جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

طبیعت‌گرایی هستی‌شناختی از اهم مبانی الحاد جدید، بلکه بُن‌مایه اصلی و اساس آن است و لاجرم بررسی آن برای جویندگان مسائل اعتقادی ضرورتی حیاتی دارد. این قسم از طبیعت‌گرایی در فلسفه علم نیز مورد توجه قرار گرفته و شماری آن را به مثابه پیش‌فرض ضروری دانش تجربی قلمداد کرده‌اند. در نتیجه، تحقیق و بررسی در این مساله و سنجش آن برای متعاطیان حوزه فلسفه علم، به‌ویژه داعیه‌داران تحول علم و طلایه‌داران تولید علم دینی نیز امری اجتناب‌ناپذیر است. بدین‌روی، مسئله اصلی مقاله حاضر بررسی این رویکرد و ارزشداوری در باب آن است. روش تحقیق در مقام گردآوری اسنادی و در مقام داوری توصیفی ـ تحلیلی است. نتیجه تحقیق نیز این است که طبیعت‌گرایی هستی‌شناختی نه منطقاً مدعایی منسجم و خردپذیر است، نه پشتوانه‌ای از طریق علم و فلسفه دارد، و نه پیش‌فرض ضروری دانش تجربی خواهد بود.

امروزه جریان وهابیت به یکی از خطرناک‌ترین جریان‌های درون اسلام تبدیل شده است. تمایز اصلی این جریان از دیگر جریان‌های فکری اسلامی، در نوع نگاه آنها به مسئله توحید بر می‌گردد. آنها توحید را به سه قسم تقسیم می‌کنند که یکی از مهم‌ترین انواع توحید، توحید اسماء و صفات است. مسئله تحقیق این مقاله، بررسی دقیق دیدگاه وهابیان در مسئله توحید اسماء و صفات است. در این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی به نقد و بررسی دیدگاه آنان خواهیم پرداخت. براساس یافته‌های این تحقیق، وهابیان هر آنچه در قرآن و سنت معتبر، به خدا نسبت داده شده را بدون هیچ‌گونه تأویلی پذیرفته و دیگران را به گمراهی در این مسیر متهم می‌کنند. غالب منتقدان جریان وهابیت، آنها را به سبب داشتن همین باور، فرقه‌ای تشبیهی و تجسیمی می‌دانند. علاوه بر این با مراجعه به متون اصیل وهابیت و تحلیل سخنان آنها، می‌توان با توجه به اصول و قواعد بنیادین معرفت‌شناسی، نظریۀ آنها را نامعقول و متناقض با مبانی خودشان نشان داد.

در دو مذهب تشیع و پروتستان، ایمان مهم‌ترین عامل نجات است، لذا مسئله تحقیق پیش‌رو این است که آیا در این دو مذهب، عمل انسان نیز به اندازۀ ایمان برای نجات اهمیت داشته و اهمیت عمل در تعیین مراتب و کمال ایمان است یا در رسیدن به نجات؟ در مذهب شیعه، این مسئله، ابتدا درجریان شکل‌گیری فرقه خوارج مطرح گشت. سپس این مسئله در بین مرجئه، معتزله و شیعیان ادامه یافت. این پژوهش با روش تحقیق تطبیقی ـ مقایسه‌ای به بررسی جایگاه عمل در نجات از دیدگاه دو مذهب شیعه و پروتستان می‌پردازد. دستاورد تحقیق نشان می‌دهد که نجات در مذهب پروتستان در ابتدا و غالباً به معنای رهایی از گناه اولیه و سپس رهایی از خلود در دوزخ است، اما در مذهب شیعه با توجه به آموزه پاکی اولیه، نجات تنها به معنای رهایی از خلود در دوزخ است. اما درهر دو مذهب، عمل از لوازم ایمان و موجب کمال آن بوده، ولی برای رسیدن به نجات، اطمینان بخش نیست و نمی‌توان به آن تکیه کرد.

سلفیان، مسلمانان را به دلیل اعتقاد به مسایلی مانند توسل، شفاعت، تبرک و زیارت قبر مطهر پیامبر خدا| و سایر اولیاء به شرک متهم می‌کنند. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و مطالعه کتابخانه‌ای به بررسی، ارزیابی و نقد روش پژوهش، شیوه استناد آنها به آیات قرآن و نحوه استفاده از روایات می‌پردازد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که بر خلاف تصور ابن تیمیه و پیروان او از سلفیان، ظاهر آیات قرآن نص در این است که؛ عبادت مشرکان تنها به قصد تقرب به خدا نبود و آنها به بت‌های خود سمت ربوبیت می‌بخشیدند. مواجهه سلفیان با احادیث نیز جانبدارانه است. آنان به ابن‌تیمیه، تعلق افراطی همه جانبه دارند و تلاش آنان شرح و بسط دیدگاه‌های ابن‌تیمیه و تأکید بر آنهاست.

مسئله تحقیق حاضر، ارزیابی انتقادی دیدگاه نصر حامد ابوزید به «تجربه وحیانی» در تبیین «سرشت وحی» است. ابوزید تلاش می‌کند در عصری که تدین مواجه با عقلانیت مدرن است، راهی بیابد. این تلاش ممکن است فرصت‌هایی را در اختیار متدینین قرار دهد اما چالش‌های متاثر از آن، بسیار بیشتر است؛ با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی است که مبتنی بر حکمت صدرایی به این پرسش پاسخ داده خواهد شد که اولاً ابوزید در تبیین «سرشت وحی» چرا و چگونه به «تجربه دینی» می‌پردازد و سپس این رویکرد دارای چه اشکالات و ابهاماتی است؟ مهم‌ترین یافته‌های تحقیق آن است که در نزد طرفداران تبیین سرشت وحیانی قرآن براساس تجربه دینی، از یک سو حقیقت، با تجربه سرشار از خطای انسانی گره می‌خورد و از سوی دیگر با نفی دسترسی فهم انسانی به حقیقت مطلق، نوعی نسبی‌باوری در حقیقت و فهم حاصل می‌شود.

دیدگاه‌ها در باب رابطه علم پیشین الهی و اختیار انسان، از تنوّع قابل توجّهی برخوردار است و از نفی علم پیشین از خداوند تا نفی اختیار را شامل می‌شود. غالب فیلسوفان اسلامی، با تبیین‌های مختلف، به اثبات سازگاری این دو اهتمام داشته‌اند. بنابراین مسئله این پژوهش کشف رویکرد صدرایی درخصوص این موضوع بر اساس مبانی هستی‌شناختی و جهان‌شناختی است، که پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیل و تطبیق و استفاده از داده‌های کتابخانه‏ای انجام گرفته، به بررسی تحلیلی آثار صدرالمتألهین در این موضوع پرداخته است و با مقایسه فقرات مکتوب در این موضوع، به تطوّر در دیدگاه ملاصدرا تمرکز نموده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که صدرالمتألهین در آثار مختلف و برحسب مبانی هستی‌شناختی و انسان‌شناختی، به سه رویکرد متفاوت در تبیین سازگاری اختیار انسان و علم پیشین الهی دلالت نموده است. رأی نهایی صدرالمتألهین، مطابق با نگرش نهایی او در مبحث وحدت شخصی وجود و تجلی‌انگاری در باب عوالم خَلقی است.

برخی از باستان‌گرایان ادعا می‌کنند که اسلام، دینی انحصارگرا است، اما در ایران باستان به‌ویژه آخرین سلسله باستانی ایران یعنی عصر ساسانیان، آزادی و تسامح در مواجهه با عقاید دینی مخالف وجود داشته است. مسئله این پژوهش بررسی این ادعا است که آیا حقیقتاً در ایران عصر ساسانی پلورالیسم دینی وجود داشته و تکثرگرایی آنها در این دوره چگونه بوده است؟ پژوهش حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی و با مطالعه میان رشته‌ای (تاریخی ـ کلامی) صورت گرفته و یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که در ساختار حکومت ساسانی بویژه دستگاه موبدان در این عصر به سبب حاکمیت دین زرتشتی و انحصارگرایی آنان، نه‌تنها باوری به پلورالیسم دینی بمعنی کثرت‌گرایی در معرفت‌شناختی یا حقیقت‌شناختی یا وظیفه‌شناختی و یا نجات و رستگاری نداشتند، بلکه حتی به پلورالیسم دینی رفتاری نیز معتقد نبودند و التزامی به آن نداشتند و سختگیری‌های اجتماعی و دینی گوناگونی نسبت به پیروان سایر ادیان روا می‌داشتند.

نظریه رایج در فلسفه، عدم امکان حرکت در مجردات است. مسئله این مقاله، بررسی دلالت ظاهر آیات قرآن بر امکان یا نفی حرکت در موجوداتی است که بر اساس تعریف و معیار فیلسوفان، می‌توان آنها را مجرد دانست. براساس یافته‌های تحقیق که با شیوه توصیفی ـ تحلیلی به‌دست آمده، ظهور آیات قرآن دراین‌باره متفاوت است؛ ظاهر برخی آیات مانند: صافات: 164 و بقره: 32 و فاطر: 35 دلالت بر ثَبات مجردات دارند؛ و آیات دیگری مثل حمد: 1 و بقره: 31 و 33 دلالت بر امکان حرکت در برخی دارند. با توجه به تدرُّجی که در کسب وجود و کمالات در تربیت‌شونده هست، آیه شریفه بر وجود حرکت در تمام موجودات، از جمله مجرَّدات، دلالت دارد. همچنین برخی آیات بر افزایش علم گونه‌هایی از ملائکه و یا وقوع اشتباه و تنزُّل مرتبه و سپس توبه توسط ملائکه دلالت دارند. وقوع چنین اموری حکایت از امکان تغیُّر در ملائکه دارد. با توجه به اینکه تعریف «مجرد»، بر ملائکه مزبور قابل تطبیق است، می‌توان گفت: تغیُّر و حرکت در مجرَّدات امکان دارد.

یکی از روش‌هایی که قرآن کریم برای پاسخ به سؤالات و شبهات دینی، فراروی مخاطبان خود قرار می‌دهد، روش استدلال است. قالب‌های این روش نیز متفاوت است. مسئله این تحقیق نشان دادن قالب‌های قرآنی در پاسخ به سؤالات و شبهات دینی است. قالب‌های پرسش و پاسخ، برهان، قیاس، جدال احسن، تمثیل از جمله روش‌هایی است که در قرآن از آن استفاده شده است. این مقاله با توصیف و تحلیل برخی از آیات قرآن به تبیین این روش قرآنی در تبلیغ و دفاع از معارف دینی پرداخته است. قرآن با به‌کارگیری اقسام استدلال‌ها و استفاده از شیوه‌های گوناگون برای سطوح مختلف فکری، اعتقادی، از عامه مردم تا عالمان و متفکران، استدلال آورده است. بررسی آیات الهی نشان می‌دهد قرآن از طریق تبیین، ایجاد معرفت، دفاع از حق، رفع تردید و شک به‌عنوان اهداف میانی بهرمند شده و هدف غایی استدلال‌های خود ـ یعنی هدایت ـ را برآن استوار نموده است. در این شیوه ضمن اقناع و پذیرش معرفتی و عقلی معارف اسلامی زمینه پذیرش قلبی و عاطفی افراد نیز فراهم می‌شود.

مسئله رؤیت خداوند در روز واپسین، در اندیشه ابن‌عثیمین از مباحث حائز اهمیت به‌شمار می‌رود. پژوهش حاضر به شیوه توصیفی و با مراجعه به منابع علمی کتابخانه‌ها و با هدف ارزیابی دیدگاه ابن‌عثیمین درباره رؤیت الهی سامان یافته و قصد دارد رویکرد این عالم سلفی را مورد بررسی و نقد قرار دهد. از منظر ایشان، خداوند در روز قیامت دیده می‌شود؛ منهج فکری و تفسیری او در صفات خبری، انکار مجاز، مخالفت با تاویل گرایی و دفاع از نظریه تجسیم و تشبیه، وی را به این اعتقاد رهنمون ساخته است. ایشان برای اثبات مدعای خویش به آیات 22 و 23 سوره مبارکه قیامت و آیه 103 انعام و آیه 10سوره مبارکه طه و روایات استدلال نموده است. از یافته‌های جستار مورد اشاره آن است که ادعای ابن‌عثیمین با آیات قرآن و نگرش عالمان سلفی مانند مجاهد و رشیدرضا در تعارض است و روایات رویت متواتر نبوده و با احادیث منقول در کتب فریقین همخوانی ندارد. به همین خاطر ادعای اجماع وی قابل اثبات نیست. واژگان کلیدی ابن‌عثیمین، رویت خدا، تأویل‌گرایی، جسمانیت خدا و اجماع سلف. مسئله رؤیت خداوند در روز واپسین، در اندیشه ابن‌عثیمین از مباحث حائز اهمیت به‌شمار می‌رود. پژوهش حاضر به شیوه توصیفی و با مراجعه به منابع علمی کتابخانه‌ها و با هدف ارزیابی دیدگاه ابن‌عثیمین درباره رؤیت الهی سامان یافته و قصد دارد رویکرد این عالم سلفی را مورد بررسی و نقد قرار دهد. از منظر ایشان، خداوند در روز قیامت دیده می‌شود؛ منهج فکری و تفسیری او در صفات خبری، انکار مجاز، مخالفت با تاویل گرایی و دفاع از نظریه تجسیم و تشبیه، وی را به این اعتقاد رهنمون ساخته است. ایشان برای اثبات مدعای خویش به آیات 22 و 23 سوره مبارکه قیامت و آیه 103 انعام و آیه 10سوره مبارکه طه و روایات استدلال نموده است. از یافته‌های جستار مورد اشاره آن است که ادعای ابن‌عثیمین با آیات قرآن و نگرش عالمان سلفی مانند مجاهد و رشیدرضا در تعارض است و روایات رویت متواتر نبوده و با احادیث منقول در کتب فریقین همخوانی ندارد. به همین خاطر ادعای اجماع وی قابل اثبات نیست.