جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف اصلي آفرينش انسان، عبوديت و بندگي صحيح خداي تعالي است که نتيجه آن، رحمت واسعه خداوند است. به همين سبب، در شيوه تربيت عبادي اسلام، مداومت و استمرار عبادات چنان اهميت دارد که در فقه، براى ترک بعضي عبادات، قضاى آن و گاهى نيز کفاره واجب مى‏شود. بدين‌روي محافظت و استمرار برخي از اعمال عبادي، مانند نمازهاي روزانه، واجب و بعضي ديگر، مانند اذکار و ادعيه، مستحب است. نوشتار حاضر به روش توصيفي ‌ـ تحليلي به بررسي مداومت در عبادت و تأثير آن در پالايش رذايل اخلاقي پرداخته و به اين نتيجه دست يافته که با توجه به تقابل ميان فضايل و رذايل اخلاقي، نقش عبادت و مداومت بر آن، در پالايش انسان از رذايل، غيرقابل انکار است و ترک مداومت بر عباداتي مثل نماز، انحراف از مسير بندگي و قرين با ارتکاب برخي از رذايل و گناهان است. بر اثر مداومت و تکرار اعمال عبادي، فضايل موجود در عبادت به‌تدريج در وجود آدمي رسوخ مي‌کند و به ملکه حسنه تبديل مي‌گردد و رذايل متضاد با هريک از آنها از ساحت نفس برچيده مي‌شود.

در کنار عواملي همچون هواي نفس و شيطان، گرايش به دنياي مذموم يکي از عوامل سقوط انسان محسوب مي‌شود. ازاين‌رو بايد دنياي مذموم و آثار آن را شناخت و براي فاصله گرفتن از آن کوشيد. شناخت دنياي مذموم، آثار و مفاسد گرايش به آن و نيز راهکارهاي دوري از آن با تأکيد بر ديدگاه‌آيت‌الله ‌مصباح‌ يزدي، مسئله مقاله حاضر به‌شمار مي‌رود. نتايج اين تحقيق که با استفاده از روش توصيفي ‌ـ تحليلي صورت گرفته، حاکي از آن است که گرايش به دنياي‌ مذموم مي‌تواند منشأ گناهان و انحرافات، محروم‌شدن از معنويات، کفر، ترس و سختي هنگام مرگ گردد. ازاين‌رو براي دوري از دنياي‌ مذموم در حوزه ‌بينشي، بايد عبرت‌آموزي و درک حقيقت ‌دنيا و اصالت ‌ندادن به‌ آن را تقويت کرد؛ در حوزه‌ گرايشي با بهره‌گيري از الگوهاي معنوي مي‌توان کشش به ‌سوي ‌دنيا را کاهش‌ داد؛ و در حوزه ‌رفتاري، همنشيني با انسان‌هاي زاهد، تلاوت‌ قرآن، توسل به معصومان(ع) و عمل به‌ ضد مي‌توان روحيه دنياگرايي را مهار کند.

مسئله «سقط جنين در بارداري حاصل از تجاوز به عنف» ازجمله مسائل حساس، چالشي و بحث‌برانگيز محافل گوناگون علمي است که به‌رغم اهميت بسيار، از حيث بررسي حکم اخلاقي کمتر مدنظر قرار گرفته و با آن به‌مثابه يک مسئله حاشيه‌اي برخورد شده است. خلأ حکم اخلاقي صريح موجب شده است‌ زنان باردارشده از اين رهگذر در دوراهي ترديد بين حفظ جنين و تحمل فشار سنگين خانواده و جامعه ازيک‌سو، و اسقاط جنين از سوي ديگر قرار گيرند. اينجا‌ست ‌که نگاه اخلاقي به اين مسئله اهميت پيدا مي‌کند. در عين مخالفت برخي از مکاتب اخلاقي با مسئله سقط جنين و آوردن ادله متقن به نفع خويش، برخي از دانشمندان اخلاق غربي با آوردن ادله‌اي همچون حقّ دفاع از خويش، حق شخص بر تن خويش و مانند آن سعي در اثبات جواز اخلاقي اين کار از سوي زنان نموده‌اند، وحال آنکه پس از تجزيه و تحليل داده‌هاي ايشان توسط اخلاق اسلامي، مي‌توان به اين نتيجه رسيد ‌که ادله ايشان قاصر از اثبات اخلاقي ‌بودن اسقاط جنين در بارداريِ حاصل از تجاوز به عنف است، و اين معلول نگاه افراطي يا تفريطي مکاتب اخلاقي غربگرا به مادر و جنين است. اما مکتب اخلاقي اسلام با نگاه منصفانه به جنين و مادر و ارائه بسته پيشنهادي مطلوب، در عين حکم به عدم جواز سقط جنين، مراعات حال مادر را نيز نموده است.

در ديدگاه آيت‌‌الله مصباح يزدي تنها راه رسيدن به سعادت، ايمان و رکن اصلي آن «توکل» بر خداوند متعال است. «توکل» يعني: انسان با ايمان و باور کامل، همه امور را به خداوند واگذارد و او را تكيه‌گاهى مطمئن براى خود قرار دهد. در اين صورت خداوند نيز او را کفايت مي‌کند. توکل فعلي اختياري است که به يکباره و ناگهاني حاصل نمي‌شود، بلکه ملازم با نوع بينش، گرايش و کنش انساني است. کسب و تقويت بينش و معرفت صحيح اولين گام در رسيدن به توکل است؛ زيرا با بررسي عوامل و موانع توکل در بعد بينشي، مي‌توان با چشمي باز و به درستي در مسير توکل قدم گذاشت. اما سؤال آن است که کدام عوامل بينشي به تقويت توکل مي‌انجامد؟ و چه موانعي از ايجاد و تقويت آن جلوگيري مي‌کند؟ پژوهش حاضر با هدف بررسي عوامل و موانع بينشي توکل در اخلاقي اسلامي با تأکيد بر ديدگاه آيت‌‌الله مصباح يزدي، پس از تفحص، جمع‌بندى، طبقه‌بندى و ويرايش اطلاعات با روش توصيفى ‌ـ تبييني انجام شده است. نتايج تحقيق حاکي از آن است که براي توکل بايد معتقد به توحيد بود و علاوه بر اعتقاد، بايد به آن باورها ايمان داشت، و بايد فهمي درست از خود و رابطه خود با خداوند پيدا کرد و از آن معارف غافل نبود و به اين رابطه بيّن توجه داشت. همچنين دانستن نحوه تأثيرگذاري خداوند در عالم و آثار و نتايج توکل نيز تأثير بسزايي در کسب اين فضيلت دارد. از سوي ديگر، فقدان بينش توحيدي، غفلت، عدم درک صحيح از انسان و اعتقاد به وساطت غيرخدا در امور، از موانع بينشي توکل محسوب مي‌شوند.

شناخت دقيق مرزهاي هر علم ازجمله مباني مهم ساخت يک نظام هماهنگ و استنباطي دقيق در حيطه علوم انساني است. اشتراکات فقه و اخلاق در ناحيه موضوع و محمول و قرابت زياد آنها در منابع و روش‌ها نيازمند تبيين بيشتر حدود اين دو علم است. مسئله اين است که ما چگونه مي‌توانيم گزاره‌هاي فقهي را از گزاره‌هاي اخلاقي بازشناسي کنيم؟ تا اين مسئله حل نگردد و قلمرو هريک از آنها روشن نشود، استنباطات فقهي و اخلاقي قادر به تعيين يک نظام جامع نخواهند بود و بايد منتظر رويکردهاي افراطي و تفريطي در اين دو حوزه باشيم. گروهي سخن از حذف فقه براي حفظ اخلاق مي‌گويند و برخي روش فقهي خود را به‌مثابه تنها روش معتبر تلقي مي‌کنند. اين تحقيق به هدف تعيين قلمرو دانش‌هاي فقه و اخلاق انجام شده است. روش گردآوري اطلاعات کتابخانه‌اي و روش تحقيق تبييني ـ تحليلي است. نتيجه اينکه علم فقه به رعايت حدود مي‌خواند، و اخلاق به کمالات روحي و معنوي دعوت مي‌کند. فقه به سبب کارکرد خاص خود، عموماً به مصالح نوعي و منابع نقلي نظر مي‌نمايد، ولي علم اخلاق با توجه به استقلال ثبوتي خود، به تعداد مراتب ممکن، حکم اخلاقي صادر مي‌کند. غايت يکي از نقاط مهمي است که تمايز اين دو علم را روشن‌تر مي‌کند.

پژوهش حاضر با هدف بررسي مفهوم «شجاعت» در منابع اسلامي و تعيين مؤلفه‌ها و خرده‌‌مؤلفه‌هاي اين سازه انجام شده است. يافته‌هاي پژوهش از طريق بررسي و تحليلِ آيات و روايات به صورت «کتابخانه‌اي» جمع‌آوري و تجزيه و تحليل شد. مؤلفه‌ها و خرده‌‌مؤلفه‌هاي «شجاعت» نيز به روش توصيفي ـ تحليلي براساس رتبه‌بندي کتب روايي و با استفاده از رتبه «الف» و «ب» استخراج و تبيين گرديد. با تتبع در منابع ديني پنج واژه «الشجاعة»، «النَّجْدَة»، «صِدْقُ الْبَأْسِ»، «الجُرأة»، و «قوّة‌ القَلب» استخراج و تجزيه و تحليل گرديد. يافته‌هاي اين پژوهش در سه سطح قابل ملاحظه است: اول. عناصر و مؤلفه‌هاي سازه «شجاعت» که در دو قلمرو تقسيم‌بندي مي‌شوند: 1. قلمرو رواني (ذهني): انگيزه مقاومت، قوي‌دل و پردل بودن؛ 2. قلمرو عملي (عيني): اقدام و ورود در ناملايمات، دفاع کردن، ايستادگي و مقاومت. دوم. تعريف سازه «شجاعت» که عبارت است از: توانايي رواني که در فرد انگيزه‌اي براي مقاومت‌ ايجاد کرده، او را به اقدام و ورود در ناملايمات و دفاع کردن واداشته و وي را در برابر دشواري‌ها و تلخي‌هاي مبارزه شکيبا و پايمرد مي‌سازد. سوم. يافته‌هاي پژوهشي در زمينه نشانه‌هاي (خرده‌مولفه‌ها) شجاعت مي‌باشند.

با توجه به اهميت ارزش‌هاي اخلاقي در جوامع انساني و نقش بسزايي که در تکامل و سعادت بشر دارند، استفاده از آنها در محتواي کتاب‌هاي درسي علوم انساني، ازجمله کتاب‌هاي درسي «عربي» ضروري است. پژوهش حاضر سعي دارد با روش «تحليل محتواي کمّي» و با استفاده از شيوه ويليام رومي به بررسي ارزش‌هاي اخلاقي در محتواي کتاب‌هاي درسي عربي دوره متوسطه اول، به‌منظور تعيين ميزان ضرايب درگيري فراگيران با محتواي اين کتب بپردازد. نتايج پژوهش حاکي از آن است که ضريب درگيري دانش‌آموزان با متن کتاب عربي پايه هفتم براساس ميزان برخورداري از ارزش‌هاي اخلاقي در حد نسبتاً قبول (62/0=ISI)، ولي در تمرين‌هاي آن بسيار ضعيف (0=ISI)است. در عربي پايه هشتم، ضريب درگيري دانش‌آموزان با متن، غيرفعال (15/0=ISI)، ولي در تمرين‌هاي آن فعال و پويا (80/1=ISI) است. ضريب درگيري با متن عربي پايه نهم غيرفعال (2/0ISI=)، اما در تمرين‌هاي آن بيش از حد استاندارد (66/3=ISI) گزارش گرديده است. در مجموع، ميزان ضريب درگيري دانش‌آموزان با محتواي کل کتاب عربي پايه نهم (86/3ISI=) است که بيش از همان ضريب در محتواي کتاب عربي پايه هفتم (86/0ISI=) و پايه هشتم (96/1ISI=) است.