جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر به دنبال بررسی چگونگی مواجهه جریان انقلاب اسلامی در مقام اندیشه سیاسی- دینی، با هویت و فرهنگ در فضای مجازی است. با در نظر گرفتن چارچوب نظری، انقلاب اسلامی با دارا بودن تمامی مؤلفه‌های هویتی نظیر عوامل جغرافیایی، فرهنگی، سیاسی و تربیتی و با شاخصه‌های جریانی، به‎عنوان «سوژه فعال» در فضای مجازی مطرح است که دارای «هویت و فرهنگ» اسلامی و ملی است؛ به این معنا که دارای «خودِ تاریخی» است و نسبت به آینده حوالت تاریخی دارد و در بستر زمان و مکان جاری است. گفتمان انقلاب اسلامی تلاش کرده است که: 1. ارتباط، هماهنگی و مقاومت هم‎زمان هویت و فرهنگ اسلامی با دنیای متجدد را برقرار سازد؛ 2. سبک زندگی اسلامی را تقویت کند؛ 3. در برابر فرهنگ غربی و سکولاریزاسیون جهانی مقاومت کند. این پژوهش با استفاده از یک چارچوب ترکیبی(تغییر در شیوه تولید، تغییر زمان-مکان و تغییر در زبان)، به بررسی نحوه مواجهه انقلاب اسلامی به‎عنوان هویت و فرهنگ، با فضای مجازی پرداخته است. در یافته تحقیق این نتیجه حاصل شد که به لحاظ فرصت، فضای مجازی قابلیت دسترسی سریع به اطلاعات و داده‎ها، قابلیت مشارکت و محیط انتخاب‌گرانه و تعاملی را فراهم می‌کند. بااین‎حال، در مواجهه با فضای مجازی باید به ابعاد پیچیده و لایه‌های عمیق‎تر مواجهه خود (به‎عنوان انقلاب اسلامی) با فضای مجازی توجه داشته باشیم؛ خودآگاهی درباره اینکه در سطح جامعه اسلامی و به‎ویژه در سطح مواجهه جوانان با فضای مجازی، ساختار تفکر الگویی در حال دگرگونی است. این دگرگونی به این شکل است که فضای مجازی به لحاظ اینکه نوعی فناوری از اساس جدید است، ساختار الگویی و خطی (زمان‎مند و مکان‎مند) تفکر را که به‌صورت تحلیلی و عمیق صورت می‌گیرد، به‌صورت تفکر و زبان تصویری غیرمتمرکز، ساده و سطحی درمی‌آورد. در این نوع تفکر، عدم علاقه به تاریخ و عدم برنامه‎ریزی برای آینده دیده می‌شود که هویت و فرهنگ اصیل و سنتی جوامع و به‎ویژه جامعه ایران و انقلاب اسلامی را با تهدید و چالش مواجه می‌کند.

در کشور آذربایجان طبق قانون اساسی، دین از دولت جدا بوده و پذیرش مسئولیت‎های سیاسی برای شخصیت‎های دینی ممنوع است. با توجه به ارتباطات و تعاملات فرهنگی و مذهبی جمهوری آذربایجان با جمهوری اسلامی ایران و تأثیرپذیری جریان‎های اسلامی این کشور از ایران و چالش‎هایی که حاکمیت آذربایجان برای جریان‎های اسلامی ایجاد می‎کند، بررسی وضعیت جریان‎های اسلامی به‎ویژه جریان‎های شیعی در این کشور و نحوه تعامل نظام سیاسی با این جریان‎ها ضرورت دارد(ضرورت). مقاله حاضر به دنبال پاسخ‎گویی به این سؤال است که جریان‎های اسلامی در جمهوری آذربایجان چه جایگاهی داشته و نحوه تعامل متقابل آنها با حاکمیت سیاسی چگونه است؟(سؤال). اگرچه دین و مذهب اکثریت مردم جمهوری آذربایجان، اسلام و تشیع است، پتانسیل مذهبی بالایی در این کشور وجود داشته و جریان‌های اسلامی در عرصه‎های مختلف اجتماعی و فرهنگی به فعالیت و کنش‎گری می‎پردازند و لکن حاکمیت آذربایجان در حد اسلام سکولار و غیرسیاسی آنها را پذیرفته و نمی‌خواهد این اسلام سکولار به اسلام سیاسی تبدیل شود. بنابراین، محدودیت و ممنوعیت‎های زیادی برای فعالیت‎های دینی و مذهبی، از جمله ممنوعیت حجاب، برگزاری مراسم مذهبی، کنترل شدید شخصیت‎ها و رهبران مذهبی، تعطیلی برخی مراکز مذهبی و مسدود نمودن برخی وب‎سایت‎های فعال دینی را اعمال نموده است. این محدودیت‎ها ناشی از عواملی همچون ماهیت سکولاریستی نظام سیاسی، ویژگی چندگانگی فرهنگی جامعه آذربایجان، گرایش‎های سکولاریستی حاکمان و برخی اقدامات جریان‏های اسلامی است (یافته). در این مقاله جهت تبیین بحث، از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است (روش پژوهش).

فضای مجازی، دنیا و ابزار قدرتمندی است که بسیاری از مرزها را در هم شکسته است. کاربران زیادی در این فضا، فعالیت‌های متنوع دارند. برخی کاربران نیز در حوزه جهان اسلام فعالیت می‌کنند. میزان حضور و فعالیت‌های آنان جواب‎گوی نیازهای متنوع این فضا نیست. شبکه‌سازی کاربران فضای مجازی جهان اسلام، راهبردی‌ترین، حیاتی‌ترین و کلیدی‌ترین اقدام برای بهره‌مندی از منابع، فرصت‌ها، بازارها و توانمندی‌های متعدد و مقابله با محدودیت‌ها و آسیب‌‌هاست. هدف این پژوهش، شبکه‌سازی کاربران فضای مجازی جهان اسلام و پاسخ به این پرسش است که چگونه می‌توان کاربران فضای مجازی جهان اسلام را شبکه‌سازی کرد؟ روش جمع‌آوری داده‌ها، اسنادی و کتابخانه‌ای و تحلیل داده‌ها با رویکرد کیفی داده بنیاد است که به‌طور استقرایی یک سلسله رویه‌های نظام‌مند را به کار می‌گیرد تا نظریه‌ای را درباره پدیده مورد مطالعه ایجاد کند. شبکه‌سازی کاربران فضای مجازی جهان اسلام از یک‌سری شرایط علّی، زمینه‌ای، مداخله‌گر، پدیده‏محوری، راهبردها وپیامدها تشکیل شده که مدل شبکه‌سازی کاربران فضای مجازی جهان اسلام را به دست داده است. این مدل، مدل کلی است که هر شبکه‌ای می‌تواند با نمونه‌گیری از آن، بنا به نیازها، توانایی، فرصت‌ها، راهبردها، ضعف‌ها و آسیب‌های خود، شبکه‌اش را بومی‌سازی کند.

همان‎طور که از عنوان مقاله هویداست، بحث از جامعه­پذیری دینی ـ فرهنگی یک موضوع جامعه­شناسانه است که به جریان‎شناسی فرآیندی در آمریکا می­پردازد که در قبال اقلیت شیعی در طول سال­های اقامت آنها انجام پذیرفته است. جهت‎گیری سیاسی در آمریکا در برابر شیعیان، در وهله اول، مبتنی بر «انزواسازی» و «طردشدگی» قرار گرفت. اما بعد از چندی، این سیاست جای خود را به «انحلال و ادغام» مسلمانان، از جمله شیعیان داد؛ سیاست­های اجتماعی که از طریق جامعه‌پذیری دینی ـ فرهنگی انجام می­پذیرد. پرسش اساسی اینجاست که پادگفتمان تئوری ادغام چیست و چگونه جامعه شیعیان آمریکا می­تواند به یک جامعه خودبنیاد تبدیل شود که به‎صورت خودآگاه درصدد حفظ هویت شیعی خود برآید؟ در این مقاله، نویسنده با بهره­گیری از تجربه میدانی در آمریکای شمالی و استفاده از مصاحبه انبوه و مطالعه منابع کتابخانه­ای، به واکاوی سرگذشت شیعیان در آمریکا می­پردازد. همچنین راهبردی به نام «هم‏گرایی» را نیز به‎عنوان دستورالعمل مواجهه با سیاست­های اجتماعی دولت آمریکا در برابر شیعیان برمی­شمارد که بر اساس پنج مزیت­ «متوسط پایین سنّی»، «میزان ازدواج»، «نرخ باروری»، «سطح تحصیلات» و «ارتباطات خانوادگی» کاملا انضمامی و تحقق­یافتنی خواهد بود.

یکی از پیچیده‌ترین و تاثیرگزارترین رهیافت‌های روشی در تاریخ اسلام روش و رویکرد سلفی‌گری است. سلفی‌گری تلفیقی از روش و نظریه است. مهمترین ویژگی روشِ سلفی‌گری عقل‌ستیزی و انکار عقلانیت فلسفی، فقهی، کلامی و عرفانی است. سلفی‌گری از منظر روش‌شناسی با سرکوب عقلانیت در دام بدویت فکری و اعتقادی افتاده و با انکار تاویل و تفسیر متن و تنها فهم از طریق روش فهم ظاهرگرایانه از مفاهیم دینی معرفت زدایی نموده است. سلفی‌گری از حیث اعتقادی برای فهم معارف دینی تنها منبع قابل اعتماد مراجعه به سنت سلف و تعبد به روایات و احادیث صدر اسلام را می‌داند. سلفی‌گری با انکار معرفت عقلی، فلسفی، کلامی و عرفانی و انکار روش‌های مرسوم فقهی و اجتهادی مرجعیت را از امامان فقهی اهل‌سنت سلب می‌نماید و کسانی را وارد حوزه فتوایی می‌نماید که فاقد اهلیت فتوا هستند. در واقع رویکرد عقل ستیزانه سلفی‌گری و انکار روش‌های فهم دین و حجت شمردن سنت سلف همچنان که در تاریخ اسلام منجر به جدال با تفکر عقلی و فلسفی گردید، در تاریخ معاصر نیز فقدان روش‌های علمی و فکری سلفی‌گری را در تقابل با تجدد قرار داده است. سلفی‌گری به عنوان نظریه که تابع الگوی سلف است هرنوع دستاوردهای سیاسی و اجتماعی جدید را که در شکل دولت‌های ملی است با سنت سلف در تضاد می‌داند و تنها دولت شرعی، دولت تغلبی از نوع اموی را می‌داند. رویکرد تمرکززدایی از فقه اهل‌سنت و مغایر دانستن اندیشه و باور فرقه‌های اسلامی با سنت سلف، موجب شده تا سلفی‌گری با اعلان جهاد به بخش امنیت ستیز در جهان اسلام تبدیل شوند. عقل ستیزی و انکار عقلانیت اجتهادی و برتر دانستن الگوی سلف و جمود بر ظاهر روایات از سلفی‌گری جریان تخریب و تکفیر و ترور ساخته است. این تحقیق سلفی‌گری را بستر ظهور فرقه‌گرایی، عقل‌ستیزی و امنیت‌زدایی دانسته و آن را از دو منظر روش و نظریه مورد بررسی قرار داده است.