جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

زمینه و هدف: نظارت بر عملکرد مسئولان حکومتی از ابزارهای مهم سلامت و پیشرفت جامعه است. این موضوع در قالب‌های مختلفی همچون نامه‌ها، خطبه‌ها و سخنان حکیمانه امیرمؤمنان علی علیه السلام در نهج‌البلاغه و برخی کتاب‌های دیگر گردآوری شده است. در این تحقیق نظارت بر مسئولان حکومت اسلامی را در نهج‌البلاغه بررسی می­‌کنیم. روش: مقاله حاضر با رویکرد کیفی و به روش ساختاری- تفسیری تدوین شد. در این راستا اطلاعات اولیه با بهره‌گیری از اسناد معتبری چون نهج‌البلاغه استخراج گردید و سپس مفاهیم مرتبط با نظارت بر امور مسئولان حکومتی در قالب روش تحلیل محتوا، استخراج و استنباط شده است. یافته‌ها: یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که در سیره مدیریتی امیرمؤمنان علی علیه السلام انتصاب مدیران اصلح در پست‌های کلیدی و نظارت آشکار بر فعالیت مسئولان از اصول مهم نظارت بر فعالیت مسئولان حکومتی است. تحقق این مهم منوط به انتخاب ناظران متعهد و امانت‌داری است که مصالح جامعه اسلامی را در نظر بگیرند. نظارت مستقیم حاکم و برخورد قاطع با مسئولان متخلف نقشی مهم در حرکت صحیح سیستم حکومتی دارد. نتایج: نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که: نظارت بر عملکرد مسئولان حکومتی در صیانت فردی و اجتماعی آنان نقش مهمی دارد. توجه به مواردی از قبیل خودنظارتی، شناختِ درستِ مسئولیت‌ها و ارائه بازخورد نظارت به مسئولان در بهبود عملکرد آنان مؤثر است. بر اساس نتایج تحقیق، اقدام‌های پیشگیرانه در انتصاب مسئولان و انتخاب افراد صالح مهم‌ترین مؤلفه است.

عدالت مفهومی است تعاملی. اما نگاه رایج در ادبیات عدالت سازمانی، نگرشی تک­ بعدی است، که زیردستان همواره در جایگاه ادراک­کننده و فرادستان در جایگاه عامل بوده­‌اند. طبق بیان امام علی علیه السلام در نهج­‌البلاغه امکان نقض حق فرادستان توسط زیردستان و در نتیجه ادراک بی­ عدالتی در آنها نیز وجود دارد. تلاش داریم در پژوهشی کیفی، با استفاده از تحلیل منطقی، متکی بر مبانی هرمنوتیک نسبی­ گرا، به تبیین این ادراک و خاصیت چرخشی نهفته در مفهوم عدالت، که در خطبه 216 بدان اشاره شده بپردازیم. با انتخاب خطبه، به عنوان متن و امتزاج آن با تئوری­‌های مدیریتی به عنوان افق مفسر، به تفسیر متن همت گماشته شد. با بازگشت دائم به متن اصلی و تطبیق برداشت­‌ها با دو شرح ابن میثم و ابن ابی­‌الحدید تلاش شد از تفسیر به رای جلوگیری و روایی افزایش یابد. یافته‌­ها نشان می­دهد، ادراک عدالت فرادستان سازه‌­ای است که تاکنون در ادبیات عدالت سازمانی مغفول مانده، علاوه بر آن، ادراک عدالت، مفهومی است چرخشی، از ادراک و رفتار بین زیردستان و فرادستان، که با تاثیری که بر ناظرین دارد جو سازمان را نیز متاثر می­‌سازد و آغازگر این جو در درون سازمان­‌ها فرادستان و ادراکات آنهاست، بنابراین بهترین نقطه مداخله برای مدیریت این چرخه (بر خلاف گرایش جاری که بر مدیریت رفتارِ فرادستان و ادراکِ زیردستان متمرکز بوده) ادراکات فرادستان در این خصوص است، که با لحاظ کردن معیارهایی در مرحله، گزینش، آموزش، ارتقاء مدیران و نیز کنترل­‌های سازمانی می­‌توان این چرخه را در جهت مثبت و ارتقاء مفهوم عدالت در سازمان مدیریت کرد.

نهج­‌البلاغه دومین میراث مکتوب و منبع معرفتی در منظومه­‌ی آموزه­‌های اسلامی است. این اثر فاخر افزون بر کارکرد ایدئولوژیک که به درون­مایه­‌های حکمی آن مربوط می‌­شود، به دلیل شکوهمندی تعبیر، کارکرد ادبی نیز دارد. ویژگی اخیر نتیجه­ی مؤلّفه‌­هایی چند از جمله کاربرد افعال مزید برای افاده­‌ی معانی مناسب با مقتضای حال می­‌باشد که به لحاظ فراوانی و بسامد بیش از چهار هزار بار در ابواب مشهور و معانی متنوع به کاررفته است. زیرا فعل به عنوان رکن اصلی و بنیادین در ساختار زبان عربی با انتقال از شکل مجرد به ابواب مزید، که فرایند آن به تفصیل در دانش صرف تبیین شده است، واجد معانی جدید و موجب توسعه قلمرو معنی می­‌گردد. مقاله پیشارو با عنوان «بررسی معانی کاربردی افعال مزید (باب­‌های تفاعل، تفعل­، افتعال و استفعال) در نهج‌­البلاغه» پژوهشی نظری است که به روش تحلیلی -توصیفی نمونه­‌هایی از افعال مزید به کاررفته در این کتاب را با بهره‌­گیری ازمنابع لغوی و شروح نهج­البلاغه از نظر معانی کاربردی مورد بررسی قرارداده است .پژوهشگر از رهگذر پردازش داده‌­ها به این نتیجه رسیده است که افعال مزید به کار رفته در نهج‌­البلاغه کاملاً مطابق با مقتضای حال و تأمین‌کننده اهداف خطبه‌­ها­، نامه­‌ها وکلمات قصار بوده، به روشنی بر ظرفیت زبان عربی در تولید معانی جدید و متنوع از مصدر واحد و توسعه قلمرو معنی دلالت دارد.

بسیاری امیرالمؤمنین علی علیه السلام را در عزل تمام کارگزاران عثمان بویژه معاویه قاطع دانسته و از شیوه عزل آنان سخن نگفته‌اند. مقاله این نکته را ثابت می‌کند که حضرت به جهاتی حداقل چهار تن از کارگزاران عثمان را ابقا کردند و بر این نظراست اعزام عمارة بن شهاب به کوفه از گزارش‌های سیف تمیمی و بی‌ اعتبار است. امام دو شیوه کلی عزل، در باره بقیه کارگزاران اعمال کرد. مقاله با روش توصیفی تحلیلی و با شیوه اسنادی به تبیین شیوه عزل کارگزاران عثمان پرداخته و با تحلیل نامه 75 نهج البلاغه بر این نظر است که حضرت بهترین شیوه را برای عزل معاویه در سه مرحله پی‌گرفت تا مشکل حاکم شام را بدون خون ریزی حل کند. این معاویه بود که به نامه حضرت و سفیر ایشان پاسخ نداده و با تحریک طلحه و زبیر و بعد اعلام جنگ به سفیر امام، به مخالفت با رهبر مسلمین پرداخت و هر گونه همکاری را با خلیفه مسلمین رد کرد.

یکی از اصطلاحات مهم در فهم معارف قرآنی «تأویل» است. در روایات نبوی، پیامبر­اکرم صلی الله علیه و آله و سلم خود را به‌عنوان «صاحب تنزیل» و امام علی علیه السلام را به‌عنوان «صاحب تأویل» معرفی کرده‌اند. با توجه به اختلافاتی که در مورد معنای این واژه و دامنۀ آن در بین صاحب‌نظران وجود دارد، تحلیل سخنان امام علی علیه السلام در این راستا ضروری به نظر می‌رسد. بنابر این ضرورت، در پژوهش حاضر به واکاوی واژۀ تأویل، آگاهان به تأویل و مبانی تأویل به روش توصیفی ـ تحلیلی در نهج‌البلاغه پرداخته‌شده و این نتیجه حاصل شد که تأویل همواره به‌عنوان یک مشترک معنوی و دربردارندۀ معانی مختلف بوده و هست. مصداق کامل آگاهان به تأویل، پیامبر­اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و اهل‌بیت شریف ایشان هستند ولی سایر مؤمنین نیز، ‌بسته به شرایطی می‌توانند، مصداق راسخان در علم و به‌تبع آن آگاه به تأویل باشند. در تحلیل مبانی تأویل‌پذیری قرآن کریم در نهج‌‌البلاغه مشخص شد، برخلاف نظر عده‌ای که مخالف تأویل قرآن هستند، قرآن کریم دارای تأویل است و گریزی از آن نیست؛ زیرا قرآن کریم صامت است، بطن دارد، دارای متشابهات و وجوه گوناگون است، بنابراین به مؤولانی نیاز دارد تا به تأویل قرآن کریم دست یابند.

"اخلاق" جمع کلمۀ خُلق، به ویژگی‌های نفسانی انسان گفته می شود و "پرسشگری" به معنی پرسیدن که ریشه در تفکر انسان دارد و در مقولۀ اخلاق تفکر ذیل اخلاق کاربردی مطرح می‌­شود؛ از منظر امام علی علیه السلام پرسشگری یکی از شاخص­های نشان دهندۀ میزان در صحنه­ بودن مردم و احساس مسئولیت آنها نسبت به مسایل جامعه است؛ علیرغم اهمیت تأثیر شاخص پرسشگری در پیشرفت جامعه، چگونگی رعایت ضوابط اخلاقی در فرآیند پرسشگری، تعیین کنندۀ نقش سازنده یا مخرب پرسشگری در آن جامعه است؛ درکلام امام علی علیه السلام اخلاق پرسشگری، به معنی رعایت ضوابط اخلاقی در فرآیند پرسشگری، بعنوان شرط لازم برای سعادتمندی، رشد و پیشرفت جامعه است. پرسشگری اخلاق محور دارای پیشینۀ طولانی در متون و منابع دینی و اسلامی است. هدف از پژوهش حاضر، بررسی جایگاه پرسشگری اخلاق محور و روش تحقیق آن از نوع تحلیل محتوای کیفی و نمونۀ مورد پژوهش گفتار امام علی علیه السلام شامل: سخنرانی‌ها، خطبه‌ها، نامه‌ها و سخنان قصار آن حضرت است که از نهج البلاغه و دیگر منابع مرتبط با آن حضرت استخراج شده است. نتایج حاصل از تحلیل محتوای کیفی متون بررسی شده نشان داد که مدل پرسشگری اخلاق محور از دیدگاه امام علی علیه السلام مبتنی بر سه موضوع اصلی: (1) ویژگی‌های پرسش (شامل پرسش‌های اکتشافی و پرسش‌های هدفمند و همچنین توجه به کمیت و کیفیت پرسش)؛ (2) ویژگی‌های پرسشگر و پاسخ­‌دهنده (ویژگی‌های پرسشگر شامل اهل فهم، دانا، فرصت‌شناس و شجاع؛ و ویژگی پاسخ‌دهنده شامل اهل ذکر، مشتاق پاسخگویی و پرسشگری)؛ (3) نتایج و پیامدهای پرسشگری (شامل دانش‌ورزی، کسب معرفت، روشنگری، آگاهی و پیشرفت) است.

این پژوهش با هدف بررسی نماد و پرداخت تصویری از معانی آن بر اساس فرهنگ نهج­‌البلاغه و نیز بررسی تطبیقی آن با نظریه نمادسازی هنری انجام شد. روش این پژوهش در چارچوب رویکرد کیفی انجام شده است. جهت جمع آوری داده‌ها از طریق نمونه گیری هدفمند از نهج البلاغه، تعدادی از خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌های آن انتخاب شدند. برای رسیدن به این منظور، منابع پژوهشی مورد تحلیل قرار گرفتند. از آنجایی که این پژوهش بدنبال پاسخگویی به دو سوال اساسی مبنی بر این که تصویر­سازی در نهج­‌البلاغه به چه شیوه‌­ای است؟ و تصویر در نهج­‌البلاغه از نظر ویژگی­‌ها و مؤلفه‌­های آن چگونه بیان می­‌شود؟ لذا نتایج نشان داد که نهج البلاغه توانسته­ است نماد را با تصویر در قالب­ های مختلف پردازش کند، و نیز تصویر را درقالب کلام بپروراند و به مخاطب برساند. همچنین مؤلفه‌­های اصلی تصویر در نهج‌­البلاغه در شش مؤلفه بیان شد و بر اساس ملاک‌های عینی و ذهنی مطابق نظریه پردازان روان فیزیکی نیز قابل تبیین بود. یافته­‌ها نشان می­دهد که تصویرسازی کلامی امام علی علیه السلام می­‌تواند بسیاری از حقایق دینی و معارف توحیدی را در قالب محسوس و عینی به نمایش در­بیاورد و بازنمایی خوبی از حقایق باشد. با توجه به موارد بررسی شده می­توان گفت نهج­‌البلاغه به خوبی توانسته­‌است رسالت هنری خود را انجام دهد و مفاهیم، باورها و اعتقادات دینی را در قالب هنر تصویری به اذهان برساند.

یکی از مسائل مهم در حوزه توحید نظری، مسأله­‌ی رابطه­‌ی صفات ثبوتی حقیقی با ذات الهی است. امیرالمؤمنین علیه السلام، در خطبه نخست نهج­‌البلاغه، کمال اخلاص را نفی صفات از ذات الهی می­‌داند. در تبیین این روایت، تفسیرهای متعددی صورت گرفته است. مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی در صدد پاسخ به این سؤالات است که در تبیین رابطه­‌ی ذات و صفات الهی چه نظراتی وجود دارد؟ کدام نظر با خطبه نخست نهج البلاغه انطباق بیشتری دارد؟ دیدگاه عارفان مسلمان در این زمینه چیست؟ و بر اساس خطبه­‌ی مزبور، شاخص­‌های عرفانی توحید صفاتی کدام است؟ یافته­‌های پژوهش نشان داد که در این خصوص، سه دیدگاه عمده مطرح است: زیادت صفات بر ذات (دیدگاه اشاعره)، نیابت ذات الهی از صفات (دیدگاه معتزله) و عینیت صفات با ذات الهی (دیدگاه امامیه و فیلسوفان). همچنین به دست آمد که عارفان، در حوزه هستی­شناسی قائل به مراتب وجود هستند. در مرتبه­‌ی نخست یعنی ذات غیب الغیوب، هیچ صفت و تعینی وجود ندارد و این، همان مرتبه نفی صفات است. ولی در مرتبه­‌ی بعد که مرتبه­‌ی ظهور تجلیات و تعینات است، ذات الهی با اسماء و صفات الهی عینیت دارد. عارفان، اسماء الهی را از سنخ امور وجودی و دارای حقیقت می­‌دانند، بنابراین از نظر ایشان، دیدگاه کسانی که قائل به اعتبارات عقلی یا معانی سلبی برای اسماء هستند، مردود است.

انسان موجودی اجتماعی است. شاکله اجتماع از روابط فردی شکل می‌­گیرد که این روابط، آداب خاصی را می­‌طلبد تا تعامل مفید و مؤثری بین افراد جامعه برقرار شود. یکی از مهمترین این آداب در رشد فرهنگ اجتماعی آدمی، مهارت گفت و گو است. لازمه این مهارت آشنایی با مؤلّفه‌ها وآسیب‌های آن است که با بررسی و کنکاش در متون دینی به ویژه نهج البلاغه، می­‌توان به آن دست یافت. مقاله حاضر با هدف شناخت مؤلفه‌ها و آسیب‌های مهارت گفت و گو بر پایه حکمت­‌های نهج­‌البلاغه، می­‌کوشد با ساختاری توصیفی- تحلیلی، برخی مستندات و مصادیق این مهارت و آسیب­‌های آن را، به روش کتابخانه­‌ای از نهج­‌البلاغه استنباط و تبیین و تحلیل نماید. یافته­‌های پژوهشی حاکی از آن است که مهارت گفت و گو، زمانی به بالاترین سطح تأثیر خود می­‌رسد که سنجیده سخن بگوییم، به موقع سکوت کنیم، مخاطب و موقعیت خود را درک کنیم، جمله­‌های ما فصیح و بلیغ باشد، در صورت نیاز با پرسش، از معلومات، تجربه و مشورت دیگران بهره‌مند شویم و راز داری را لازمه گفت و گوی سالم بدانیم. در این میان پرحرفی، دروغ گویی، چاپلوسی، ادعا داشتن، جدال و بدگمانی می­‌تواند آسیب جدی در مسیر گفت و گوی اثر بخش باشد. بنابراین اصل حاکم بر تمام مؤلّفه­‌ها و اساس دور بودن از آسیب­‌های گفت و گو که از حکمت­‌های نهج البلاغه به عنوان الگو و شاخص، قابل استنباط است، کنترل آگاهانه زبان است.