جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از آموزه‌ها و میراث‌های گران‌بهای باورداشت مهدویت در اندیشه آیت‌الله‌ صافی گلپایگانی «فرهنگ انتظار» است. مهم‌ترین بعد فرهنگ انتظار، بعد «آینده‌نگری» و «آینده‌سازی» آن است که مطالعه آن در حیطه دانش «آینده‌پژوهی اسلامی» است. فرهنگ انتظار، بعد فراگیر آینده‌پژوهی اسلامی است که در آن شناخت و پردازش و ساخت آینده با هم مورد توجه هستند. در این مقاله به این پرسش پژوهشی پرداخته شده است که «ابعاد آینده‌پژوهی اسلامی در فرهنگ انتظار از منظر آیت‌الله صافی گلپایگانی کدام است؟» ساماندهی این پژوهش باهدف توسعه‌ای و دارای ماهیت کیفی است. برای جمع‌آوری داده‌ها، از روش کتابخانه‌ای (مطالعه اسناد و مدارک) و به‌منظور تحلیل داده‌ها از روش توصیفی- تحلیلی با تحلیل معنا ساختی و از نوع مفهومی استفاده شده است؛ یعنی مشابهت بین سازه‌های ذهنی و مفهومی؛ به‌گونه‌ای که مفاهیم و عبارات فرهنگ انتظار در اندیشه آیت‌الله صافی گلپایگانی، مبتنی بر اصول و روش‌های چشم‌اندازسازی و تصویرپردازی در آینده‌پژوهی اسلامی واسازی شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، چشم‌اندازسازی و ارائه تصاویر روشنی از آینده از روش‌های بیان چگونگی آینده‌سازی اندیشه آیت‌الله صافی گلپایگانی در فرهنگ انتظار است.

اندیشه «اخباری» بعد از شکل‌‌گیری تاکنون در میزان تأثیر بر اندیشه عالمان شیعی نوسان داشته است. به‌ظاهر، با مجاهدت عالمان اصولی، رویکرد اخباری از صحنه تفکر فقهی رخت بربسته است؛ اما واقعیت آن است که این جریان، هم به لحاظ بینشی و هم از نظر کنشی تأثیر خود را برجای گذاشته است. این نگره، در مسئله مهدویت، حضور و تأثیر خود را بر عالمان شیعی به شکل جدی نشان داده است. این تحقیق به تأثیر کنشی و رفتاری اندیشه اخباری بر حوزه مهدویت در دوران معاصر در میان شیعیان اشاره می‌کند. یافته اصلی پژوهه حاضر آن است که معرفت دینی ظاهرگرایانه اخباری، هم بر کنش فردی و هم بر کنش اجتماعی شیعیان اثر دارد. اجتناب از مسئولیت‌‌های اجتماعی، بیان مباحث غیر ضروری، همچون نقل خواب، احوال شخصی امام زمان؟عج؟ و ملاقات‌‌گرایی، عزلت‌گزینی، اخذ تاکتیک سکوت دربرابر تحرکات مستکبرانه غرب؛ ازجمله اثر کنشی اندیشه اخباری است. همچنین به دلیل همین دیدگاه اخباری، اساساً این اندیشه با حضور زنان در جامعه به عنوان فعالیت‌های اجتماعی در مورد زمینه‌سازی ظهور مخالفت می‌کند. پژوهش پیش‌‌رو با روش توصیفی- تحلیلی به سنجش اثرگذاری اندیشه اخباری در سلوک و زندگی فردی و اجتماعی برخی از شیعیان معاصر پرداخته است.

«محمدبن عثمان» دومین وکیل و از ارکان وکلای چهارگانه در غیبت صغرا و واسطه میان امام مهدی؟عج؟ با شیعیان در این دوره بوده است. پژوهش حاضر به‌‌دنبال پاسخ به این سئوال است که محمدبن عثمان در مواجهه با مشکلات امامیه در غیبت صغرا چه اندازه و چگونه اثر گذار بوده است؛ دورانی که امامیه از طرفی نخستین بار با بحران دوره غیبت امام خود و از سوی دیگر، با انواع مشکلات اجتماعی مواجهه بوده؛ به‌‌طوری که از هر سو کیان امامیه مورد تهاجم بوده است. مقاله پیش‌‌رو با روش کتابخانه‌‌ای و تحلیل داده‌‌های تاریخی به بررسی زندگی محمدبن عثمان در این دوره توجه دارد و این مهم تبیین شده است که محمدبن عثمان با ارتباط مستمر با امام مهدی؟عج؟، رفتاری متناسب با شئون مختلف امامیه داشته که یکی از مهم‌‌ترین مؤلفه‌های آن در زمینه سازمان وکالت بوده است. وی در گرفتن نامه‌‌ها و وجوهات شرعی از شیعیان و رساندن آن‌ها به امام و هزینه کرد آن به دستور امام و برخورد با مدعیان وکالت و برخی از وکلای متمرد نقش ویژه‌‌ای داشته است.

همسو با مسئله امامت، مقوله «زمامداری اسلامی» به‌عنوان یکی از فلسفه‌‌های آن از سوی شیعیان، مطرح است که ذیل بحث «ولایت تشریعی» به آن پرداخته شده است. «ولایت تشریعی پس از پیامبر»، در امامان دوازده‌گانه تحقق یافته و تا پایان حیات امام حسن‌‌عسکری؟ع؟ بی‌هیچ مشکلی ادامه داشته است؛ اما با شروع امامت امام زمان؟عج؟ و غیبت آن حضرت، زمامداری ظاهری جامعه شیعی دچار چالش شد. این مقاله با روش کتابخانه‌ای در گردآوری مطالب و رویکرد توصیفی _ تحلیلی در پردازش داده‌ها؛ به خلاف دیدگاه کسانی امثال آقای عبدالکریم سروش و طرح مبحث «تشیع و چالش مردم‌‌سالاری»؛ ضمن اثبات امکان زمامداری در عصر غیبت، چگونگی تحقق آن را تبیین کرده و به این نتیجه رسیده است که در دوره‌‌ غیبت صغرا؛ مشکلی از لحاظ ولایت به معنای زمامداری امور برای شیعیان وجود ندارد؛ زیرا در غیبت صغرا، کم‌‌تر موضوعی پیدا می‌‌شد که حکم آن در روایات نیامده باشد و همچنین مردم با ارتباط با نایبان خاص، نیاز خود را برطرف می‌‌کردند و در دوره‌‌ غیبت کبرا نیز هرچند امکان ارتباط رسمی با امام وجود نداشته و ندارد؛ زمامداری امت در قالب نظریه ولایت فقیه استمرار دارد و توسط ولی‌فقیه جامع‌الشرایط این چالش مرتفع می‌‌گردد.

در زیارت آل‌یاسین عبارت «رَبَّانِی ‌آیَاتِه» از جمله عباراتی است که بایسته است در مورد آن تأمل و تعمق بسیار شود تا برداشتی صحیح و دقیق از عبارت مذکور صورت بگیرد. فرضیه تحقیق ارتباط بین «ربّانیّ‌آیاته» و «مرجعیت‌علمی‌، هدایت‌تکوینی و داعی الله بودن ‌اهل‌بیت» می‌باشد. تحقیق حاضر با ساختار و محتوای توصیفی-تحلیلی در تلاش پاسخ به این سوال است که معنای صحیح و دقیق «ربّانیّ آیاته» موجود در زیارت چه می‌باشد؟ همچنین این عبارت از زیارت، دربردارنده چه وصفی از صفات امامت و حضرت ‌ولی‌عصر؟عج؟ می‌باشد؟ در این نوشتار با در نظر گرفتن معنای واژگان «ربّانی» و «آیاته» برحسب روابط متنی (قرآن ‌و روایات)، معانی متصور شده برای «ربّانیّ آیاته» بررسی گردیده است. بر اساس داده‌های این پژوهش، بهترین تبیین از «ربّانیّ آیاته» «شخص آگاه و خبیر به آیات‌الاهی که آن را برای مردم تفسیر می‌کند و بر آیات قیّم است» و «پرورش دهنده موجودات و مخلوقات هستی»؛ همچنین با در نظر گرفتن سیاق عبارت «ربّانیّ آیاته» است که دالّ بر دعوت انسان به توحید است و با توجه به همنشین‌هایی نظیر علم مصبوب و ترجمان کتاب، مرجعیت علمی، عصمت و هدایت ولایی و تکوینی حضرت ‌ولی‌عصر؟عج؟ ثابت می‌گردد.

باور به ظهور منجی و انتظار قیام حضرت مهدی؟عج؟ یکی از مهم‌ترین اعتقادات مورد اتفاق‌نظر همه فرقه‌ها و مذاهب اسلامی است. در میان فرقه‌های مختلف تشیع، فرقه‌ زیدیه‌ یکی از شاخه‌های اصلی است که به دلیل اشتراکاتی که در مورد مسئله امامت و اصل مهدویت با شیعه‌ امامیه دارد؛ حائز توجه و اهمیت می‌باشد. در این پژوهش با مراجعه به منابع حدیثی زیدیه و بررسی مجموعه کامل روایات مهدویت در منابع آن­ها، تلاش شده است. از روایات مربوط به نام و نَسب حضرت مهدی؟عج؟ در منابع زیدیه گونه‌شناسی‌ای ارائه و دیدگاه‌های مطرح در این زمینه مطرح شود. در بخش دوم مقاله نیز با مطالعه تطبیقی منابع امامیه در این زمینه، به بررسی و نقد این احادیث پرداخته شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهند. بیش‌ترین فراوانی روایات مهدویت در منابع زیدیه به نام و لقب آن حضرت مربوط است و تنها اختلاف مطرح در منابع زیدیه و امامیه در زمینه نسب آن حضرت می‌باشد؛ اگرچه در منابع زیدیه، بر فاطمی نسب بودن حضرت مهدی؟عج؟ تصریح شده است.