جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سیره عملی امامان معصوم علیهم السلام به ویژه امام علی علیه السلام یکی از مهمترین منابع برای دستیابی به آموزه‌های دینی در زمینه نقش جذب حداکثری و دفع حداقلی در جلوگیری از انحرافات دینی است. بدین سبب پی بردن به این عوامل از سوی علی علیه السلام به لحاظ برخورداری آن حضرت از فرصت تشکیل حکومت و مواجهه با گرایش‌های فکری و عقیدتی مختلف از اهمیت فراوانی برخورداراست. این مقاله با محوریت کتاب شریف نهج-البلاغه و به کارگیری روش کتابخانه‌ای در گردآوری ازمنابع دست اول، و شیوه توصیفی تحلیلی در تجزیه وتحلیل داده‌ها، به بررسی نقش جذب حداکثری و دفع حداقلی در اندیشه و سیره امام علی علیه السلام پرداخته و به این نتیجه دست یافته است که عواملی همچون مهرورزی، انتقاد پذیری و مشورت، آزادی و کرامت انسانی، عدالت ورزی و مدارا در جذب حداکثری و دوری از فخرفروشی، طمع ورزی و تبعیض‌های مادی، تقلب و نفاق ، تعصبات ناروای مذهبی و جهالت و بدبینی در دفع حداقلی جهت جلوگیری از انحرافات دینی نقش بسیار ویژه‌ای ایفا می‌کند.

حقوق شهروندی مجموعه‌ای از وظایف و مسئولیت‌های شهروندان در قبال یکدیگر، شهر و دولت و به عبارتی مجموعه حقوق مدنی، سیاسی و اجتماعی افراد است. امروزه حقوق شهروندی از دغدغه‌های اساسی محققان و از موضوعات مهم جوامع مدنی است، با اینکه سابقه تحقیق و مطالعه تاریخی به شکل منسجم امروزی نداشته است اما حقوق شهروندی در تعالیم الهی به­ویژه در قرآن کریم، احادیث مأثور و نهج‌البلاغه مورد توجه بوده است. این مقاله پس از مطالعه متن قرآن و نهج‌البلاغه به روش کتابخانه‌ای، با انتخاب و جمع‌آوری مطالب مرتبط، مفاد آن­ها را تجزیه‌ و تحلیل نموده و به این سوال پاسخ داده که دیدگاه قرآن و نهج­البلاغه در مسأله­ی حقوق شهروندی چیست؟ یافته‌ها نشان می دهد حقوق شهروندی در آموزه‌های اسلامی ریشه داشته و دستورات دینی به‌صورت کامل به آن می پردازد. الگوی حقوق شهروندی در قرآن و نهج­البلاغه شامل حقایق و راهبردهایی در مورد شاخصه‌های ارتباط مطلوب کارگزاران با مردم، حفظ کرامت انسانی، نحوه مدیریت و حکومت‌داری، انتقادپذیری و تفکر منطقی، حق حیات و آزادی عقیده انسان است. این الگو بسیاری از الگوهای حقوقی امروزه را برای زندگی تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد از این روی، می‌توان از این الگوها برای تبیین مسائل و مشکلات حقوق شهروندی استفاده کرد.

تاب‌آوری دستیابی به تعادل از سطوح اولیه تا بالاترین سطوح زندگی در شرایط تهدید‌کننده است و توفیق و نتایج مطلوب در زندگی را فراهم می‌کند. تاب‌آوری می‌تواند به عنوان یک ساز و کار دفاعی در نظر گرفته شود که افراد را به پایداری در مواجهه با سختی ها و بهبود سلامت روان، توانمند سازد. همچنین وقتی از تاب‌آوری، بحث می‌گردد، معنویت وجودی افراد نیز یکی از شاخصه های مهم شناخت تاب آوری می باشد. همچنین برخورداری از معنویت بالا به عنوان برترین حامی تاب‌آوری می‌باشد و می تواند فرد را در برابر مسایل و مشکلات پیش رو پیروز گرداند. هدف این پژوهش واکاوی مفهوم معنویت در تاب‌آوری بر اساس آموزه‌های امام علی علیه السلام به منظور ارائه استلزامات تربیتی در نظام آموزش و پرورش می‌باشد. در پژوهش حاضر، کتاب نهج البلاغه به عنوان یکی از منابع مهم معنوی در جهان اسلام مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. روش پژوهش کیفی از نوع تحلیل محتوا بر مبنای نظام مقوله‌بندی قیاسی بوده است. یافته‌های پژوهش در سه گام کدگذاری شده است. هر یک از راه‌های معنویت از دیدگاه نهج‌البلاغه و آموزه‌های حضرت علی علیه السلام در چهار مولفه اصلی ارتباط با خدا، ارتباط با خود، ارتباط با خلقت و ارتباط با خلق و مولفه‌های فرعی تقسیم‌بندی شده است. این پژوهش در جستجوی آن است که با رعایت استلزامات تربیتی، پرورش تاب آوری با تکیه بر آموزه های نهج البلاغه در نظام آموزش و پرورش کشور توسعه و گسترش یابد.

حلّ مسائل و مشکلات اجتماعی عصر حاضر، یکی از دغدغه‌های مهم اندیشمندان دینی به شمار می‌‌آید. در این میان، شیخ محمدجواد مغنیه از نویسندگان نواندیش لبنانی است که با رویکرد اجتماعی، شرح «فی ظلال نهج­ البلاغه» را با زبانی ساده و مختصر برای بهبود مسائل اجتماعی عموم مردم به نگارش درآورد. او در این شرح، سعی کرده است که کلام حضرت علی علیه السلام، را با مسائل عصر جامعه خود تطبیق دهد و راه حل‌هایی برای مشکلات جامعه به دست آورد. براین اساس، در این پژوهش به شیوه توصیفی و تحلیلی، برای تبیین رویکرد اجتماعی مرحوم مغنیه در «فی ظلال نهج البلاغه» تمام مباحث ذیل کلام حضرت علی علیه السلام مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفته است. در این پژوهش مشخص گردید؛ اگر چه مرحوم مغنیه به صراحت، بحث اصالت فطری بودن اجتماع را بیان نکرده است؛ امّا اجتماعی زیستن را امری فطری می‌داند. او مصلحت فرد و جامعه را کامل‏ کننده یکدیگر می‌داند و معتقد است رفتار فرد بر رفتار اجتماع و بالعکس تأثیر دارد و اصلاح فرد باعث اصلاح جامعه و بالعکس می‌شود. از نگاه ایشان مهم‌ترین مفاهیم اجتماعی؛ ویژگی‌های رهبر جامعه و همچنین ویژگی‌های اندیشمندان دین است. او در این بحث ستمگران معاصر را معرفی کرده و راهکارهای مبارزه با آنها را تبیین نموده است.

یکی از عناصر مهم و کلیدی سبک زندگی سالم، ارتباط سالم و مؤثر با خویشاوندان است که از آن به «صله رحم» تعبیر شده است؛ سنت حسنه‌ای که علی‌رغم اینکه در منابع مختلف به وفور و با تعابیر گوناگون بر رعایت آن تأکید و تصریح شده، بخصوص در جوامع امروزی مورد غفلت قرار گرفته است. این تحقیق درصدد است با رجوع به کتاب نهج‌البلاغه به این پرسش‌ها پاسخ دهد که صله رحم چه جایگاهی در نظام روابط اجتماعی دارد و آثار فردی و اجتماعی آن در فرو کاستن از آسیب­‌های اجتماعی چیست و پیامدهای قطع آن کدام است؟ اهمیت توجه به موضوع صله رحم و تقویت روابط خویشاوندی در حفظ وحدت اجتماعی و سلامت جامعه، ضرورت تحقیق حاضر را روشن می‌سازد. روش این پژوهش تحلیل محتوای متنی است و یافته‏های آن بیانگر اهمیت فوق‌العاده صله‏ رحم به ویژه نسبت به والدین در نهج ‏البلاغه است که با ارائه ضوابطی بر روابط خویشاوندی از قبیل محبت، بخشش و یاری ‏رسانی باعث استحکام روابط خویشاوندی شده، در نتیجه موجب تقویت ارکان جامعه و فقرزدایی می‌گردد و عدم توجه به آن واژگونی ارزش‏‌ها را در جامعه به دنبال دارد.

بررسی و ارزیابی جهان بینی زمامداران الهی و کردارهای آنان همواره در منظر پیروان ادیان بوده و جایگاه ارزشی آنان، الگوی ارزنده‌ مؤمنان بویژه حاکمان دینی به شمار می رفته است. در نگاه یهودیان حضرت سلیمان و در نظر مسلمانان به ویژه شیعیان، امام علی‌ علیه السلام دو چهره شاخص حاکمان حکیم و پارسا به شمار می‌روند. آن دو در حکومت زاهدانه‌ی خویش‌ مشغول درگیری های بعضا متفاوت و تمام وقت اقتصادی و اجتماعی از یک سو، و در عین حال، عدم وابستگی به زخارف دنیوی از سوی دیگر بوده‌اند. این پژوهش بر آن است با بررسی تطبیقی الگوی حاکمیتی دو زمامدار آرمانی در دو سنت ابراهیمی، بخشی از جهان بینی ایشان را - بر اساس گفته‌‌های آنان در دو کتاب‌ نهج البلاغه امام علی علیه السلام و جامعه سلیمان ترسیم و مقایسه کند. روش جمع آوری مطالب در این پژوهش به صورت کتابخانه ای بوده و روش پردازش آن ها تطبیقی است. بر اساس واکاوی‌‌های این جستار، جز آن که در این دو اثر،‌ همانند دیگرکتب حکمی، شباهت‌های مضمونی‌ دیده می‌شود و همسویی درخداشناسی، فرجام شناسی و حکمت عملی نیز به چشم می‌خورد، ولی شگفتا همانندی‌‌های بسیار در جملات و عبارات‌ نیز یافت می‌شود.

انقلاب اسلامی به عنوان یکی از مهم ترین انقلاب‌های دوران معاصر،که با اندیشه الهی-انسانی توانست به پیروزی دست یابد. و بساط ظلم و استکبار را درهم کوبید. به همین دلیل از زمان پیروزی، 1357، تاکنون دشمنان واستکبار جهانی به روش‌های مختلف این انقلاب را بابحران‌ها وچالش‌های زیادی مواجه کرد که با حضور مستمر مردم درصحنه، این بحران‌ها خنثی و نقشه‌های جبهه استکبار جهانی همواره نقش بر آب شد با این وجود متون دینی بخصوص کتاب شریف نهج البلاغه برای حفظ وتداوم انقلاب اسلامی راهکارهایی و معیارهای اخلاقی فراوانی برای حل مشکلات اجتماعی و رفع بحران های سیاسی ارائه کرده‌اند. دراین کتاب به نقش نخبگان درحل مشکلات نظام سیاسی تاکیدفراوانی شده‌است . بر این اساس با استناد به حکمت‏‌هاى آن، به تحلیل این مسأله از منظر امام على علیه السلام پرداخته می‌شود که نخبگان درحفظ وتداوم انقلاب اسلامی چه مسؤلیت‌هایی دارند؟ فرضیه تحقیق که باروش توصیفی، تحلیلی و تاریخی و با روش گردآوری و مراجعه به اسناد تاریخی ازجمله کتاب شریف نهج البلاغه، مهمترین مسؤلیت‌های نخبگان را برای حفظ وتداوم انقلاب اسلامی:1. ولایت‌پذیری، 2. پرهیز از دنیا طلبی و ریاست طلبی ،3.عدم وابستگی عصبیت قومی، خویشاوندی و حزبی،4 . دوری از نفاق، 5.انصاف، 6.تقوی،7. شجاعت،8. زیرکی در برابر دشمن می‌داند.

در گفتمان دینی همواره برای بیان امور انتزاعی از استعاره استفاده شده و مفاهیمی که درک آن برای بشر سنگین به نظر می‌آمد در قالبی ملموس و آشنا برای افراد تبیین شده است؛ استعاره از دیدگاه شناختی صرفاً یک مقوله زبانی نیست بلکه بوسیله استعاره می‌توان به نحوه تفکّر گویندۀ کلام و مؤلفه‌های ذهنی که موجب ایجاد ارتباط بین دو حوزه (مبدأ و مقصد) در ذهن گوینده شده است دست یافت. در استعاره‌های مفهومی، استعاری بودن زبان، ناشی از استعاری بودن اندیشه دانسته می‌شود و استعاره‌های زبانی بازتاب استعاره در فکر به شمار می‌روند. بر این اساس پژوهش پیش رو با روش توصیفی -تحلیلی و بر پایه نظریه شناختی استعاره به دنبال بررسی مفاهیم انتزاعی است که امام علی علیه السلام با کاربست ماده «شَعَرَ» در مشتقّات گوناگون با معنای «لباس زیرین» آنها را برای مخاطبین عینی‌سازی و درک آن را تسهیل نموده‌اند. یافته‌­های پژوهش حاکی از آن است که در کلام علی علیه السلام، لباس و پوشش زیرین به عنوان ابتدایی‌ترین مفاهیم ملموسی که بشر آن را شناخته و درک نموده است در چندین استعاره مفهومی به عنوان حوزه مبدأ برای عینی‌سازی و تسهیل حوزه­های مقصدِ اطاعت از خداوند، تقوا، محبت و رحمت، معارف قرآن، حزن و اندوه ممدوح، طمع، صبر، خوف و خشیت، تواضع و خواصّ به کار بسته شده‌است و براساس مؤلفه­‌های متفاوت و محسوسِ حوزه مبدأ برای مخاطبان، توانسته به چندین حوزه مقصد متفاوت نگاشت شود و مفاهیم والای انتزاعی و معنوی را به مخاطبان تفهیم و عینی­سازی نماید و برای کاربست آن­ها بعد از لمس عینی هیچ حجتی باقی نگذارد.

در تاریخ الرسل و الملوک ظاهرا برای نخستین بار گزارش شده است که در حادثه یوم‌الدار یکی از صحابه پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم به نام نَیَّار بن عیاض اسلمی بدست یاران عثمان بن عفان کشته شد. با توجه به گزارش یاد شده، پژوهش حاضر می‌کوشد با بررسی و نقد تاریخی روایت قتل نَیَّار بن عیاض اسلمی به دو سؤال زیر پاسخ گوید: 1- چرا مصادر متقدم بر تاریخ طبری، روایت قتل نَیَّار بن عیاض اسلمی را گزارش نکرده‌اند؟ 2- چرا امیرالمؤمنین علیه السلام در برابر داعیانِ خونخواهی عثمان و در رأس آنها معاویه، به موضوع قتل نَیَّار بن عیاض اسلمی احتجاج نکرده است؟ هدف از واکاوی روایت قتل نَیَّار بن عیاض اسلمی آن است که روشن گردانیم این گزارش تاریخی بیش از آنکه به یک واقعیت تاریخی و عینی نزدیک باشد، به یک داستان دروغین می‌ماند که در سالیان متأخرتر از حادثه یوم‌الدار ساخته و پرداخته شده است. یافته‌های مقاله حاضر گویای آن است که گمان نمی‌رود صحابه‌ای بدین نام، وجود خارجی نداشته است؛ و با فرض پذیرش وجود خارجی نَیَّار بن عیاض، بنظر نمی‌رسد که وی در ماجرای محاصره خانه خلیفه بدست یاران عثمان کشته شده باشد. در نتیجه نه مصادر متقدم بر تاریخ طبری آن را گزارش کرده‌اند و نه شخص امیرالمؤمنین علیه السلام در برابر ادعای خونخواهی معاویه در مورد قتل عثمان بدان احتجاج و استناد نموده است.

تعارض، جزء طبیعی و امری اجتناب ناپذیر در زندگی روزمره انسانهاست و هر انسانی از مواجهه با آن ناگزیر است. پدیده‌‌ای که دارای دو بعد مثبت و منفی است و به واسطه گستره کمی، کیفی و زمانی‌اش همواره مورد توجه بوده و دیدگاه‌های مختلفی نسبت به این مسأله و راهبردهای مدیریتی آن شکل گرفته است. پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخان‌ه­ای با کلید‌واژه‌های معادل تعارض در نهج‌البلاغه شامل: اختلاف، نزاع، شقاق، تشتّت، بغض و تعارض تدوین، و بر اساس ارتباط موضوعی و محتوایی در دو محور منابع تعارض و شیوه‌های مدیریتی، طبقه‌بندی شده است. یافته‌ها نشان داد تعارض کارکردی و غیر‌کارکردی با دو وجهه مثبت و منفی راهبردهای مدیریتی متفاوتی چون ایجاب، اجتناب و حلّ را اقتضا می‌کند. هریک از روش‌های مدیریتی تعارض با انگیزه الهی، رعایت اصول اخلاقی و حقوقی و در راستای قوام اصول حاکم بر ارتباطات پیشنهاد شده‌است. این راهبردها با لحاظ چهار محور و بافت، گروه متعارض، موضوع، منبع، سطح تعارض و رعایت سلسله مراتب در آن، قابلیت عملیاتی شدن می‌یابد. البته میزان تأثیر بافت‌ها در تمام راهبردها یکسان نیست؛ در برخی راهبردها اساسا نوع گروه متعارض تأثیرگذار است، در حالی که در برخی دیگر، بافت‌های موقعیتی یا نوع موضوع، تعیین کننده هستند. با توجه به گستره بحث مدیریت تعارض در نهج‌البلاغه و طراحی آن بر مبنای رعایت اصول اخلاقی و حقوقی، این موضوع می‌تواند پشتوانه و مبنایی مستدل برای ارائه نظریه‌های انسانی و کاربردی شدن آن­ها واقع شود.