جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از زمان تأسیس کرسی روابط بین‌الملل، پرداختن به صلح و مهار جنگ‌ها از دلایل اصلی بحث و مجادلات نظری و عملی در جهان بوده است. می‌توان مدعی شد جز نگرش کلازویتزی نسبت به جنگ دررهیافت‌های روابط بین‌الملل، همه رهیافت‌های فکری در نگرش‌های آکادمی دیپلماسی و روابط بین‌الملل، برای مدیریت نظام جهانی به دنبال صلح‌سازی‌اند. نظریه‌های روابط بین‌الملل، با توجه به اهمیت ویژه جنگ و صلح، آنها را هدف خود قرار داده‌اند و نظریه‌های سنتی، مدرن، انتقادی و اسلامی، هریک تعریفی ارایه کرده‌اند. نظریه‌های حل‌المسایلی و غالب، با حفظ وضع موجود در ساختار هندسه نظم جهانی، خواهان تغییرات مبتنی بر نگرش‌های خود می‌باشند، ولی نظریه‌های انتقادی با گرایش‌های متفاوت، ساخت دنیای جدیدی مبتنی بر دیالکتیک گفتمانی خود را پیشنهاد می‌دهند. انقلاب اسلامی ایران، گفتمان جدیدی را در رهیافت‌های مربوط به صلح‌سازی مطرح کرده که نشأت‌گرفته از رهیافت‌های فکری اسلامی است. این مقاله با بررسی و واکاوی رویکردهای مختلف روابط بین‌الملل، به بررسی ماهیت، اهداف، انگیزه‌ها و مصادیق تحول مفهوم صلح می‌پردازد. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی و تحلیلی و ابزار گردآوری داده‌ها، منابع کتابخانه‌ای و اینترنتی است.

انقلاب اسلامی ایران، گفتمانی انقلابی و فرهنگی استقلالی، مبتنی بر باورهای اجتماعی و ایستارهای ارزشی به ارمغان آورد. یکی از مؤلفه‌های این گفتمان، احیای نقش جریان‌های فکری و جنبش‌های دینی– سیاسی در جهان بود که موازنه قدرت را به نفع جبهه‌های ثالث در نظام بین‌المللی تغییر داد. این جبهه بر آرمان‌های عدالت اجتماعی و نفی سلطه قدرت‌های خارجی تأکید می‌کند. بیداری اسلامی نیز واقعیتی تردیدناپذیر است که امواج آن در حال گسترش است. این نوشتار، به دنبال پاسخ به این پرسش است که انقلاب اسلامی ایران چه تأثیری در بازآرایی بیداری اسلامی داشته است؟ با بررسی و واکاوای بنیان‌های اندیشه‌ای و عملی انقلاب اسلامی و اصول اساسی حاکم بر سیاست خارجی کشور، این فرضیه مطرح شده که تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر بیداری اسلامی در کشورهای عربی و مسلمانان، اگرچه در آغاز به طور آشکار و زودبازده به آرمان‌های انقلاب اسلامی و تأثیرپذیری بر سایر ملت‌های مسلمان نایل نیامد، ولی با گذشت زمان و رسیدن به وضعیتی که در بسیاری از کشورهای اسلامی به تناسب ویژگی‌های هر کشور ایجاد شد و شرط لازم انقلاب‌های اسلامی را تأمین نمود، توانست بر روح و کالبد این جوامع تأثیر بگذارد. پس از گذشت چند دهه از انقلاب اسلامی ایران، این شرایط هم‌اکنون در حال کامل شدن است.

انقلاب اسلامی ایران، پدیده‌ای فراملی و با هویتی دینی و اسلامی بود که توانست در خط مقدم مبارزه با استعمار و استکبار قرار گیرد و مسلمانان را به تشکیل جامعه­ای کلان بر اساس هویت اسلامی - و نه قومی و نژادی- تشویق کند. بنابراین می­توان انقلاب اسلامی را داعیه­دار ایجاد امت اسلامی در قرن حاضر دانست. مهم­ترین بروز تأثیرگزاری انقلاب اسلامی بر ایجاد و تقویت امت اسلامی در جریان بیداری اسلامی است که هویت­طلبی اسلامی مسلمانان را برای دستیابی به عزت تمدنی برانگیخته است و این همان مسیری است که انقلاب اسلامی پیموده و تجربه عملی آن را در اختیار سایر مسلمانان قرار داده است. بنابراین امت‌سازی انقلاب اسلامی ایران در فرایند بیداری اسلامی، هم در صحنه عملی که به کاربست اسلام در نظام سیاسی مربوط می­شود، و هم در مبانی فکری و عقیدتی قابل توجه است. روحیه‌بخشی، امیدآفرینی و ایجاد اعتماد به نفس از دیگر آثار انقلاب اسلامی در میان مبارزان و مجاهدان مسلمان است.

تمدن‌ حاصل و دست‌آورد اندیشه‌هاست و تمدن‌های بزرگ انسانی، برآمده از ایده‌ها و انگاره‌هایی است که اصیل‌اند. تمدن اسلامی، نیز برآمده از اندیشه‌ها و بینش‌های دینی است که در طول تاریخ با فراز و فرودهایی همراه بوده و پس از دوران شکوفایی نخستین خود، قرنها دچار نوعی انحطاط گردید. در عصر کنونی، امام خمینی; با تکیه بر آموزه‌های دینی، انقلابی پدید آوردند که در احیای تمدن اسلامی اثری نوآورانه پدیدار نمود؛ تمدن اسلامی که به خمودی و فترت بزرگی فرورفته بود، با اندیشه‌ها و افکار الهام‌گرفته از مکتب ‌اهل‌بیت: دگرباره حیات یافت و دو دوره‌ی دیگر از تمدن اسلامی در این عصر تاریکی آغاز گردید که می‌توان آن را تمدن نوین اسلامی بر محور اندیشه‌های فقهی امام خمینی; نامید. گستره‌ی تمدن اسلامی، پس از اشغال استعمارگران، با همه‌ی فرهنگ و مظاهر، در سیطره‌ی جهان غرب و امپریالیسم در معرض دگرگونی و محو کامل قرار گرفته بود که با طرح اندیشه‌ی ولایت فقیه، براساس مبانی فقه اسلامی در جهان، همه‌ی نگاهها را به خود خیره نمود و دوره‌ی نوین تمدن اسلامی را جرقه زد. در این مقاله به تبیین اجمالی تأثیرات این اندیشه در تمدن نوین اسلامی پرداخته می‌شود.

با وقوع انقلاب اسلامی، ادبیات نظری تأثیرگذاری انقلاب‌ها بر روابط بین‌الملل تقویت شد. وقوع انقلاب اسلامی از آنجا که به احیای فرهنگ دینی و طرح الگوی دین‌محور در عرصه روابط بین‌الملل منجر شد، انگاره‌ها و مفروضات سکولار این عرصه را با چالش مواجه ساخت. سه گروه درباره تأثیرگذاری انقلاب اسلامی بر روابط بین‌الملل نظریه‌پردازی کرده‌اند. گروه اول بر شاخصه‌های ویژه اسلامی و انقلابی و بیشتر بر ویژگی فرهنگی و محتوایی انقلاب اسلامی تأکید دارند. گروه دوم افزون بر این، درصددند تا تأثیرگذاری انقلاب اسلامی را با استفاده از روش‌ها و شیوه‌های الگویی به اثبات برسانند. گروه سوم که برخی از نویسندگان غربی در آن جای می‌گیرند، بر اساس رویکردهای تلفیقی به بررسی پیامدهای انقلاب اسلامی ایران در حوزه سیاست خارجی و تأثیر آن بر روابط بین‌الملل پرداخته‌اند. در ابعاد عینی، توجه به تأثیرات فرهنگی و سیاسی انقلاب اسلامی و نیز توجه به تحولات و منازعات ایران در آینده و تدوین برنامه و پیش‌بینی احتمالات پیش رو از اهمیت بالایی برخوردار است.