جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در میان متکلّمان و قرآن‌پژوهان اسلامی، بحث‌ها و مناقشه‌های متعدّدی پیرامون کیفیّت لقاء و نظر به خداوند در دنیا و آخرت بر اساس آیات قرآن و سنّت وجود داشته است. این مسأله در دوره‌های اخیر، با نفوذ جریان سلفی‌ها و وهّابیت در جهان اسلام، مورد بازتاب فکری و نظری عالمان آن‌ها قرار گرفته و با تکیه بر ظاهر برخی آیات قرآن و جمودگرایی لفظی، دست‌کم به دنبال اثبات قطعی امکان مشاهده‌ی بصری خداوند در آخرت برای مؤمنان بوده‌‌‌اند و در این رابطه، به آیات متشابه و برخی روایات نبوی استدلال وزیده‌‌‌اند. در این نوشتار، آیات کلیدی مرتبط به واژگان «نظر» و «لقاء»، به ویژه آیات23 سوره‌ی قیامت و 223 سوره‌ی بقره و 110 سوره‌ی کهف، مورد واکاوی مفصّل‌تری قرار گرفته و آیه‌ی 26 سوره‌ی یونس مورد بررسی اجمالی قرار گرفته است. با نگاه و فهم مجموعی آیات قرآن و استمداد از نظرات اندیشمندان و مفسّران برجسته‌ی شیعه و سنّی، تفسیری مناسب و متّکی بر عقل متعارف و نصوص و محکمات قرآنی ارائه شده و ادلّه‌ی نافین رؤیت بصری خداوند، مورد تقویت قرار گرفته و شبهات و اشکالات سلفی‌ها و ادلّه‌ی مُثبتین مورد ارزیابی و نقد قرار گرفته است.

قرآن کریم کتاب جاودان و تمدن‌ساز اسلام، از آغاز نزول تاکنون نظر دانشمندان مسلمان و غیر مسلمان را به خود جلب کرده و خاستگاه آثار علمی بسیاری به قلم اندیشمندان شده است. یکی از این آثار، «دانشنامۀ قرآن کریم» با سرویراستاری اولیور لیمَن است. این اثر دربردارندۀ بیش از چهارصد مدخل است. «حُکم»، عنوان یکی از مداخل و به قلم ماسیمو کامپانینی است که نویسنده به مفاهیم کاربردی آن در قرآن پرداخته و مفاهیم قضاوت خدا و داوری انسان‌ها را برای آن نقل کرده است. منبع وی، عمدتاً قرآن است امّا بدون تتبّع کافی در همۀ آیات، ترجمه‌ها و منابع تفسیری متعدّد، تنها با استناد به ظاهرِ شماری از آیات حاوی کلمۀ «حُکم» و مشتقات آن، نتایج نادرستی می‌گیرد؛ مانند ابهام در معنای حکم در برخی از آیات و نفی مفهوم سیاسی آن در زمان نزول و بر اساس آن‌ها، در حاکمیت سیاسی پیامبر تردید می‌کند. این در حالی است که با توجّه به ترجمه‌های معتبر قرآن و دیدگاه‌های تفسیری، هیچ ابهامی در معنای این واژه وجود ندارد. بر اساس تفاسیر کهن، حکم پیامبران، به دو معنای داوری و حکومت عادلانۀ آنهاست که معنای دوّم لازمۀ معنای لغوی است. در مقالۀ پیش رو، مدخل نامبرده با روش توصیفی‌تحلیلی و با استفاده از اسناد و منابع کتابخانه‌ای، نقد و بررسی شده است.

بررسی عدالت و حجّیت سنّت صحابه، از دیرباز، کانون توجّه اندیشمندان مسلمان، به‌خصوص اهل سنّت بوده است؛ این مسأله به‌قدری مهم بوده که سنّت صحابه، هم‌ردیف کتاب و سنّت پیامبر قرار گرفته و یکی از منابع دینی آنان در تفسیر و تبیین قرآن و سنّت پیامبر بوده است. همچنین صحابی‌بودن راوی و باور به عدالت ایشان، ازجمله‌ی مهم‌ترین مبانی حدیث‌شناسی اهل سنّت محسوب می‌شود، به‌گونه‌ای که فهم صحابی از قرآن و سنّت، موجب حجّیت بخشی از سیره‌ی صحابه و پذیرش احادیث نقل‌شده از آنان شده است. در این جستار با روش تحلیلی- انتقادی، آراء ابن تیمیه در این رابطه مورد بررسی قرار گرفته است. ابن تیمیه به‌عنوان کسی که مبانی فکری وهّابیت را پایه‌ریزی نمود، به‌تبع سایر اندیشمندان اهل سنّت، با استناد به آیات و روایات، باور به حجّیت سنّت صحابه داشته و گونه‌ای از عصمت را برای صحابی پیامبر، به خصوص شیخین قائل است که آراء و ادلّه‌ی وی به‌ نقد و بررسی گذاشته می‌شود.

سلامتی، یک حالت تندرستی یا بیمار نبودن است که از مهم‌ترین نعمات الهی به شمار می‌رود؛ چراکه بیماری و نقص، مانعی برای انجام امور است. مسأله‌ی سلامت، هم برای شخص و هم برای اجتماع، از اهمّ موضوعات بوده و در تعالیم اسلامی نیز اهمیّت زیادی به این مهم داده شده است. سلامت از منظر اسلام، دو قسم است: سلامت جسم و سلامت روان. در نگاهی موشکافانه به دین اسلام درمیابیم که نکات مهمّی را در حوزه‌ی سلامت جسمی و سلامت روانی معرفی می‌نماید. مقاله‌ی حاضر، به حوزه‌ی سلامت روانی می‌پردازد. منابع اسلامی، در جهت ارتقای سلامت روانی، راهکارهای متفاوتی در ابعاد مختلف، مانند: بینشی، منشی، انگیزشی و کنشی معرفی می‌کنند. این پژوهش، با تأکید بر بُعد بینشی، به صورت نظری و با روشی توصیفی ـ تحلیلی، به بیان راهکارهای سلامت روان می‌پردازد که نوعی پژوهش میان‌رشته‌ای در جهت توسعه و تلفیق علوم انسانی و اسلامی به شمار می‌رود. ازجمله راهکارهای بینشی اسلام که در جاهای مختلف با روش‌های مختلف مورد توجّه قرار گرفته‌اند عبارتنداز: شناخت صفات خداوند، ایمان به خداوند، ایمان به حجّت خداوند و ایمان به معاد.

بسیاری از آیات قرآن، پیرامون حکم جهاد و ابعاد مرتبط با آن است و همین امر سبب شده است تا مخالفان و نقادان، اسلام را دینی خشن معرفی کنند. ضرورت بحث از حکم جهاد در قرآن و فطری‌بودن آن، هنگامی روشن می‌شود که هجمه‌های فراوان مخالفان اسلام را به این حکم، متذکّر شویم. علامه طباطبایی ذیل آیات ۳۹ و ۴۰ سوره‌ی حج، حکم جهاد را مطابق با فطرت بشر می‌داند؛ در صورت پذیرش این نظریه، شبهات پیرامون آن نیز پاسخ داده می‌شود. لذا در این مقاله، به روش تحلیلی، با استناد به منابع کتابخانه‌ای، به بررسی دیدگاه مذکور پرداخته شده است؛ بدین‌گونه که پس از بررسی مفهوم «فطرت» و «جهاد»، به تبیین دیدگاه جناب علامه پرداخته و در آن، مقدّمه‌ای پیرامون فطری‌بودن غیرت و تعصّب ممدوح، ارتباط آن با دفاع از حقوق مظلومان و جهاد برای رهایی‌ آنان از چنگال ستمگران ذکر شده است. پس از آن با نقل تعدادی از آیات و روایاتی که دلالت بر فطرت توحیدی بشر دارند، ارتباط آن با حکم جهاد بیان گردیده است. همچنین سیره‌ی عقلا در دفاع مشروع در زمان خطر، به عنوان یکی دیگر از ادلّه‌ی فطری‌بودن جهاد مورد بررسی قرار گرفته است.

جُستار حاضر که از تتبّع در میراث روایی، فراهم آمده، حاوی دو نکته‌ی بنیادین است: نخست این‌که در روایات برای سنگِ فیروزه که بهترین آن در نیشابور خراسان وجود دارد، تأثیرات طبیعی و معنوی، ذکر شده است؛ ازجمله: اجابت نیایش و نماز، سعه‌ی صدر، تقویت اراده، پیروزی، فرزند دار شدن، زداینده‌ی فقر، ایمن‌کننده‌ی سفر، دلگشایی و دورکننده‌ی دردها از چشم. نکته‌ی دوّم این‌که در چرایی آثار مذکور، راقم سطور بر أساس آموزه‌های قرآنی- روایی، پای فشرده که همه‌ی موجودات و از جمله «فیروزه‌‌‌»، دارای حیات و معرفت‌‌‌اند و «ذکر» و«تسبیح»، از رهگذر تجلّی خداوند، فعل و کارکرد آن‌ها بشمار می‌آید. از این رهگذر، همان‌گونه که شفاعت انسانِ مأذون، مستجاب است، کُنش‌های ‌‌‌«فیروزه» هم، در همان عِداد، قابل تحلیل است. سنگ‌شناسان هم از دیرباز، به خواصّ درمانی سنگ‌ها و جواهرات، ازجمله «فیروزه»، توجّه داشته و در طبّ، از آن بهره‌‌ می‌برده‌‌‌اند. دریافت‌های آنان، پاره‌ای، ره آورد پیشوایان مرتبط با عالَم غیب و برخی مولود تجربه‌ی بشر‌‌‌اند.