جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شریعت سنگلجی به عنوان یکی از فعالان نگرش قرآن بسندگی معاصر شیعی، در صدد تضییق محدوده تفسیر به رأی با هر آنچه غیر از تفسیر قرآن به قرآن است. روزآمدسازی دین با پیراستن آن از آموزه های غیر قرآنی، آرمان مدافعان این جریان به شمار می آید. این جستار با روش توصیفی – تحلیلی، این رویکرد نو اندیشی دینی را به بوته نقد می گذارد. شریعت سنگلجی از رهگذر فهم مجملات قرآنی، القای عدم اصالت سنت نبوی و ولوی در هر آنچه غیر از حوزه آیات الاحکام باشد را، نتیجه می گیرد و بر ضرورت تفسیر قرآن در سایه آیات دیگر، به عنوان بهترین و یگانه ترین منبع برای تفسیر صحیح آیات تأکید می کند. وی نقش غیر استقلالی برای اهل بیت (ع) در تبیین آیات الهی قائل است و آنها را شارح سنت پیامبر (ص)، و نه آیات قرآن می داند. از جمله تهافت های این رویکرد با اندیشه های امامیه می توان به ناسازگاری با ماهیت شفاعت، جایگاهی متزلزل برای عقل در تفسیر آیات و مغالطۀ رجوع به صحابه در ارجاع به تفسیر قرآن بدون هیچ قید توضیحی در ارتباط با قبول روایات رسیده از آنها، اشاره نمود. غالب متکلمان امامیه با تأکید بر جایگاه نبی و اولیا در اخبار بی واسطه از خداوند و ساماندهی حیات معنوی و اجتماعی مردم

معنای واژه موالی به کار رفته در آیه (مریم/5) و آنچه حضرت یحیی (ع) بنا بود از پدر خود به ارث ببرد، در آثار تفسیری محل مناقشه بوده و این در حالی است که در باره ریشه لغوی آن توضیحاتی داده نشده است. در این پژوهش، پرسش اصلی در باره ریشه لغوی این واژه و نیز ریشه‌های فرهنگی جایگاه زکریاست که آیه یاد شده از آن سخن آورده است. همچنین در این مقاله، به دنبال آن هستیم که درک مناسبی از واژه و کلیت آیه داشته باشیم، به گونه‌ای که ربط معنایی کافی به مضمون سیاق داشته باشد و انسجام معنایی آیات آغازین سوره مریم را بیشتر تأمین کند. از نظر روش‌شناسی، در این مقاله از یک سو مطالعه تطبیقی سامی برای روشن شدن معنای کلیدواژه موالی استفاده می‌شود و از سوی دیگر کلیت معنای آیه برپایه مطالعه تطبیقی متون ادیان، مشخصاً مقایسه میان مضامین قرآن کریم با عهد جدید و اطلاعات مرتبط در منابع دینی یهود مورد بررسی قرار می‌گیرد. بر اساس پایه این اصطلاح، واژه گعزی (حبشی) مَوَاعَل به معنای "(وظایف) روزانه" است که در تحریر حبشی از انجیل لوقا به کار رفته است و به "فرقه‌های احبار" در سنت یهودی اشاره دارد. لایه دوم معنایی، یک ریشه یمنی- حبشی به معنای "راهنمایی کردن" است که به لایه اولیه معنایی سرایت کرده و این ترکیب، در حبشه پیش از اسلام شکل گرفته است. بنابراین، واژه قرآنی موالی در آیه مورد بحث، اصطلاحی مربوط به فرهنگ اهل کتاب پیش از اسلام است و از اصلی حبشی برخاسته است.

مکتب تفکیک در مبانی معرفت شناسانه دینی خود در بکارگیری «عقل» که از منابع معرفتی محسوب می­ گردد، تصویری متفاوت از تصویر شایع ارائه می­ دهد که فقدان منطق روشن در ارائه آراء، سبب مبهم بودن دیدگاه آنان می ­شود. در این مقاله نخست مبانی معرفت­ شناختی مکتب تفکیک ارائه شده است که عبارتند از: ابزار معرفت، منابع معرفت، معیار صحت و سقم شناخت. آن­گاه مدعای مکتب تفکیک در این زمینه که عقل به معنای فلسفی از ابزار معرفت محسوب نمی ­شود و تنها نقشی که انسان در پدیدآوردن معرفت دارد، پذیرش بی­‌چون و چرای تعالیم وحیانی است، مورد نقد قرار گرفته است. از این رو معنای مورد نظر اهل تفکیک در مورد عقل از اتقان لازم برخوردار نیست. این مقاله برآن است اثبات نماید، برای تشخیص اندیشه درست از نادرست می ­بایست معیار مشترک وجود داشته باشد و با کنار گذاردن ابزار عقل، برداشت صحیحی از تعالیم وحیانی حاصل نمی­ شود و معرفت دینی محصول سنجش و تعامل توأمان دانش عقلی و دانش نقلی است و نیز با روش درون دینی و با رویکردی انتقادی – تحلیلی دیدگاه مکتب تفکیک را در این مسأله مورد نقد و بررسی قرار دهد.

کتاب تفسیر منسوب به امام حسن عسکری(ع)، از تفاسیر روایی با حدود 379 روایت است؛ که با نزدیک به یکصد نسخه خطی متأخر، در نوع خود، کم‌نظیر است. این اثر، جدای از بی‌توجهی فهرست‌نویسان و تراجم نگاران به آن، از جهات مختلفی همچون: «تاریخ تألیف، انتساب کتاب به مؤلف، اسناد و محتوای کتاب»،‌ مناقشه‌آمیز است. یکی از این مشکلات، که لازم به تأمل است، بررسی اسناد این کتاب می‌باشد؛ هم از نظر بررسی شکلی اسناد در نسخه‌های خطی، هم بررسی راویان اسناد، از نظر افتادگی و ترجمه رجالی. در پژوهش حاضر، ضمن معرفی پنج نوع اسناد این تفسیر و نیز بررسی رجالی راویان اسناد این تفسیر تا شیخ صدوق، مشخص شد این اثر، که به احتمال بسیار قوی متعلق به ناصر اطروش و از میراث زیدیه است، حدود دویست سال «ارسال طویل نسخه‌ای» دارد؛ و نیز در بررسی رجالی ده تن از راویان اسناد آن تا شیخ صدوق، مشخص شد که جدای از افتادگی‌ها و ارسال این اسناد، بیشتر راویان این اثر، «ناشناس، مجهول و یا ضعیف» هستند. همچنین به نظر می‌رسد که شیخ صدوق این کتاب را، حداقل به شکل کنونی، در اختیار نداشته است.

انتشار شبهات دینی در عرصه عمومی با استفاده از فناوری اطلاعات باعث شده تا ایمان دینی در تلاطم این شبهات، دستخوش شک و تردید گشته و زمینه برای پذیرش فرقه‌های غیردینی ـ حتی در لباس دین ـ فراهم گردد. تبیین روش برخورد منطقی و متناسب با شئون اسلامی، از موضوعاتی است که کمتر مورد کاوش قرار گرفته و هرکدام از اهل قلم با سلیقه خود به مقابله با شبهات می‌رود تا دِین خود را به اسلام ادا نموده و از حریم اسلام و دین الهی دفاع نماید. مبحث شناسایی شبهه و تشخیص آن از مسأله، امری ضروری و خطیر است. شبهات دینی در عصری که پیشرفته‌ترین وسایل ارتباط جمعی، انتشار آن را سریع و آسان نموده، نیازمند برنامه‌ریزی منسجم، جهت مقابله هدفمند با این شبهات است. شناسایی شبهه از مساله و بررسی روش‌شناسی مواجهه با شبهات، از اموری است که این نوشتار با توجه به آیات قرآن و روایات درصدد تبیین آن است تا در ضمن آن به مرور بتوان به روش جامعی برای مقابله با شبهات دست یافت و دامان دین را از زنگار شبهات پاک نمود.روش این مقاله توصیفی-تحلیلی است.

در تفسیر، ترجمه و تأویل قرآن کریم با ترجمه آزاد و عدم پایبندی به برخی ظرافت­ها روبه ­رو هستیم؛ از جمله امور بلاغی از حذف، ایصال، فصل، تشبیه، استعاره و کنایه و ... در حد فراوانی استفاده شده است. لذا مترجم باید به این امر دقت و تسلط کامل داشته باشد. از موارد دیگری که پیش روی ما قرار دارد، تنوع و تفاوت­ های ترجمه و تفسیر قرآن کریم است. دو فرهنگ، دو سلیقه و دو زمان مختلف در رویکردهای ترجمه­ ها تأثیرگذار است و این موارد می­ تواند هم در ذوق پدیدآورندگان مؤثر باشد و هم در دریافت کننده­ ها. بنابراین، در این پژوهش این نکات بحث برانگیز به آن اشاره شده است. این پژوهش در صدد است که با بهره­ جویی از شیوه توصیفی– تحلیلی و با هدف تبیین رویکرد ترجمه با محوریت دو مترجم و متفکر قرآنی یعنی موسوی گرمارودی و ابوالفتوح رازی پرداخته شود. هدف از انجام این پژوهش اثبات این فرضیه است که در ترجمه و تفسیرهای قرآنی گرمارودی، عامه ­پسند و نزدیک به زبان مردم بودن، سلیس و روان بودن بسیار به چشم می ­خورد و در ترجمه ابوالفتوح رازی، اولین ترجمه و تفسیری است که به زبان دری ارائه شده است و از ابتدای ترجمۀ بخشی از آیات را به دست می­ دهد، آنگاه به تفسیر آنها می ­پردازد.

عدم تعیین دقیق زمان برخی مقولات تکوینی و تشریعی و اخفای آنها از سوی خداوند متعال، مانند زمان مرگ، وقوع قیامت، نماز وسطی، ساعت استجابت دعا در روز جمعه و همچنین شب قدر، این سؤال را به دنبال داشته که حکمت این اختفا چیست و چه نتایجی در پی دارد؟ مقاله حاضر به روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به آیات قرآن کریم و روایات معصومین علیهم ­السَّلام، مسأله اختفای شب قدر در میان شب­های ماه مبارک رمضان به طور عام و شب­های نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم آن ماه به طور خاص را مورد بررسی قرار داده و آثاری را بر اختفای مذکور مترتب دانسته است. یافته ­های پژوهش حاکی از آن است که اختفای زمان دقیق شب قدر، برای مؤمنان به آن، می ­تواند آثاری همچون تمسک به سیره معصومین علیهم ­السّلام، مصونیت از عجب، به نظم درآوردن نفس، اجتهاد در عبادت را به بار آورد که همه آنها در جهت ارزش­ بخشی به نفوس بشری، تربیت و تعالی آنها در مسیر هدایت الهی معنا می­ یابد.

ابو اسحاق احمد بن محمد بن ابراهیم ثعلبی نیشابوری، از مفسران شافعی مذهب قرن چهارم و پنجم هجری است که تفسیر او با نام الکشف والبیان عن تفسیر القرآن به عنوان منبع مهمی برای مفسران پس از وی می ­باشد. در این تفسیر در بین روایات بی­شمار نقل شده از صحابه و تابعین، روایات تفسیری اهل بیت(ع) و روایات فضایل ایشان نیز به چشم می ­خورد که این موضوع سبب انتقادات تندی از ثعلبی و تفسیر وی شده است؛ از سوی دیگر وجود این ویژگی در تفسیر وی توجه برخی مفسران شیعی را به خود جلب کرده است. از میان قریب به 455 روایت که از اهل بیت(ع) در تفسیر ثعلبی نقل شده 292 روایت از علی(ع)، 77 روایت از صادق(ع)، 35 روایت از باقر(ع)، 22 روایت از سجاد(ع)، 12 روایت از رضا(ع)، 11 روایت از حسن بن علی(ع)، 3 روایت از کاظم(ع)، 2 روایت از حسین بن علی(ع) و 1 روایت از فاطمه زهرا(س) می­ باشد که در قیاس با حجم منقولات دیگر راویان بسیار اندک است، هرچند که حجم روایات منقول از اهل بیت(ع) در این تفسیر در مقایسه با سایر تفاسیر اهل سنت قابل توجه می ­باشد. مطالعه پیش رو با روش توصیفی- تحلیلی به گونه ­شناسی، بررسی و ارزیابی روایات منقول از اهل بیت علیه م­السلام در تفسیر ثعلبی پرداخته است.

در اسلام هیچ حکمی اعم از وجوب و حرمت، بی ­جهت نیست و قطعاً حکم تحریم موسیقی و غنا به سبب مفاسدی است که در آنهاست و آن چیزی که انسان را سرگرم کند و از امری غافل و از عقاید دینی انحراف نماید به عنوان لهو بیان می‌­شود که در غنا نیز نمود پیدا می­ کند و علمای دین با استناد به آیات و روایات غنا را در مواردی چون: کسب زنان آوازه­ خوان که مردان بر آنان وارد می­ شوند، با لهو و لعب و سخنان باطل همراه باشد، خرید و فروش کنیزان آوازه­ خوان و آموزش و شنیدن آوای آنها، صدایی که از صوت و لحن اهل فسق و معصیت باشد، در قرآن، دعا و مرثیه و ... حرام می ­دانند و مزمار، طبل زدن، نواختن عود، تار، بربط، دف زدن و ... از آلات غنا و موسیقی حرام است، اما در جوامع اسلامی در بین مردم از لحاظ حرام و حلال بودن غنا و موسیقی اختلاف نظر وجود دارد که باعث ایجاد شبهه می­ شود، چرا که امروز به جای توجه به حرام یا حلال بودن غنا، به عنوان کسب در بین مردان و زنان رواج شده، با لهو و لعب همراه است، زن و مرد اختلاط می ­شود، آموزشگاه راه ­اندازی می­شود، تکثیر و توزیع می ­شود و از آلات موسیقی جدید استفاده می­ شود، بنابراین، در این زمینه همسویی و ارایه راهکار از سوی علمای موسیقی و همچنین از منظر شرعی از سوی مراجع و علمای دینی لازم و ضروری است.

از نخستین و مهم‌ترین مبانی تفسیر قرآن کریم، بحث و موضوع قدسی بودن قرآن کریم است. مقصود از قدسی بودن قرآن این است که قرآن(اعم از لفظ و معنا) از طرف خداست و بشر و دیگر مخلوقات اعم از انس و جن و فرشته و ....، هیچ‌گونه دخالتی در ایجاد آن ندارند. پس این قرآن قدسی است لذا پاک و مطهر و سراسر حق است و برخلاف متون غیر مقدس، قابل نقد و خدشه نیست. وقتی گفته می‌شود الفاظ قرآن کریم قدسی است این سخن ملازم با سه ویژگی قرآن کریم است: الهی بودن الفاظ قرآن کریم، سلامت نص، حکیمانه بودن آن است. با تتبع و جستجویی که در مقالات صورت گرفت مقاله ­ای که به بررسی این موضوع از منظرقرآن کریم بپردازد یافت نشد، لذا نگارنده در این مقاله به بررسی ادله قرآنی برای اثبات الهی بودن الفاظ قرآن به صورت توصیفی- تحلیلی و با نگاه و دسته ­بندی جدید و نو پرداخته است. لذا سعی شده است به استناد آیات قرآن کریم اثبات شود که قرآن هم الفاظ آن و هم طبعاً معانی آن از طرف خداوند است و بشری نیست بلکه الهی است.