جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

محمد شحرور متفکر نواندیش سوری از پیروان جریان فکری نومعتزله به‌شمار می‌آید. قرآن‌بسندگی، تاریخی‌نگری و نسبی دانستن فهم قرآن از شاخص‌ترین مبانی فکری او در بازسازی میراث اسلامی محسوب می‌شود. در باور شحرور به‌کارگیری مبانی علمی و معرفتی نواندیشانه در داستان‌های قرآنی، جایگاه ویژه‌ای در بازسازی خرد اسلامی دارد. او ضمن اذعان به مغایرت بازسازی فهم دینی با نظام معرفتی سنتی بر تفکیک سنت از نص تأکید ویژ‌ه‌ای دارد؛ از این‌رو، کنار گذاشتن ایدئولوژی از متن، همراه با روحیه جستجوگری را به عنوان شروط خوانش نواندیشانه داستان‌های قرآنی می‌داند. شحرور با نگاه پسارسالتی به داستان‌ها‌ی قرآنی به کارکرد محدود آنها قائل است. چنان‌که محور کانونی داستان‌ها‌ را به شخصیت‌هایی که حادثه‌ها و تاریخ پیرامون آنها می‌چرخد، محدود ساخته است. او با تکیه بر اصل عدم ترادف در قرآن، بر تفکیک مفهوم نبی و رسول تأکید کرده و کتاب نازل شده بر پیامبر صلی الله علیه و آله را به کتاب نبوت و رسالت دسته‌بندی می‌کند. در باور شحرور، داستان‌های قرآنی در شمار کتاب نبوت و سنت نبوی است که جز پند و اندرز کارآمدی فراتری ندارند. همچنین برخلاف سنت رسولی که در قالب وحی بر پیامبر نازل شده و در ام الکتاب آمده است، احکام شرعی الزام‌آوری ایجاد نمی‌کنند.

نظریه ارتباطی به دنبال بیان چگونگی اثرگذاری بر انسان­ها و ابعاد تأثیر و تأثر انسان­ها از یکدیگر است؛ بنا بر این، گستره وسیعی از موضوعات از جمله میزان تأثیرپذیری، نحوه تأثیر و چرایی تأثیرها، نیروهای تأثیرگذار، کنش و واکنش­ها و پیامدهای ارتباطات میان فردی را شامل می­شود. با رویکرد سیاستگذارانه می­توان چگونگی وضعیت مطلوب این امور و راهکارهای تحقق آن را نیز در محدوده نظریه ارتباطی تبیین کرد. از این منظر تلاش شده است با مداقه این مسائل در اندیشه شهید بهشتی و استخراج مضامین مرتبط تحلیلی از اندیشه ارتباطی ایشان ارائه شود. یافته­های پژوهش حاکی از آن است که از منظر ایشان وضعیت موجود روابط انسانی دارای آسیب هایی چون اسارت به نام آزادی، نفاق و تفرقه، عدم شناخت دوست و دشمن است. چشم انداز مطلوب روابط میان فردی آن است که محوریت تعاملات، با حاکمیت مهرورزی مبتنی بر محبت الهی باشد. اهمیت رعایت آزادی افراد در انتخاب مسیر تا حدی است که حتی به منظور تأثیرگذاری و هدایت نباید اراده آزاد انسان را از او سلب کرد. در تعارضات، تقدم با حقی است که ملاک تشخیص آن با آگاهان وحی و اهل علم است. مفاهیم اصلی ارتباطی جامعه مطلوب ترسیم شده از سوی ایشان در ابعاد سیاسی عبارتند از؛ ولایت، ایثار، رابطه امت و امام، تبری از کفار.

مؤسسه بین­المللی اندیشه اسلامی به­عنوان پیشگام طرح اسلامی­سازی معرفت در دهه هشتاد میلادی در آمریکا شروع به فعالیت کرد. آنها معتقد بودند که امت اسلامی هم­اکنون دچار بحران در هویت و فکر شده است و عامل آن سلطه نظام آموزشی غربی و سکولار بر جهان است. برای بازیابی دوباره هویت و شخصیت امت اسلامی باید تمدن اسلامی را بار دیگر از طریق اسلامی­سازی معرفت با رویکرد تمدنی زنده کرد. با استناد به نظریه عمادالدین خلیل از اندیشمندان تمدن­پژوه مؤسسه بین­المللی نه شاخصه­ اصلی مؤثر در شکل­گیری تمدن اسلامی بازآفرینی شده به گونه­ای که نشان­دهنده رویکرد تمدنی در ایجاد تمدن نوین اسلامی است. رویکرد تمدنی در این تلقی یک مفهوم ذات اضافه است که بر موضوعات مختلف قابل صدق است و شامل شاخصه­هایی می­باشد که در بازسازی تمدن نوین اسلامی نقش­آفرین خواهند بود. علاوه بر برجسته­سازی نقاط مثبت رویکرد تمدنی مؤسسه بین­المللی اندیشه اسلامی به نقدهایی از جمله عدم ورود جدی به مباحث نظری و تئوریک در باب چیستی و ماهیت تمدن، درک خام و پوزیتیوستی از علم مدرن، ضعف در مباحث عمیق روش­شناسی و تسلط اندک بر میراث فلسفی جهان اسلام، عدم توجه عمیق به موضوعات بنیادین و مبانی اندیشه تمدنی و خطر فروغلتیدن در اندیشه­های پست مدرن و نسبی­گرا اشاره شده است.

نقش آموزه­های دینی در پاسخگویی به نیازهای آدمی بر کسی پوشیده نیست؛ چه اینکه خداوند متعال به عنوان خالق انسان، بهتر از هر موجودی به ساختار جسم و جان مخلوق خویش آگاهی دارد؛ بنا بر این، شناخت سیاست­های کلی شریعت یا همان اهداف و اولویت­های دینی موجب خواهد شد تا با برنامه­ریزی هرچه دقیق­تر، جامعه اسلامی به سوی سعادت و رستگاری رهنمون شود. نظریه مقاصد شریعت از برجسته­ترین نظریات ارائه شده در این زمینه است که با پیش کشیدن سیاست­های اساسی شریعت می­کوشد اولویت­های دینی را فراروی اندیشوران قرار دهد. ناگفته پیداست احاطه به مقاصد شرع به مدیران جامعه کمک می­کند تا در تعیین راهبردهای جامعه مصالح و اهداف کلی را مدنظر قرار دهند. جستار حاضر در پژوهشی توصیفی-تحلیلی درصدد بازخوانی اولویت­های دین در میراث مکتوب به جا مانده از حضرت علی­بن­موسی­الرضا (علیه السلام) و همچنین در منظومه فکری مقام معظم رهبری برآمده است. نتایج تحقیق نشان می­دهد برای هریک از مقاصد و اولویت­های دینی تعریف شده، شواهد گوناگونی از سیره رضوی قابل ارائه و استخراج بوده و مقام معظم رهبری نیز در مواضع گوناگون، به مقاصد مهم دین عنایت و تأکید داشته­اند که ذیل چند محور اساسی استخراج شده و قابل شناسایی است.

علم دینی و تولید علوم انسانیِ اسلامی یکی از مهمترین و در عین حال بحث برانگیزترین مسائل علمی کشور، طی سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی (بالاخص در یکی دو دهه اخیر) بوده و دیدگاه­های متفاوتی در این باب طرح و ارائه شده است که یکی از مهمترین و جدی­ترین این دیدگاه ها متعلق به خسرو باقری است. ایشان از اولین صاحب نظران دانشگاهی است که فعالیت­های جدی پیرامون مسئله مزبور داشته و در یک نظام منطقی دیدگاه خود را ارائه کرده است. با توجه به اهمیت و ضریب نفوذ دیدگاه ایشان در میان جامعه دانشگاهی کشور، این مقاله به دنبال آن است که با بهره­گیری از روش تحلیل گفتمان لاکلاو و موفه به شناسایی و بررسی عناصر گفتمانی رویکرد مورد حمایت ایشان بپردازد. طی بررسی­های صورت گرفته، "مابعد اثبات گرایی علمی" به عنوان دال برتر در نقطه کانونی گفتمان ایشان قرار دارد و در مفصل بندی صورت گرفته پیرامون ابعاد گفتمانی این رویکرد، سایر عناصر به عنوان دال های فرعی این رویکرد شناسایی و مورد بررسی قرار گرفته­اند.

محمد شحرور بر اساس این که برای پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله، سه شأن کلیِ رجلیت، نبوت و رسالت برمی­شمارد، گستره الزام اطاعت ایشان را محدود می­نماید. این نوشتار، بر آن است تا با روشی تحلیلی- انتقادی دیدگاه­ شحرور را بررسی نماید، تا از این رهگذر، باب جدیدی برای دفاع از اعتقادات و تحکیم آن­ها باز کرده و پاسخ­های مناسبی برای نواندیشان قرآن­بسند فراهم آورد. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که شحرور در مقام رجلیت، هیچ اعتباری برای اطاعت مردم از پیامبر در نظر نگرفته و ایشان را انسانی عادی می­داند. در شأن نبوت نیز پیامبر را به عنوان رهبر جامعه، قاضی و حاکم معرفی می­کند که حکم و داوری­اش تنها برای مردم زمان خویش و در همان منطقه تحت امرش بایسته است؛ امّا در مرتبه رسالت، حق اطاعت در همه زمان­ها و مکان­ها را تنها در محدوده امّ الکتاب و محکمات برای پیامبر قائل است. اگر چه سایر آیات را تفصیل ام­الکتاب و تاریخ­مند دانسته که باید به نحو عصری تفسیر شوند و مردم هر عصر، در این باب حق تشریع دارند. دیدگاه شحرور از نظر مبنایی، روشی و محتوایی دچار اشکال است. تفسیر به رأی، جعل اصطلاح بدون دلیل، پراکنده­گویی، عدم توجه به آیات مربوط به تبیین و تفسیر قرآن توسط پیامبر و در نتیجه اعتقاد به عدم حجیت سنت و حدیث پیامبر و ترویج دیدگاه اومانیستی از جمله ایرادهایی است که می­توان به دیدگاه و نظریه وی وارد کرد.