جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اندیشه سلفی‌گری در تاریخ اسلام فعال‌ترین رهیافت فکری و ذهنی است که کل تاریخ اسلام را تحت تاثیر قرار داده است. این پژوهش با استفاده از الگوی تحلیل گفتمان، اندیشه سلفی‌گری و جنبش‌های سلفی را با تکیه بر سه دوره تاریخی اندیشه اهل حدیث با محوریت دوگانه احمد ابن حنبل و ابن‌تیمیه، سلفی‌گری محمد ابن عبدالوهاب و سلفی‌گری در تاریخ معاصر بررسی کرده است. ادعای این پژوهش این است که سلفیه تحت تاثیر متن و روش‌های معیوب تفسیری، زمینه‌های تکفیر و فرقه‌گرایی را در تاریخ اسلام پدید آورده است. یکی از جنبه‌های چالش‌برانگیز سلفیه انتقال جدال فرقه‌ای به حوزه الهیات و فتوا به تکفیر فرقه‌های اسلامی است. در این تحقیق سلفی‌گری به عنوان مفهوم عام در نظر گرفته شده است که طیف وسیعی از وابستگان فکری اهل حدیث مانند پیروان ابوالحسن اشعری، ابن‌تیمیه، محمد ابن عبدالوهاب و سلفیه در تاریخ معاصر را در برمی‌گیرد. به طور کلی سلفی‌گری، الگوی فکری است که با روش متعبدانه به متن مراجعه می‌کند و با عقلانیت اجتهادی – فقهی، کلامی و فلسفی در جدال قرار می‌گیرد. رویکرد ظاهرگرایانه، هر نوع فهم متکثرانه و اجتهادی را از آنان سلب و به دلیل فقدان تسامح در برابر اندیشه‌های مخالف، با خشونت و تکفیر طرد می‌کند.

مسئله مقاله حاضر صورت‏بندی نظریات فرهنگی بر اساس منظومه فکری امام خمینی است. نظریات فرهنگی در دو طیف کلان متعالی و متدانی طبقه‏بندی می‏شوند. نظریه فرهنگی متعالی دارای وضعیت جامع و نظریه‏ای بومی و اسلامی است. در مقابل این نظریه هفت نظریه دیگر قرار دارند که در سه سطح تک‌بعدی، دوبعدی و سه‌بعدی دسته‌بندی می‏شوند و دارای وضعیت ساده، پیچیده و بسیار پیچیده هستند. روش مقاله تحلیلی - استنباطی و چارچوب نظری هم ترکیبی از نظریه فطرت و نظریه انسان‏شناسی امام خمینی است. نوآوری مقاله حاضر علاوه بر استفاده از چارچوب نظری بومی، طبقه‌بندی کلان و خرده نظریه‏های فرهنگی به هشت نوع می‏باشد.

جریان نومعتزله شمال آفریقا به اقتضای دورانی که در آن زندگی می‌کردند تحت تأثیر مدرنیته غربی، مسائل نظری عقلانیت را معطوف به مدرنیته حل کردند. بر این اساس مبانی آنها در فهم معارف دین با معتزله قدیم فرق می‌کرد؛ زیرا معتزله قدیم براساس مبانی عقلی و فلسفه توحیدی بود، ولی نومعتزله در شمال آفریقا برخلاف اسلاف خود بر اساس تعامل با غرب، توجه به عقب‌ماندگی جوامع اسلامی و تلاش برای برقراری سازگاری بین دین و مدرنیته، رویکرد خاصی را در تفسیر آیات قرآن در پیش گرفتند. آنان در مبانی هستی‌شناختی عمدتاً نظام هستی را امری مادی و متحول و در حال تغییر می‌دانند و رابطه خدا و انسان و جهان را در بررسی گزاره‌های دینی نادیده می‌گیرند. ازآنجاکه نظام هستی بر تفکر اعتزال نو با عینک عقل تجربی نگاه می‌شود، اکثر مفاهیم و آموزه‌های وحیانی و غیبی مانند خدا، فرشته و بهشت و جهنم یا مورد انکار واقع می‌شود و یا به تأویل بدون ضابطه دچار می‌گردد. این تحقیق درصدد است با روش توصیفی و تحلیلی و انتقادی، مبانی هستی‌شناختی و شاخصه‌های تفسیر عقلی جریان نومعتزله در شمال آفریقا به ویژه نصر حامد ابوزید و حسن حنفی را تصویر کرده و آسیب‌های آن را در قالب آسیب‌های مبنایی هستی‌‌شناختی بررسی کند.

مسلمانان در اواخر قرن نوزده از لبنان امروز وارد آمریکا شدند و از آن زمان با چالش‌های متنوعی مواجه شده‌اند. مهاجران برای استفاده از رفاه اجتماعی در آمریکا باید توانایی، سازش و بهره‌وری خود را به عنوان یک شهروند آمریکایی به اثبات برسانند تا از امکاناتی مانند تحصیل، بهداشت، شغل و ... بهره‌مند شوند. در این رهگذر، مهاجران شیعی با مشکلات عدیده‌ای مواجه هستند. شیعیان همواره از فشارهای اجتماعی ناشی از اختلاف میان آموزه‌های دینی و اقتضائات تجددگرایانه، سکولار و اسلام‌هراسانه آمریکا رنج‌ می برند و دچار آسیب‌های هویتی شده‌اند. این پژوهش در صدد بررسی چالش‌های هویت دینی شیعیان آمریکا و پاسخ به این پرسش است که آیا شیعه برای استیفای حقوق شهروندی باید سیاست‌های اجتماعی آمریکا مبنی بر ادغام شدن در بافت جامعه را با تمام الزامات آن بپذیرد؟ آیا می‌توان به پدیده‌ای به نام «اسلام آمریکایی» قائل شد؟ در این پژوهش که از روش تبیینی و با استفاده از ابزار کتابخانه‌ای-میدانی بهره می‌برد، انواع چالش‌های هویت دینی مسلمانان در سه بخش فرهنگی، اجتماعی و دینی و نحو‌‌ه‌ تأثیر آنها بر هویت مسلمانان، به‌خصوص شیعیان، مورد ارزیابی قرار گرفته است.

انتظار مولفه مهمی در هویت شیعه است، ولی رهیافت شیعیان همیشه در مورد این مفهوم و مولفه‌ یکسان و همنوا نبوده است. این نوشتار به شیوه استنادی- تحلیلی، دو جریان اصلی در خصوص انتظار را کاویده و به این نتیجه رسیده که پیش از دوره معاصر، جریان فکری- معرفتی تقدیرگرا که در آن نقش چندانی به فعالیت‌های جمعی سپرده نمی‌شد دارای هژمون بوده است. در دوران حاضر به دلایلی،‌ از جمله شرایط برون هویتیِ شیعه، جریان فکری - معرفتی اصلاح‌گرا که به جنبه‌‌های تمدنی هویت شیعه ارزش می‌دهد بر هویت شیعه هژمون شده و باعث تحولاتی در اجتماع و سیاست شیعیان گردیده است.

در مجموعه گفتمان­های اسلام سیاسی در افغانستان، جریان اخوانی از جهات مختلفی برجسته­تر و مهم­تر است و حکم پیشگام را دارد. این نوشتار با تمرکز بر تکوین و کنش­گری «جریان اخوانی» در سه دهه اخیر قرن بیستم، هویت و کارنامه اسلام­گرایان اخوانی در افغانستان را در چارچوب روش تحلیل گفتمان و متکی به آرای لاکلا و موفه بررسی می­کند. جریان اخوانی در افغانستان از لحاظ تباری در ادامه جریان بین‌المللی اخوان‌المسلمین و در بستر دهه دموکراسی 1963-1973 در افغانستان، گفتمانی قابل توجه شد. در ادامه اخوانیسم در متن تحولات شتابان دهه­های 1970 و 1980 به گفتمان مهمی تبدیل شد. این گفتمان حول دال مرکزی «اسلام یگانه راه حل» شکل گرفت و عناصر مهمی مانند دولت، حزب، انقلاب، جهاد و... را در پیرامون خود مفصل­بندی نمود. گفتمان اخوانی هرچند موفق شد با به زیر کشیدن رژیم مارکسیستی در 1992، مدت کوتاهی به گفتمان هژمون تبدیل شود اما این گفتمان با برآمدن خلافت­گرایان طالبان در 1996 به حاشیه رانده شد.