جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

زبان‌شناسی متن شاخه‌ای نو در زبانشناسی است که با هدف توسعه واحد بررسی زبان از سطح جمله به متن مورد توجه قرار گرفت. انسجام از جمله ویژگیهای متنوارگی است که در کنار پیوستگی به متن تعلق دارند. انسجام در نقد سنتی معمولاً به صورت ذوقی بود و از چارچوب‌بندی خاصی تبعیت نمی‌کرد. اما امروزه با توجه به اهمیت رویکردهای متنی، نظریات متعددی برای بررسی انسجام در آثار ادبی و غیر ادبی ارائه گردید. رویکرد انسجام در قالب اولیه آن در سه سطح انسجام دستوری، واژگانی، پیوندی به تبیین مؤلفه‌های انسجامی متن و چگونگی ارتباط میان اجزای متون در سطح معنایی و به تبع آن در سطح رویین می‌پردازد. اما مسأله اینجاست که با کنکاش در میراث نقدی ادبیات عربی، می‌توان ردپای چنین رویکردهایی را در برخی آثار یافت که تفسیر التحریروالتنویر ابن‌عاشور از جمله آنهاست. ابن‌عاشور در تفسیر نه به شکل تصادفی بلکه آگاهانه به ابزارهای انسجام متن اشاره کرده و سطحی فراتر از جمله را در نظر داشته است. این مقاله در صدد است با روش توصیفی ـ تحلیلی، رویکرد ابن‌عاشور در تفسیر خود از منظر متن‌محورانه و اشاره به نقش عناصر انسجامی را که قرابت نزدیکی با فعالیت‌های زبان شناسان متن دارد، مورد تحلیل قرار دهد. نتیجه نشان می‌دهد، ابن‌عاشور در تفسیر خود از اهمیت انسجام و کاربرد آن آگاه بوده است و در تحلیل آیات، پیش از نظریه‌پردازان غربی به اهمیت انسجام و سازوکارهای مختلف آن درآیات به طور آگاهانه پرداخته است و توانسته است اشارات علمی و متن‌نگرانه به کارکرد واهمیت برخی عناصر زبانی داشته باشد.

سبک‌شناسی لایه‌ ای یکی از رویکردهای زبان‌شناسی ساخت‌گرا و شناختی است که لایه‌های مختلف آوایی، واژگانی، نحوی، بلاغی و ایدئولوژیک اثر را بررسی می‌کند تا لایه‌های پنهان آن را تبیین نماید. قرآن کریم به‌عنوان یگانه متن اعجاز آمیز، لایه آوایی و نغمه‌های مربوط به حروف را به گونه شگرفی در آیات خود جای‌ داده که موجب آفرینش ترنم‌های زیبا و گوش‌نوازی برای مخاطب خود شده است. این زیبایی و ظرافت موسیقایی در «آیات جهاد» با جلوه‌ای خاص نمودار شده است. در این دسته از آیات، آرایش و چینش واژگان ریشه یافته از «جهد»، به همراه ویژگی‌های آوایی و موسیقیایی حروف مجهور و مهموس،جلوه‌های خاص و شگرف آوایی در آیات آفریده است. بسامد آواهای به کار رفته در این آیات با ویژگی جهر و همس، نشان می‌دهد که چگونه قرآن کریم در فضایی آرام و نغمه‌هایی روان، مسلمانان را دعوت به این فریضه و عبادت الهی می‌کند. پژوهش حاضر با روش تحلیلی توصیفی و بر پایه سبک‌شناسی لایه‌ای به بررسی فنوسمانتیک آیات جهاد می‌پردازد؛ مهم‌ترین نتایج حاکی از آن است که تناسب آوایی و معنایی حاصل از صفات حروف و هماهنگی مفهومی با واژه‌های منتخب درآیات، تصویرهای زیبا به همراه موسیقی امیدبخشی را خلق کرده که پیامد جهاد در راه خدا را برای هر مسلمان تداعی می‌کند.

ابواحمد عسکری از بزرگترین ادبا، لغویون و محدّثان سنی مذهب قرن چهارم است. آثار و تألیفات او دارای جایگاهی رفیع درحوزۀ علوم اسلامی است. با توجه به مذهب ابو احمد عسکری، جایگاه او در کتب حدیثی شیعه قابل‌توجه و در خور بررسی است. این نوشتار تلاش می‌کند پس از معرفی کوتاهی از این اندیشمند به بررسی حضور، جایگاه و گونه‌شناسی استناد به وی در آثار شیعی بپردازد. از این میان توجه به جایگاه و مرویات مهم وی در آثار شیخ صدوق (هم عصر/ مروی عنه) که آغازگر استناد به او در بین شیعیان می‌باشد و نیز سید ابن طاوس (از پسینیان) قابل‌توجه است. با این حال نوع رویکرد سید‌بن‌طاووس به آثار ابواحمد همان رویکرد صدوق به وی بودهاست. روایات این عالم بی‌تعصب و آزاد اندیش اهل‌تسنن از بهترین مستندات استفاده شده در ردیه‌های شیعی و مجادلات کلامی و نیز اثبات صدور و شرح چند خطبه از نهج البلاغه به ویژه خطبه شقشقیه بوده است. او از معدود عالمان اهل تسنن است که هم خطبۀ شقشقیه را نقل کرده و هم به شرح فقه الحدیثی آن به‌طور تفصیلی پرداخته است. عسکری را با این پیشینه می‌توان در زمره متشیعان برشمرد. این نوشتار ابطال دو گزارش «شیعه بودن» و«ضد شیعه بودن» ابواحمد عسکری را نیز روشن می‌کند.

گزارش‌های روایی ظنّ‌آور در صورت بهره‌مندی از صحت مخبری با معیارهای مشخصی مانند قرآن، سنت، تاریخ، علم، حس، تجربه، اجماع و عقل قطعی پالوده می‌شوند. در میان این معیارها، کارکرد عقل در دو سپهر نقش آفرینی ابزاری و نقش مستقل، بسیار پر رنگ می‌نماید. خلط میان این دو حوزه، سبب شده تا پژوهشگران علوم نظری حدیث، کاربستهای ابزاری عقل در معیارهایی چون عرضه به قرآن، علم و حتی علوم ادبی را از مؤلفه های عقل محور نقد حدیث شمرده و در نتیجه از تبیین گونه‌های سنجه عقل مستقل در نقد احادیث باز بمانند. از دیگر سو، مشابهت مفاهیمی چون علم، حس و تجربه، عرف، بناء عقلاء، سیرۀ عقلاء و سیرۀ مسلمین، سبب همسان پنداری این مفاهیم شده است. از دستاوردهای این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی، بازتعریف مفهوم معیار عقل برای نقد حدیث و تبیین تفاوت میان کارکرد عقل در دو سپهر پیش‌گفته است. در گام بعدی‌، گونه‌های مختلف سنجه عقل در نقد احادیث، با تعاریف منطقی از یکدیگر افراز شده و نمونه‌های حدیثی مناسبی در هر مقال فراهم آمده است. این گونه ها عبارتند از: سیره عقلاء، بناء عقلاء، حکم عقل مستقل، عرف و منطق. در پایان نیز با رویکردکاربردی کردن مباحث نظری، بایستگی تأویل استوار حدیث، پیش از داوری نهایی دربارۀ اعتبار آن به همراه نمونه‌هایی از نقد شتابزده احادیث با سنجه عقل آمده است.

از رایج‌ترین دیدگاه‌هایی که از دیرباز در خصوص تفاوت دو وصفِ شریفِ «الرحمن» و «الرحیم» مطرح شده، عام بودن متعلَّقِ رحمانیت و خاص بودن متعلَّقِ رحیمیت است. البته دیدگاه مزبور با تقریرات متفاوتی ابراز شده است که رایج‌ترین آن، ناظر بودن الرحمن بر کل انسان‌ها یا کل مخلوقات، و ناظر بودن الرحیم، تنها بر مؤمنین است. تحقیق حاضر به شیوه توصیفی تحلیلی به تبارشناسی این دیدگاه و عیارسنجی آن پرداخته است. به نظر می‌رسد دیدگاه محل بحث، علیرغم اینکه سعی شده متکی بر شواهدی قرآنی و ادبی معرفی شود، با برآیندِ کاربست قرآنی از «الرحمن» و «الرحیم» مغایرت دارد و ساخت صرفی دو وصف شریف نیز با دیدگاه مزبور همخوان نیست. نهایتاً بر اساس مطالعه کاربست قرآنی و همچنین با ساختارشناسی صرفی، می‌توان چنین گفت که «الرحمن» وصفی ذاتی است که اساساً متعلَّقِ خارجی برنمی‌دارد و «الرحیم» صفتی فعلی و دارای مراتب است که مرتبه‌ای از آن با متعلَّقِ عام و مرتبه‌ای شدید و دائمی از آن، با متعلَّقِ خاص پیوند می‌خورد. البته در روایاتی دیدگاه محل بحث تأیید شده است که اتقان سندی ندارند و با عنایت به برآیندِ محکمِ بحث قرآنی و ادبی، ظاهرشان مردود است، هرچند امکان تأویل به معنایی خلاف ظاهر که موافق دیدگاه مرجَّح باشد فراهم است.

برای بهره‌ گیری از منابع دینی احراز اعتبار آنها ضروری است. در مسیر اعتبارسنجی این آثار می‌بایست از راه‌های مورد اطمینان ورود کرد. یکی از مولفه‌های موثر در اعتبار یک اثر علمی، شخصیت و منزلت مولف آن است.کتاب کامل الزیارات اثر جعفر ابن قولویه قمی(م368ق)است.امروزه نسخه موجود این کتاب ، به روایت یکی از شاگردان مولف، یعنی بوشنجی است.در سال‌های اخیر انتساب این اثر به مولف مشهورش از سوی یکی از پژوهشگران معاصر مورد تردید قرار گرفته و این تردید ناشی از بروز ابهاماتی در این زمینه است.نوشتار حاضر به بررسی ابهامات در رابطه با انتساب کتاب کامل الزیارات به مولف مشهور آن یعنی جعفر بن محمد ابن قولویه پرداخته است.در این مسیر با استفاده از به کارگیری قرائن متعدد و به روش تحلیلی-کتابخانه‌ای،به نقد اشکالات و ابهامات در رابطه با این کتاب پرداخته و راه را برای داوری منصفانه در رابطه با این کتاب برنمایانده شده است. نتیجه بررسی منابع مکتوب و نسخ خطی کامل الزیارات بدین قرار است:1.این کتاب اثر جعفر بن محمد ابن قولویه بوده و راوی آن حسین بن احمد بن مغیره بوشنجی است 2.راوی کتاب افزوده‌هایی اندک(حدود 5 افزوده)-با نشانه گذاری مناسب- بر کتاب داشته است3.نام صحیح و کامل کتاب،کتاب کامل الزیارات است4.روایت از مجهولان یا ناشناسان در این اثر و دیگر کتب قدما به دلیل مبنای ایشان در اعتبارسنجی بوده و نمی‌توان آن را نشانه‌ای بر ضعف میراث روایی شیعه و یا نشانه‌ای از نگارش این کتب به دست افراد ضعیف و ناشناس و نفی آنان از مولفان اصلی‌شان دانست.

ایمان اساس دینداری بوده و در طول تاریخ موضوع بسیاری از مجادلات علمی و سیاسی قرارگرفته است. خاستگاه گرایش به ایمان، از پرسش‌های اساسی در حوزه مطالعات دینی به شمار می‌رود و این مسئله ارتباط مستقیمی با چگونگی نگاه به سرشت ایمان دارد. به طور کلی تفاسیری که راجع به ایمان مطرح شده را به دو دسته کلی می توان تقسیم نمود: 1- گاهی ایمان به نوعی معرفت ترجمه می شود و راه دستیابی به آن؛ همان راهی است که ما را به شناخت اصول دین می‌رساند. 2- و گاهی ایمان و علم را از هم منفک می‌کنند و بدین ترتیب راه وصول به ایمان، نوعی مراقبه و تربیت نفس خواهد بود. بر اساس بررسی های صورت گرفته و ادله ارائه شده در این پژوهش به این نتیجه رسیدیم که نظریه دسته دوم یعنی نظریه آنها که ایمان و علم معرفت شناختی را از هم منفک می کنند به حقیقت ایمان نزدیک تر است. به این ترتیب نتیجه گرفتیم ایمان یک فعل ارادی است که امکان دارد بدون دانش لازم تحقق پیدا کند و مهم‌ترین وظیفه انسان در فرآیند هدایت پذیرفتن حق و التزام عملی به آن است. بر این اساس مهم‌ترین خاستگاه تحقق ایمان نیرویی است که این پذیرش را آسان می‌کند و سبب می‌شود انسان در برابر جاذبه‌ی کفر از خود مقاومت نشان دهد و آن نیرو چیزی جز تقوا نیست. نبودن تقوا انسان را در مقابل موانعی که در راه کسب ایمان وجود دارد بی دفاع می کند و پذیرش حق را دشوار می سازد.