جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خوانش آثار معماری، بدون توجه به انسان‌شناسی مکاتب آن‌ها، سبب شده است که مفاهیم پایه در پژوهش‌های غربی زیربنایی برای پژوهش‌های معماری اسلامی باشند. یکی از این مفاهیم پایه گونه‌شناسی است که با مبنای انسان‌شناختی تکاملی، الگوی شکلی پایه و متغیر را عامل تکامل آثار توصیف می‌کند و این درحالی است که مبدأ تکامل در انسان و معماری باید ثابت باشد تا خود تکامل معنا پیدا کند؛ ازاین‌رو، اسلام این مبدأ تکامل را فطرت نامیده است که فصل ممیز انسان‌شناسی تکاملی و اسلامی است. بر این اساس، پژوهش حاضر با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی و اکتشافی به شناخت فطرت پرداخته و با کشف مفهوم مرکز از بطن معنایی آن، سعی داشته است مدل جدیدی از خوانش آثار معماری (به‌عنوان ظرف زندگی انسان) را تولید کند. در این راستا، مفهوم نظام مرکزی به‌عنوان الگوی پایه به‌جای مفهوم گونه، مبدأ تکامل آثار در تمام ساحت‌های آن است و با ایجاد نظام صوری، وحدت بین آثار معماری در زمان توجیه می‌شود. در حالت کلی، مدل مرکزشناسی قادر خواهد بود بسیاری از مشکلات بی‌معیاری و یا معیار صرفاً شکلی و تناقض‌های معنا و کالبد در مدل گونه‌شناسی را مرتفع کند.

هدف نخست این پژوهش بررسی نقش فلسفه در شکل‌گیری رویکردهای روان‌درمانی است. بدین منظور در نگاهی کلی، نسبت میان فلسفۀ غرب و رویکردهای روان‌تحلیلگری فروید و پیروانش، رفتاردرمانی و موج دوم آن شامل رفتاردرمانی منطقی هیجانی و شناخت‌درمانی، گشتالت‌درمانی و درمان مراجع‌محوری بررسی شده است. در بخش دوم، پس از ارائۀ مبانی فلسفی هر یک از رویکردهای ذکرشده، میان مبانی فلسفی به‌‌کارگرفته‌شده در رویکردهای روان‌درمانی و مبانی حکمت متعالیۀ ملاصدرا در سه بخش انسان‌شناسی، هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی قیاس صورت گرفته است. نتایج حاصل از پژوهش در بخش اول نشان می‌دهد که هر کدام از این رویکردها صاحب ریشه‌هایی در فلسفه‌ غربی هستند. نتایج حاصل از بخش دوم پژوهش نشان می‌دهد‌ که در زمینۀ جایگاه ‌پروردگار درهستی، تعریف حدود علم روان‌شناسی، حقیقت وجود انسان، ارادۀ انسان، هدف حیات انسان و نقش عالم ماده در حیات انسان تمایزات قابل توجهی بین مبانی فلسفی رویکردهای ذکر شده با مبانی حکمت متعالیه وجود دارد. روش تحقیق در بخش ابتدایی از نوع کتابخانه‌ای و در بخش دوم تحلیلی‌ـ‌قیاسی و از نوع قیاس نظری است.

اگرچه واژۀ دانش اصطلاح عامی است، دوگانۀ نص و دانش بیانگر آن است که نص از منبع وحی و عصمت تولید شده است و دانش در سامانۀ عقلی و بشری تکوّن یافته است. با غیبت امام عصر (عجل‌اللّه تعالی فرجه) و انقطاع چشمۀ جاری نصوص، به دلایل و ضرورت‌های استمرار زندگی و بقای رسالت و دین و مکتب اهل‌بیت (علیهم‌السلام)، جامعۀ اسلامی نیازمند تولید دانش‌هایی شد تا براساس آن حیات سیاسی خویش را مدیریت کند. زمینه‌های اعتقادی و باورهای دینی اهالی اندیشه را به سمت بازسازی ارشادات دینی درخصوص سبک زندگی و الگوی رفتاری جدید رهنمون کرد، اما بسترهای تاریخی و شرایط سیاسی عینی مسیر ناهمواری را فراروی آن‌ها قرار داد. تزاحم الگوی مطلوب آن‌ها با الگوی نامطلوب مخالفان، مباحث و منازعات فراوانی را به‌وجود آورد و به تبع آن تبدیل به هنجارهای رایج و ایدئولوژیک در جامعه شد. در چنین شرایط پیچیده‌ای، متفکران می‌بایست با تصرف در آن‌ها و بازسازی الگوی مطلوب خویش سبک زندگی سیاسی را در قالب نظام مطلوب عصر غیبت بازسازی می‌کردند. تلاش موفقیت‌آمیز آن‌ها زمانی به ثمر نشست که توانستند با بازشناسی و بازخوانی نصوص غیبت و اجتهاد در منابع، دو دانش جدید با عنوان «نص‌شناسی» و «فقه سیاسی» را تولید کنند و براساس آن‌ها الگوی «دولت نیابت» و «ولایت فقیه» را استنباط کنند و با ضرورت زمانه تطبیق دهند. اندیشه‌ورزی آن‌ها در چنین شرایطی سبب شد تا در دو حوزۀ «باورها» و «عقلانیت» هم دو دانش «کلام سیاسی» و «فلسفۀ سیاسی» تکوّن یابند و در سایۀ عنصر غیبت به کمک نصوص و فقه سیاسی بشتابند و با تمرکز بر ولایت فقیه، مکتب اهل‌بیت (علیهم‌السلام) را از میان چالش‌های دشوار و آزمون‌های سخت عبور دهند.

یکی از مسائل مهم فلسفۀ علوم اجتماعی توضیح رابطۀ رویکرد تبیین‌‌گرایی با تفسیرگرایی در فهم پدیده‌‌های اجتماعی است که عموماً در پرتو تمایز میان علت و دلیل بیان می‌‌شود. تبیین یک پدیدۀ اجتماعی توضیح چرایی وقوع آن رویداد براساس علل وقوع است؛ اما هدف در تفسیر، فهم عمیق یک کنش اجتماعی براساس دلایل و قصد کنشگر است. در این مقاله، براساس تقریری از دیدگاه متفکران معاصر نوصدرایی دربارۀ تمایز علیت طبیعی و علیت الهی، نشان داده می‌‌شود که تمام پدیده‌‌های عالم طبیعت دچار تعین ناقص هستند و رابط طبیعی اشیا تنها زمینه‌ساز تحقق رویدادهای طبیعی و انسانی است. در حوزۀ پدیده‌های انسانی و اجتماعی نیز ارادهْ علت قریب برای تعین پدیده‌‌های اجتماعی است، ولی به سبب امکان تخلف اراده از شوق و دلایل برانگیزانندۀ آن، دلایل نیز تنها زمینه‌ساز کنش‌های انسانی و اجتماعی هستند.

با وجود شبهه ربوی دانستن نظام بانکی ایران در نزد برخی از مراجع عظام و مردم و آثار منفی خلق پول بانکی، هنوز عده‌ای بر این عقیده‌اند که بانکداری کنونی ایران نه تنها بدون ربا بلکه اسلامی است و خلق پول اعتباری بانکی حق مسلم بانک است. برای رد این عقیده در ابتدا ماهیت اصلی بانکداری غربی را تببین کردیم و نشان دادیم دو ویژگی اصلی بانکداری غربی یکی انواع قراردادهای بدهی با نرخ بهره‌های ثابت و با تضمین اصل سرمایه (قرض ربوی) و دیگری خلق پول اعتباری است. قانون پولی و بانکی سال 62 و اصلاحات پیشنهادی اخیر تنها به ویژگی ربوی بانک‌ها و بدون‌ربا کردن آن در قالب عقود مشروع و متنوع کردن آن‌ها برای تأمین اغراض سپرده‌گذار و متقاضی تسهیلات در بخش تجهیز و تخصیص منابع پرداخته‌اند و خلق پول اعتباری بانک‌ها مغفول و یا حق مسلم آن‌ها فرض شده است. این درحالی است که آن ویژگی که بانک را بانک می‌کند همین خلق پول اعتباری است نه آن قرض ربوی. افزون بر مسئلۀ خلق پول اعتباری پرسشی مطرح است مبنی براینکه آیا بانکداری کنونی و اصلاحات اخیر، که ادعا می‌شود نه‌تنها بدون‌ربا بلکه اسلامی است، تا چه اندازه واقعیت دارد؟ پژوهش حاضر بنیادی بوده و با روش تحلیل محتوا و مطالعه کتابخانه‌ای نشان داده است که به‌خاطر حضور ربا و شبهۀ ربا از مسیرهای مختلف در بانکداری کنونی ایران، قانون بانکداری بدون‌ربای سال 62 و اصلاحات پیشنهادی اخیر در گام اول حرکت به‌سوی بانکداری اسلامی یعنی بازداشتن مردم از ارتکاب ربای آشکار است. اما با همۀ تلاش‌های انجام‌شده هنوز نتوانستیم گام لازم دوم را که بدون‌ربا کردن نظام بانکی است تکمیل کنیم و تا ورود به گام سوم، یعنی بانکداری اسلامی، راهی طولانی درپیش داریم. بانکداری اسلامی شاخصه‌هایی دارد که هر ترتیب قانونگذاری و نهادسازی باید از پس احراز و تأمین آن شاخصه‌ها برآید.

مسئولیت مستقیم دستگاه سیاست خارجی دولت در پیگیری راهبردها و اقدامات و درنتیجه، ایجاد رویکردهای نامتوازن، جزیره‌ای و متضاد در دولت‌های گوناگون، تأکید برخی از محققان و سیاست‌گذاران بر مسئولیت دستگاه‌های دولتی در تعیین خط‌مشی‌ها و برنامه‌ها و عدم برخورداری این دستگاه‌ها از معیارهای لازم برای راهبری در موضوعات و مسائل پیچیدۀ سیاست خارجی بر اهمیت تعیین، تبیین و تثبیت نهادی برای راهبری و نظارت بر عملکرد دستگاه مسئول در سیاست خارجی می‌افزاید. این پژوهش در پاسخ به این سؤال اساسی که سازوکار نظارت و راهبری در الگوی منافع دولت اسلامی براساس چه ویژگی‌ها و معیارهایی، راهبردها و اقدامات دولت در پیگیری منافع را هدایت می‌کند، با استفاده از روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی اولاً، نهاد ولایت را به‌عنوان سازوکار تنظیم‌کننده و هدایت‌کننده معرفی می‌کند؛ ثانیاً، الگوهای عملی نهاد ولایت برای راهبری و نظارت همچون الگوی تصمیم‌گیری ارزش‌محور، الگوی مدیریت کارآمد را تبیین می‌کند؛ ثالثاً، معیارها و ضوابط حاکم بر فرایند راهبری و نظارت مانند غایت‌مداری و زمان‌شناسی را با هدف ضابطه‌مندکردن و نفی هدایت سلیقه‌ای نهاد راهبر تشریح می‌کند.

یکی از خلأهای موجود در عرصۀ علوم انسانی‌‌اسلامی، نبود روش‌های مناسب با اقتضائات و نیازهای این نوع از علوم است. الگوی پس‌کاوی تجارب زیست مؤمنانه به دنبال عرضۀ الگویی روشی برای مطالعه در حوزۀ علوم انسانی‌‌اسلامی از طریق گردآوری تجربه‌های نظری و عملی مؤمنان در هنگام درگیرشدن و مداقه در موقعیت‎های واقعی زندگی و سپس عرضۀ یافته‌ها به متون دینی به منظور رسیدن به تبیین یا راهکاری دینی است. طراحی این الگو مبتنی‌بر ایدۀ وجود و امکان بهره‌گیری از فهم عرفی و نیز گرانباری مشاهده از نظریه صورت پذیرفته و فرض بر آن گرفته که افراد مؤمن به دلیل برخورداری از سطوحی از دانش دینی و نیز دغدغه‌های دینی برای زیست مؤمنانه در هنگام مواجهه با شرایط واقعی به دنبال فهم دینی از پدیده‌ها یا کشف شیوه‌هایی دینی برای زندگی هستند. الگوی پس‌کاوی در گام نخست به شناسایی این فهم‌ها یا شیوه‌ها اقدام می‌کند و در گام دوم به ارزیابی دینی آن برای دستیابی به یک تبیین یا راهکار صواب دینی مبادرت می‌ورزد و برای این کار از روش تحلیل ساختاری استفاده می‌کند.