام ابواب فقهی را داشته باشد؛ همچنین بر اساس این نظریه استنباط فعلی تعداد قابل توجهی از احکام شرعی برای فقیه حاکم شرط است؛ یعنی ضروری است که فقیه حاکم پیش از تصدی این مقام، میزان قابل توجهی از احکام فقهی را خود استنباط کرده باشد. همچنین بر اساس مبانی امام خمینی (ره)، بنا بر احتیاط واجب لازم است فقیه حاکم در استنباط احکام فقهی و نیز در تدبیر و مدیریت امور عمومی اعلم فقیهان در سرزمینی باشد که در آن اعمال ولایت می‌کند؛ البته قراردادن مجموعۀ اظهار نظرهای امام خمینی (ره) در کنار سیره عملی ایشان نشان می‌دهد که در صورت فقدان فقیهی که جامع تمام این شرایط باشد، از نظر امام خمینی (ره) شرط درایت و کفایت سیاسی فقیه حاکم به اندازه‌ای مهم است که ظاهراً می‌توان از برخی شرایط دیگر به نفع آن عدول کرد.

انسان در جهان جایگاهی متفاوت دارد و نگاه نظام‌های‌ فکری به انسان متفاوت است. عارفان مسلمان نیز تفسیر خاص خود را از جایگاه و ماهیت انسان دارند. علاءالدوله سمنانی، از عرفا و متکلمان قرن هشتم هجری سلسله کبرویه در دوره ایلخانان مغول، در آثار خود اهمیت و ابعاد وجودی انسان را مطرح کرده است. این پژوهش در پی یافتن دیدگاه علاءالدوله درباره جایگاه انسان در هستی، چگونگی رابطه وجودی انسان با خداوند و ابعاد وجودی او است. به باور علاءالدوله، انسان به دلایل متعددی همچون استعدادهای خاص، جامعیت و خلافت از جایگاهی ویژه در میان موجودات بهره‌مند است. او انسان‌ها را به دو قسم انسان کامل و انسان حیوان تقسیم می‌کند. انسان کامل کامل‌ترین وجود در میان موجودات، علت غایی و علت بقای عالم است. دسته دوم نیز دارای مراتبی هستند. انسان دو بُعد جسم و روح دارد و روح دارای مراتبی و هر مرتبه ویژگی‌هایی را بازمی‌تاباند؛ علاءالدوله از این مراتب با عنوان لطایف هفت‌گانه یاد می‌کند.

یکی از ابعاد سبک زندگی امام سجاد(ع)، سبک تربیتی آن حضرت است. این پژوهش درصدد است با روش توصیفی و تحلیلی سبک تربیتی امام(ع) را در تربیت اخلاقی افراد جامعه بررسی کند و به این سؤال اساسی پاسخ دهد که سبک و سیره امام سجاد(ع) در تربیت اخلاقی افراد جامعه چگونه بوده است و از چه روش‌هایی در تربیت اخلاقی افراد استفاده کرده است. نگارندگان کوشیده‌اند سبک و سیره امام(ع) در تربیت اخلاقی افراد و متربیان را در سه بُعد شناختی، گرایشی و عاطفی و عملی بررسی کنند. تبیین جهان‌بینی و بنیان ارزش‌های اخلاقی، پرورش آگاهی و آشنا کردن متربی با آموزه‌های اخلاقی، بیان داستان‌های اخلاقی و مواجهه با فرقه‌های انحرافی از روش‌های مهم شناختی در سبک تربیتی اخلاقی افراد جامعه است. محبت و مهرورزی، تکریم شخصیت، رعایت مقتضای حال، تشویق و تنبیه، موعظه و الگودهی از روش‌های مهم عاطفی و گرایشی آن حضرت(ع) در تربیت اخلاقی است. تزکیه نفس، امر به معروف و نهی از منکر، گریه و عزاداری و تشکیل حوزه‌های علمی نیز از روش‌های مهم تربیتی در سبک تربیت اخلاقی امام سجاد(ع) است.

نهج‌‌البلاغه یکی از منابع مهم اسلامی است و تبیین کلام امام علی(ع) نقش مهمی در معرفی شخصیت آن حضرت دارد. این مقاله با هدف تحلیل حکمت «الْمَرْأةُ عَقْرَبٌ حُلْوَةُ اللّسْبَه» و حکمت «الْمَرْأةُ شرٌّ کلُّها و شرُّ ما فیها أنّه لابدّ منها» نگارش یافته است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و با چشم‌پوشی از سندیت و شأن صدور، به بررسی نسخه‌ای، ترجمه‌ای و زبانی این دو روایت و نظرات شارحان همت گماشته است. آن گاه با در نظر گرفتن محکمات و تکیه بر مباحث زبان‌شناسی، جهت دستیابی به خوانشی صحیح تلاش کرده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که امام علی(ع) همواره ارزش ویژه‌ای برای زنان قائل بوده و دو حدیث مذکور، جهت پایبندی به مسئولیت‌ها و در مقابل گرفتاری‌های زندگی صادر شده‌اند. دریافت‌های نادرست از این دو روایت ریشه در عوامل گوناگون، از جمله نبود ترجمه‌های دقیق، بی‌توجهی به جایگاه کلی زنان در نهج‌البلاغه و به‌مخصوص اهتمام نداشتن به مباحث زبانی دارد.