جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شکل‏گیری و گسترش جریان‏های تکفیری با توجه به داشتن ویژگی‏هایی نظیر نقل‏گرایی، عقل‏ستیزی، وحدت‏گریزی و خشونت‏گرایی چالش‏های زیادی علیه گفتمان انقلاب اسلامی به وجود آورده است. بر این اساس جهت مقابله با خطرات این جریان‏ها باید آینده‏نگری و آینده‎پژوهی مورد توجه و اهتمام قرار گیرد و سناریوهای مختلف طراحی گردد (بحث ضرورت). مقاله حاضر به دنبال پاسخ‏گویی به این پرسش است که آینده جریان‏های تکفیری در مواجهه با انقلاب اسلامی چگونه خواهد بود (سؤال اصلی). با توجه به مؤلفه‏های اساسی سناریوپردازی و سناریونویسی سه‏گانه خوش‏بینانه، بدبینانه و استمرار وضع موجود، سناریوهای آینده فعالیت جریان‏های تکفیری در مواجهه با انقلاب اسلامی شامل سناریوی قدرت‏یابی مجدد جریان‏های تکفیری، سناریوی شکست کامل جریان‏های تکفیری و سناریوی حفظ حاشیه‏ای جریان‏های تکفیری و بهره‏برداری قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای از آنها می‏شود (یافته پژوهش). در این مقاله جهت تبیین بحث از آینده‎پژوهی و سناریوپردازی با روش سناریونویسی سه‏گانه استفاده شده است (مبانی نظری و روش).

جهان اسلام به‏ خصوص افغانستان و پاکستان در چند دهه اخیر شاهد شکل‌گیری و رشد جریان‌های گوناگون با افکار متفاوت بوده است که بیشتر آنها با عناوینی همانند «افراطی‌گری مذهبی»، «اسلام­ گرایی»، «رادیکالیسم» و چه ­بسا «تروریسم» شهرت یافته‌اند. از اهداف و انگیزه‌های برخی اشخاص، مراکز و نهادهای مذهبی و همین­طور سیاست­های پلید استعمار و استکبار می­توان به عنوان مهم­ترین عوامل تأثیرگذار در این زمینه نام برد. در این میان چه­بسا میان اصطلاح «افراطی‌گری» با عناوین مشابه آن، خواسته یا ناخواسته خلط می­گردد؛ درحالی‏که بسیاری از جریان­های مذهبی خواسته­ های حق­ طلبانه و مطابق با موازین شرعی دارند و خط‏ مشی آنان از کسانی که به خشونت­ های نامتعارف مذهبی و قومی دامن می­زنند، جداست؛ بنابراین در نوشتار حاضر، ضمن بررسی ماهیت افراطی­ گری و شاخصه­ های اصلی آن، به ‏ویژه در افغانستان و پاکستان، نقش دو عامل دخالت­های خارجی و شیوه آموزش حاکم بر مدارس مذهبی، به عنوان بسترها و محرّک های اصلی در این زمینه، مورد توجه قرار گرفته است.

جریان‎های دینی اسلامی اندونزی در تعامل با جریان‎های فکری مرکز جهان اسلام از تنوع و تکثر بالایی برخوردار است. گروه‎های مسلمان به قطب‎بندی‎های دینی معرفتی دچار شده، در یک نظام کثرت‏گرای دینی فرهنگی زندگی می‏کنند. در این نوشتار به این پرسش می‏پردازیم که جریان‎های دینی اندونزی کدام‎اند و تأثیرپذیری آنان را از جریان‏های دینی اسلامی خاورمیانه، به‏طورمختصر با رویکرد جامعه‎شناسی تاریخی و روش تحلیلی- توصیفی بیان خواهیم کرد. مهم‌ترین جریان‌های اسلامی اندونزی، عبارتند از: تجدخواهی اسلامی، اصلاح‌طلبی اسلامی، سنت‌گرایی دینی، بنیادگرایی دینی، روشنفکری سکولار، روشنفکری لیبرال و جریان شیعی که همگی به‌نوعی متأثر از جریان‌های اسلامی در مرکز جهان اسلام و منطقه غرب آسیا بوده و در تعامل با آن شکل گرفته است.

به همان نسبت که بیداری اسلامی- تمدنی، نویدبخش بازگشت به ارزش‌های عدالت‎خواهانه و کنش ارتباطی فرهنگی و مسالمت‌آمیز تمدنِ اسلامی است، به همان اندازه چالش‌ها و هراس‌هایی را نیز برای نظام سلطه ایجاد کرده است. بدین لحاظ طی سال‌های گذشته، بیداری تمدنِ اسلامی در درون خود، دو پتانسیل فرصت و تهدید را جای داده است. این تحقیق می‌کوشد توهم شیعه‌هراسی را به عنوان یکی از مهم‌ترین تهدیدات بیداری اسلامی- تمدنی کالبدشکافی کند. از این منظر، علل بروز و راهکارهای مقابله با آن مهم‌ترین دغدغه این نوشتار است. به نظر نگارنده، استراتژیست‌های هژمونی بین‌المللی بعد از ظهور بیداری تمدنی در ایران و صدور آن، متوجه پتانسیل بالای قدرت نرم شیعه در جهت جریان‌سازیِ عدالت‌طلبی، ظلم‌ستیزی و استقلال‌طلبی شدند که اگر کنترل نشود، به‎زودی مرز‌های ایران را در می‌نوردد و زمینه گسترش اسلام سیاسی و دولت‌های اسلامی مشابه ایران را در منطقه خاورمیانه فراهم می‌آورد؛ ازاین‎رو پروژه شیعه‌هراسی به منظور مصادره مفاهیم اصیل اسلام ناب طراحی شده است که راهکار مقابله با آن، بصیرت سیاسی و واکاوی آموزه‌های صلح‌جویانه، وحدت‏طلبانه و کنش ارتباطی خردمندانه و معنویت‌خواهانه اسلام است.

اخوان­المسلمین به عنوان یک جنبش سیاسی و اجتماعی، در تاریخ صدساله اخیر مصر تحولات زیادی را تجربه کرده است. به موازات این تحولات، کاوش در مورد رویکردها و سیاست­های این جنبش به‎ویژه در دهه اخیر و پس از انقلاب 2011 مصر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. یکی از مسائل مهمی که توجه بسیاری از تحلیل­گران را به خود جلب کرده است، قدرت­یابی و زوال سریع این جنبش در عرصه سیاسی مصر می­باشد؛ لذا این سؤال ایجاد می­شود که دلایل ظهور اخوان‏المسلمین در رأس قدرت سیاسی مصر چیست و چرا به‏سرعت رو به زوال نهاد؟ این پژوهش در نظر دارد با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی به این پرسش پاسخ دهد. بررسی­های پژوهش نشان می­دهد عواملی مانند ایدئولوژی مذهبی، سازمان­دهی قوی، برخورداری از حمایت­های مردمی و تأکید بر مشارکت سیاسی، در قدرت­گیری اخوان­المسلمین نقش داشتند و در مقابل، مؤلفه­هایی مانند فقدان رهبری قوی و منسجم پس از کسب قدرت، تناقض در عقیده و عمل، عدم اجماع و تعامل با دیگرگروه­های سیاسی و وابستگی به غرب منجر به سقوط اخوان از اریکه قدرت شدند.