جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پلنتینگا و آیت الله مصباح(ره) به عنوان دو حکیم خداباور مسیحی و مسلمان با دو رویکرد متفاوت اما عقلی، به تحقیق درباره مسئله شرور پرداخته و شبهه ناسازگاری وجود شرور طبیعی و اخلاقی را پاسخ داده اند. این مسئله بر اساس روش توصیفی- تحلیلی به شیوه گردآوری کتابخانه ای، بررسی شده است. پلنتینگا مطابق نظریه اختیار، ادعای وجود تناقض منطقی بین مسئله شر و وجود خدا را نمی پذیرد. آیت الله مصباح ضمن پذیرش راه حل های فلاسفه مسلمان، از جمله عدمی بودن شرور، نسبیت شرور، مجعول بالعرض بودن شرور، غلبه خیرات بر شرور، بر راهکار غایت انگاری یا همان کمال و سعادت محور بودن همه افعال انسان، تاکید خاصی کرده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که اگر چه این دو متفکر، در اصل اعتقاد به خدای کامل مطلق(عالم، قادر و خیر محض) اشتراک نظر دارند، اما در روش و نوع مواجهه با نظریه عدل و حکمت الهی اختلاف نظر دارند. در عین حال دیدگاه سعادت انگارانه آیت الله مصباح پاسخ همه شرور طبیعی و اخلاقی را می‌دهد اما نظریه اختیارانگارانه پلنتینگا صرفاً شرور اخلاقی را پاسخگوست.

مسئله تحقیق: علوم انسانی مجموعه دانش‌هایی است که به شناخت انسان و توصیف، تبیین و تفسیر پدیده‌های فردی و اجتماعی، جهت‌ بخشی به افعال و انفعالات انسانی می‌پردازند. علوم انسانی موجود که براساس مبانی غیرالاهی شکل گرفته است و در رساندن انسان به سعادت، به‌ویژه در جوامع اسلامی کم توفیق بوده است؛ ازاین‌رو‌ تولید علوم انسانی اسلامی به ویژه علوم انسانی قرآن‌بنیان ضروری است. یکی از مسائل جدی در این‌باره ظرفیت زبانی قرآن برای این کار است؛ که این مسأله را به روش توصیفی - تحلیلی بررسی می‌کنیم. یافته های تحقیق نشان می‌دهد، اولاً‌، قرآن وحی خداوند بوده و هرآنچه بیان می‌کند، مطابق واقع است، یعنی گزاره‌های اخباری آن صادق است و گزاره‌های هنجاری آن مرتبط با سعادت انسانی است. ثانیاً،‌ نظریه حاصل از آن همگانی است. بنابر این قرآن این ظرفیت زبانی را دارد تا بتوان بر اساس آموزه‌های آن علوم انسانی تولید کرد.

خودشناسی بهترین روش جهت رسیدن به معرفت الله و نائل شدن به کمال و سعادت است. مسئله این پژوهش تبیین و تحلیل چیستی معرفت نفس و چگونگی طی مراحل معرفت نفس از خود تا رسیدن به مقام توحید افعالی و صفاتی و ذاتی است. این پژوهش که با روش کتابخانه‌ای وگردآوری اطلاعات و با رویکردی توصیفی، تحلیلی است و به هدف استخراج و تحلیل چیستی معرفت نفس و نقش آن در وصول به مقام توحید از دیدگاه علامه طباطبایی انجام شده است. انسان در اثر شناخت و شهود نفس پی می‌برد که هیچ فعل و صفتی جز برای خداوند وجود ندارد. این همان وصول به مقام توحید افعالی و صفاتی و ذاتی است. نزدیک شدن هر رهروی به اصل حقیقت به اندازه سعه وجودی او و حقیقتی است که در او ظهور پیداکرده است و خداوند، حقیقت نهایی هر کمالی است. شناساندن معرفت نفس به مخاطبین به‌خصوص نسل جوان بهترین و نزدیک‌ترین راه کسب معارف الهی و رسیدن به کنه حقایق عالم هستی و نیل به کمالات است.

ریچارد داوکینز با تاکید بر علم‌گرایی حداکثری، تعارض میان علم و دین را مطرح می‌نماید. وی با تقریر برهان نامحتملی وجود خدا را در کمترین احتمال ممکن قرار داده و در نهایت، باور الحادی را استنتاج نموده است. در مقابل، آلیستر مگ‌گراث نگاه حداکثری داوکینز به مقوله علم را ناصواب دانسته و با استفاده از رئالیسم انتقادی و روان‌شناسی ادراک، نگاه الحادی وی را به چالش می‌کشد. مسأله تحقیق پیش‌رو آن است که این مواجهه را ارزیابی نموده و به سنجش گذارد. در این ارزیابی به لحاظ گردآوری از روش کتابخانه‌ای ـ اسنادی و به لحاظ مقام داوری از روش تحلیلی سود جسته‌ایم. دستاورد تحقیق نشان می‌دهد که اگرچه تحلیلِ مگ‌گراث از نگاه خداباورانه به عالم هستی به مثابه یک چهاچوب تفسیری، تعارضِ ادعایی داوکینز میان علم و دین را مرتفع می‌نماید، اما در عین حال نمی‌تواند خود را از دام نسبیت‌گرایی معرفت‌شناسانه برهاند. ضمن اینکه برخی اشکالات وی به برهان نامحتملی خالی از ضعف نیست.

مقاله پیش‌رو پس از تبیین اراده انسان و بیان حقیقت وجودی آن، میان اراده انسان با اراده خداوند تفاوت ماهوی قائل است. مقاله حاضر می‌کوشد با بررسی آیات قرآنی و با بهره‌گیری از روش توصیفی ـ تحلیلی و به شیوه کتابخانه‌ای، به تبیین و بررسی چگونگی فرایند تأثیرگذاری اراده انسانی بر عملکرد انسان و جامعه تمدنی بپردازد. یافته‌های تحقیق نشان می دهد که اراده خداوندی منشأ تمامی افعال انسانی بوده و اراده آدمی در طول اراده خداوند است. بنابر آموزه‌های اسلامی، اراده خداوند در عملکرد تمدنی انسان و نیز در کارآمدسازی دیگر عوامل انسانی و بهره‌مندی از عوامل طبیعی، نقش بسیاری دارد و عمده تأثیرگذاری آن مبتنی بر امور ذیل است: «حاکمیت اراده الهی»، « ولایت‌پذیری خدا»، «تقویت خودسازی، دیگرسازی و توانمندسازی»، «تغییر سرنوشت فردی و جمعی انسان‌ها» و «شناخت عناصر دخیل در تمدن».

‌گرایش به مبدأ هستی و میل به جاودانگی، دغدغۀ همارۀ انسان‌ها بوده است. ادیان آسمانی، ایمان را یگانه راه پاسخ به دو نیادگاه مذکور می‌دانند. بدون تردید، نگرش متفاوت مذاهب بر مفهوم ایمان موجب پدید آمدن تفسیرهای متفاوت شده است. بدین روی، نه تنها بیان مؤلفه‌های ادیان یهود، مسیحیت و اسلام از هم متمایز است، بلکه تفسیر فرق مختلف اسلامی از ایمان نیز متفاوت است. بدین سبب، تلاش متخصصان در راستای مفهوم‌سازی درست از این حقیقت، زمینه‌ساز بروز دیدگاه‌های متفاوت شده‌ است. مسئله پژوهش حاضر مقایسه مراحل تحول ایمان از دیدگاه اسلام و فولر است. روش پژوهش توصیفی و کتابخانه‌ای بوده است. یافته‌های تحقیق نشان داد که ادیان ابراهیمی به‌خصوص دین اسلام در آیات قرآن کریم ایمان را از سنخ رابطۀ محکم قلبی تلقی می‌کند و روان‌شناسان آن را نوعی گرایش درونی به مبدأ هستی می‌دانند که رشد ذهنی و تکامل در فهم بشری می‌تواند در تحول آن نقش داشته باشد.

ماسارو ایموتو با استناد به آزمایش‌های تجربی مدعی است درک آدمی از خویشتن متوقف بر فهم تغییرات آب موجود در بدن است و بر این اساس، مسئله تحقیق بررسی اعتبار این ایده و تحلیل راهکارهای ایموتو جهت کسب بهبودی و معنویت است که به روش تحلیلی - انتقادی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای انجام شده است. بدین‌سان، یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که دیدگاه ایموتو از انسجام کافی برخوردار نیست؛ چرا که نخست، ماده به ‌مثابه امر ناپایدار نمی‌تواند آگاه باشد و خردمندی نیز جز در حصول صورت معقول نزد مجرد حاصل نمی‌شود؛ دوم، ایموتو در تبیین خودشناسی و بهبودی بر اساس آب موجود در بدن انسان و با استناد به آزمایش‌های تجربی مرتکب تسری حکم و سفسطه شده است. سوم، وی در تشریح این نظریه مرتکب تشبه امر – خلط مبحث – شده است؛ زیرا به این نکته‌ توجه ندارد که پدیده‌های مادی علل بی‌شماری دارند، اینکه انحصار پدیده‌ای در علت جسمانی می‌تواند مستلزم تناقض باشد و اینکه علامت غیر از علت است.

سلفی گری به مثابه یک مکتب اعتقادی و کلامی ریشه در جهت گیری اصحاب حدیث و دعوت احمد بن حنبل دارد و در دو سده اخیر نیز به صورت خاص بر باورهای ابن تیمیه تکیه داشته، ارائه افکار او به عنوان محور اصلی اندیشه سلفی، اقبال و ادبار متعددی را در پی داشته است. مساله تحقیق پیش رو آن است که با نگاه بیرونی و درجه دو به «کلام سلفی» می توان به مثابه یک منتقد، از هویت معرفتی کلام سلفی یاد کرده، و بر محور یک ساختار منطقی، مبانی و مسائل این مکتب فکری را نقد کرد . روش تحقیق و گردآوری مطالب،کتابخانه ای و اسنادی است و بررسی مبانی معرفتی، نقد هرمنوتیکی، تبیین کاستی ها در مطالعات علوم انسانی و علم دینی در مکتب سلفی، تضاد سلفی گری با اصول سلف و لزوم درونی سازی نقد کلام سلفی از اهم یافته های تحقیق است.

از بن‌مایه‌های اصلی تفکر عصر مدرن مفهوم آزادی است. اگرچه رویکرد یکسانی میان اندیشمندان مدرن در این زمینه وجود ندارد، اما جملگی در تأثیرپذیری از لیبرالیسم کلاسیک به‌خصوص با نگاه جان استوارت میل وحدت، نظر دارند. میل از متفکران بنیان‌گذار لیبرالیسم مدرن است که بر مبنای فایده‌گرایی، قائل به آزادی مطلق فرد است. اندیشه او از مبانی عصر جدید مانند: سوبجکتیویسم، پلورالیسم، سکولاریسم، اومانیسم تغذیه می‌کند. این مبانی با رویکرد الهیاتی عصر مدرن به پیامدهایی همچون سنت‌ستیزی، انسان‌محوری و... می‌انجامد. براساس مبانی دین اسلام اندیشه میل و مبانی فکری او با چالشهای جدی مواجه است. میل، خود آزادی را هدف می‌داند که این نوع نگاه ضد قوانین حیات و تنزل‌دهنده اخلاق والای انسانی است و باعث نوعی فساد و پوچی در جامعه و فرد است. در این تحقیق با روش توصیفی-تحلیلی ابتدا به طرح اندیشه میل و در ادامه به روش تحلیلی انتقادی به نقد نظریه او براساس منظومه فکری استاد محمدتقی جعفری می‌پردازیم.

یکی از مهمترین نظریاتی که در عصر اخیر درباره الگوواره سیر تحولات علوم مطرح شده، نظریه توماس کوهن در کتاب «ساختار انقلاب‌های علمی» است. نگارنده با مطالعه‌ای که در تاریخ حدیث شیعه داشته، سیر تحول مکاتب (پارادایم‌های) حدیثی شیعه را بسیار هماهنگ با مدلی که از جانب کوهن ارائه شده، دیده است. در اثر پیش رو، به شیوه کتابخانه‌ای، منابع فقهی و حدیثی شیعه مطالعه و اطلاعات لازم گردآوری شده‌ است و سپس با روش تحلیلی-توصیفی این اطلاعات مورد بررسی قرار گرفته‌اند و نشان داده شده که در هر دوره‌ای از ادوار حدیثی شیعه، مکتبی سلطه‌ای بلامنازع دارد (مرحله پارادایمی/ علم عادی)؛ اما با گذشت زمان هر یک از این مکاتب با نوعی بحران روبرو می‌شوند (مرحله بحران علمی) و در خلال این دوره، ایده‌های جدید درباره الگوی پذیرش روایات مورد توجه قرار می‌گیرند (مرحله انقلاب علمی)، که از میان آنها یکی مقبولیتی عام پیدا می‌کند و در نتیجه، مکتبی متفاوت جایگزین مکتب حدیثی پیشین می‌شود (مرحله تغییر پارادایم).