جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حضرت علی علیه السلام به عنوان نمونه اعلای انسان تربیت شده یا انسان کامل از طریق ایجاد چرخش ارزشی و معرفتی در مبانی تربیتی زمان خود، رویکردی واقع­گرایانه نسبت به تربیت در پیش گرفتند. ایشان از طریق ترسیم تصویری واقعی از ماهیت دنیا و سیر انسان در آن، توجه به واقعیت گریزناپذیر مرگ و نقش تربیتی آن و پرداختن به جایگاه مهارت­های ارتباطی و شناختی برای متربیان، بنای تربیت را بر امور تجربه پذیر و واقعی، نه انتزاعی و آرمانی استوار کردند. آنچه از رویکرد تربیتی واقع­گرایانه حضرت علی علیه السلام استنباط می­شود این است که نظر به فضائل معرفتی و هنجارهای غیرمعرفتی بصورت توأمان در امر تربیت ضروری است و از مسیر گفتمان اخلاقی و تربیتی، اولویت فضایل فکری و تأثیر آن در فضائل عملی و نقش عواطف انسانی در این میان آشکار می­گردد. این پژوهش با رویکرد توصیفی- تحلیلی نگاشته شده است و هدف آن استنتاج رویکرد تربیتی واقع­گرا از کلام حضرت علی j در گسترۀ مکتوبات آیة الله دین پرور، بعنوان نهج البلاغه پژوه معاصر است. استفاده از آثار آیة الله دین پرور به دلیل توجه موشکافانۀ ایشان به عمق و ظرافت­های بیانی حضرت، باعث شده است اثبات واقع­گرایی تربیتی با قرائن بیشتر و تبیین­های عالمانه­تری صورت گیرد.

شورش ناکثین در دوران خلافت امام علی علیه السلام، یک رفتار جمعی خشونت‌آمیز و هنجار‌شکن و فرآیندی ناسازگار با تعادل اجتماعی بود. حکومت امامj که با شورای امت تشکیل شد، به نظر می‌رسید مقبول همگان قرار گیرد، ولی افرادی که مدعی مصاحبت با رسول خداa بودند، نظیر طلحه، زبیر و عایشه، جنگ جمل را بر آن حضرت تحمیل کردند. دو عامل محرومیت از اصل خلافت و عدم مشارکت در پست‌های حکومتی نقش بسزایی در مخالفت و تقابل طلحه و زبیر با امام داشت. هرچند آن حضرت با راهکارهای مختلف کوشید تا شعله جنگ جمل را خاموش و از ریختن خون مسلمانان جلوگیری کند، اما به مقصود خویش در اصلاح بسیاری از آنان نرسید و فتنه آنان به جنگ کشیده شد. این پژوهش به شیوه توصیفی‌ـ تحلیلی انجام گرفته به بررسی عوامل ایجاد آشوب و طغیانگری در حوزه حکومت اسلامی امام علی علیه السلام و تبیین چهره‌های مؤثر ناکثین پرداخته‌است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که مهم ترین انگیزه‌های سران جریان ناکثین در ایجاد شورش عبارت بود از: ریاست‌طلبی، سودجویی، دنیاگرایی وعدم تحمل عدل علوی. این جریان در عصر خود موجب انحراف برخی از مسلمانان و نیز ایجاد تفرقه درمیان امت اسلامی و پیدایش دو جنگ صفین و نهروان گردید و در پی آن‌، مذاهب کلامی و نحله‌های فکری‌-‌ عقیدتی مختلفی بوجود آورد که هر یک خود عامل اختلاف در بین مسلمین گردیدند.

فردوسی در بخش تاریخی شاهنامه از مجالس «بزم» انوشیروان، پادشاهِ ساسانی یاد می‌کند. در پندها و حکمت‌های مختلف و بسیار متنوع در این هفت بزم، شرایط پیشوا از زبان بوذرجمهرِ حکیم را نیز به صورت گسترده بیان می‌کند. به‌نظر می‌رسد توصیه‌های کلّی بوذرجمهر، پندهایی است که دوست دارد انوشیروان آن‌ها را بشنود و به آن‌ها عمل نماید. از دیدگاهِ او پیشوا و حاکم باید جامعِ صفات نیکو و دور از خصلت‌های بد باشد. اهمّیّت این پژوهش با دقّت به اینکه فردی حکیم مانند فردوسی از زبانِ حکیمی دیگر مانند بوذرجمهر ویژگی‌های حاکم را بیان می‌کند، بیشتر بروز خواهد کرد. این توصیه‌ها شباهت‌های زیادی به سخنان امیر مؤمنان حضرت علی علیه السلام در نهج البلاغه دارد. به‌نظر می‌رسد فردوسی حکیم با بهره‌گیری از نهج البلاغه آن حضرت، -‌علاوه بر پایبندی به اصل داستان‌هایی که جمع‌آوری کرده است‌ـ به غنا بخشی حکمت‌ها و دغدغه‌های مذهبیش با بهره‌گیری از این سخنان نظر داشته است. تاریخ تاکنون بارها تکرار شده و خواهد شد. تجربه گذشتگان می‌تواند چراغِ راهِ آینده باشد. به‌نظر می‌رسد با عمل به این پندها و حکمت‌ها، حاکم نزد خاص و عام و برای زمان‌های طولانی محبوب و سربلند خواهد شد. این پژوهش از نوع نظری و به روش کتابخانه‌ای به صورت مقایسه بین هفت بزم انوشیروان و حکمت‌های موجود و مشابه آن‌ها با نهج‌البلاغه انجام شده است.

مذاکره‌ی سیاسی، روشی خردورزانه برای حل مسالمت‌آمیز اخـتلافات است که از طریق گـفت‌وگوی شفاهی یا کتبی میان طرفینِ درگیر در مسئله‌ای خاص، صورت می‌پذیرد. بررسی سیره‌ی امیرالمؤمنین علیه السلام در نوع مواجهه‌ی ایشان با مخالفان خود، نشان می‌دهد که یکی از مهم‌ترین راه‌حل‌های ایشان برای رفع منازعات فی­مابین، مذاکره‌ی سیاسی بوده است. اختلاف میان جریان های سیاسی و فکری معاصر در اصل موضوع مذاکره و حدود و ثغور آن، ریشه در تفاوت برداشت‌های این جریانات از متون و منابع تاریخی-‌رواییِ مرتبط با سیره‌ی سیاسی معصومانb دارد. از جمله مذاکرات قابل تأمل در سیره‌ی امام علی علیه السلام، مکاتبات سیاسیِ آغاز خلافت ایشان با معاویه و مذاکرات مرتبط با جریان صفین و حکمیت است. دراین پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، منابع تاریخی-روایی مرتبط با سیره­ی سیاسی امیرالمؤمنینj مورد بررسی قرار گرفته و با مروری بر جریان مذاکرات سیاسی ایشان، مهم ترین اصول مذاکرات سیاسی که آن حضرت بدان اهتمام داشته، به سه گونه: «روانی-پنداری»، «رفتاری-کرداری» و «گفتاری-بیانی» نامبردار و تبیین گردیده؛ همچنین مهم‌ترین اهداف امام علیه السلام از انجام این مذاکرات، «اعلام التزام به اصول در جبهه ی حق»، «روشنگری در مورد اتهامات»، «جلوگیری از وقوع جنگ»، «بصیرت افزاییِ یارانِ مخالف» و «رسیدن به توافق برای ضوابط حکمیّت» شناسایی و معرفی شده است.

آموزه‌های مکتب اهل بیت علیهم السلام خاصه اخ ­القرآن راهگشایی سعادت­بخش در طی ادواره مختلف بوده این امر باعث التجای شاعران و نویسندگان و پیوند آثار ادبی، علمی و ... بدان­ گشته در این باره، اثری چون گلستان سعدی پیوند اسرارآمیزی با نهج­ البلاغه دارد. سبک بیان و فصاحت کلام سعدی در گلستان، بی ­تأثیر از سبک نهج­ البلاغه نیست و علاوه بر مشابهت ساختاری در سجع پردازی‌ها، مؤلفه‌های اخلاقی این کتاب به سه شیوه از نهج­ البلاغه اقتباس یافته است: گاه تعبیرها و جملاتی به صورت مستقیم از نهج ­البلاغه موجب تضمین کلام سعدی در گلستان شده، گاه مضامین و پیام اخلاقی مشترک این دو اثر از حیث زبانی، بیانی و تصویری، ‌سبب تشابه گشته، خواننده را به بهره‌گیری سعدی از نهج ­البلاغه رهنمون می­سازد علاوه بر این موارد، فرازهای اخلاقی گلستان گاه به‌ لحاظ محتوایی با نهج­ البلاغه قرابت داشته به آرایش لفظی و معنوی گلستان افزوده­­است. این مقاله با شیوه توصیفی _ تحلیلی، مصادیق اخلاقی گلستان ـ که اشتراکات لفظی، معنایی و سبکی با نهج­ البلاغه دارند ـ تجزیه و تحلیل نموده، بهره‌­مندی سعدی از این سرچشمه لایزال را تبیین ساخته است.

حکومت سربداران نخستین تجربه تاریخی در استقرار حکومت شیعی در دوران غیبت است. آثار فرهنگی و تمدنی این نهضت، زمینه مناسبی برای نهادینه ­سازی اندیشه شیعی در تشکیل حکومت دینی بر محور آموزه­‌های علوی فراهم آورد. این نوشتار در پی بررسی میزان نزدیکی و انطباق اندیشه­ها و اقدامات خواجه شمس الدین علی چشمی، ششمین فرمانروای سربداری را با آموزه‌­های امام علی در عهدنامه مالک اشتر نخعی است. اقدامات مهم شمس الدین علی چشمی در سه زمینه: اقتصادی، فرهنگی و نظامی، نمونه­‌ای کامل و جامع از وظایف یک کارگزار و حاکم اسلامی که امام علی علیه السلام در عهدنامه مالک اشتر برشمرده است: «گردآوردن مالیات‏‌ها، پیکار کردن با دشمنان، به سامان رسانیدن مردمان، و آباد کردن شهرهاى آن». اندیشه‌­ها و اقدامات پرنُمود خواجه چشمی در حوزه اقتصادی مانند اصلاح ساختار اقتصادی، توجه به کشاورزی، بازرگانی و صنعت، در کارهای فرهنگی و عمرانی همچون ساده زیستی، همنشینی با مردم، بنای مسجد جامع بیهق و مبارزه جدی با مفاسد اجتماعی و امور نظامی همانند اهتمام جدی به امور معیشت و رفاه جماعت سربدار، اقتدار نظامی و به رسمیت شناخته شدن تمامیت ارضی حکومت سربدار از سوی طغاتیمور و پیروزی بر مخالفان خارجی، نزدیکی و پیوند محکمی با آموزه­‌های علوی در عهدنامه دارد. هرچند بخش کوچکی از رفتارهای ناشی از شدت قانونی وی چندان با هندسه اندیشه علوی سازواری و تناسب ندارد.

تحقق جامعه عادلانه افراد را به استنباط روش‌های رسیدن به آن سوق می‌دهد. بسط عدالت اقتصادی در جامعه نیازمند رعایت همه‌ی جوانب عدالت در اجتماع می‌باشد. بنابراین دولت اسلامی برای تامین مالی خود نیازمند مالیاتی است که درجمع‌آوری آن، عدالت رعایت شده باشد. با روش توصیفی-تحلیلی و با رویکردی جامع مطابق با روش شهید صدر، رهیافت مالیات عادلانه از نظر حضرت علی علیه السلام در نهج‌البلاغه منوط به اجرای اصولی نظیر: توجه به عمران و آبادانی در اخذ مالیات، عدم ایجاد محرومیت ازحقوق مشروع، توجه به دولت مرکزی در مالیات‌ها، خوداظهاری اولیه توسط مؤدیان و... دانسته شد. با مقایسه رهیافت عدالت مالیاتی از منظر امیرالمومنین علیه السلام با اصول مالیاتی علم اقتصاد، بدست آمدکه: اولا، با تعریف عدالت به معنای قرار گرفتن هر چیز در جای خود، سایر اصول مالیاتی منتزع از اصل عدالت مالیاتی بوده، لذا سرلوحه‌ اصول مالیاتی در دریافت مالیات‌ها در دولت علوی، رعایت عدالت درتمامی جوانب آن است. ثانیا، در نظام اقتصاد اسلامی علوی، اصول مالیاتی دقیق و کاربردی وجود دارد که بسیار کامل‌تر از اصول مدون در علم اقتصاد است. ثالثا، وقتی رهیافت عدالت مالیاتی، با به‌کارگیری تمام جوانب آن، مبنای دولت اسلامی قرار گیرد، علاوه بر رعایت اصول مالیاتی کلاسیک در علم اقتصاد، نواقص آن نیز پوشش داده خواهد شد.

ترجمه استاد سید علی موسوی گرمارودی یکی از دقیق‌ترین ترجمه‌های فارسی نهج‌البلاغه است. استادگرمارودی سعی کرده با پیروی از "قانون بهروز شدن زبان" با وجود ترجمه‌هایی که از این کتاب به‌عمل آمده،ضمن بهره بردن ازقدیمی‌ترین فرهنگ‌ها، ترجمه‌ای جدید از نهج‌البلاغه ارائه دهد؛ تا با به‌کارگیری زبانی نو و فاخر، توانمندی‌های زبان فارسی را در ترجمه نمایان سازد. بی‌گمان وی در پی آشکار کردن جلوه‌های بی‌نظیر بلاغت این چشمه‌سار سخن شیوا نیز بوده است. مقاله حاضر در صدد است این ترجمه را منطبق بر نظریه "وینی" و "داربلنه" مورد واکاوی قرار دهد و به‌صورت موردی به بررسی ترجمه خطبه قاصعه از نهج البلاغه بر پایه این نظریه بپردازد؛ تا در آن میزان به‌کارگیری و بسامد شیوه‌های هفت‌گانه این دو نظریه‌پرداز ترجمه را بسنجد. نتیجه نشان می‌دهد که استاد گرمارودی در این خطبه هم از مؤلفه‌های مستقیم وهم از غیر مستقیم بهره می‌گیرد و ترجمه او در مواقعی که از تکنیک‌های غیر مستقیم بهره می‌گیرد زبانی شیوا و خواندنی دارد و زمانی که از تکنیک‌های مستقیم بهره دارد تا حدی خوانایی خود را از دست می دهد اما در حالت غیر مستقیم امانت‌داری آن و معادل‌یابی‌های دقیق او قابل تأمل است.