جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف مقاله، واکاوي جايگاه تفکر انتقادي در اسناد بالادستي آموزش‌وپرورش ايران از نظر ميزان کاربست مؤلفه‌هاي تفکر انتقادي فسيونه است. به همين منظور، پژوهشگر براي دستيابي به پاسخ ‌پرسش‌ها از پارادايم کيفي بهره جسته است. از بين جامعه پژوهش، اسناد برنامه درسي ملي و مباني نظري تحول بنيادين به روش هدفمند و با در نظر گرفتن قواعد حداکثر تنوع و رسيدن به مرحلة اشباع ‌نظري انتخاب شدند. در اين پژوهش، روش تحليل ‌محتواي کيفي نظام مقوله‌بندي قياسي به‌كار رفته و بر دو بعد گرايشي و مهارتي تفکر انتقادي از ديدگاه فسيونه تمرکز شده است. يافته‌هاي حاصل از تحليل‌ محتواي اسناد نشان مي‌دهند كه در بعد گرايشي، بيشترين توجه به گرايش اطمينان به تعقل خود و کمترين توجه به گرايش کنجکاوي است. در بعد مهارتي نيز بيشترين توجه به مهارت ارزشيابي و کمترين توجه به مهارت توضيح است. يافته‌هاي پژوهش بيانگر تناسب نسبتاً نزديک بين اين دو بعد در اين اسناد است. پيشنهاد مي‌شود با استناد به ضرورت اصل ترميم و بازنگري اسناد تحول بنيادين آموزش‌وپرورش در بازه‌هاي زماني، سند برنامه‌ درسي ملي در بعد گرايش‌هاي تفکر انتقادي، بازنگري و اصلاح شود.

هدف اين مقاله بررسي مباني معرفت‌شناختي تربيت ديني و استخراج دلالت‌هاي تربيتي آنهاست. براي رسيدن به اين هدف از روش تفسيري براي كشف و توضيح مباني و از روش استنتاجي براي استخراج دلالت‌هاي تربيتي استفاده شده است. يافته‌هاي تحقيق نشان مي‌دهد كه تربيت ديني دست‌کم سه مبناي معرفت‌شناختي دارد: 1. معناداري و عقلانيت گزاره‌هاي ديني؛ 2. تقدس گزاره‌هاي ديني؛ و 3. تفسيرپذيري ضابطه‌مند گزاره‌هاي ديني. از اين مباني سيزده دلالت به‌‌دست آمد كه برخي از مهم‌ترين آنها عبارت‌اند از: آزادي متربي، تكثرگرايي روشي در تربيت ديني، تلقيني و تحميلي نبودن تربيت ديني، پرورش روحية تعبد آگاهانه، پرورش روحية تسليم در برابر آموزه‌هاي ديني، پرورش توانايي نقادي، تنوع ضابطه‌مند تربيت ديني، و بي‌طرفي مربي.

شناخت حقيقت انسان و فصل مميز او، يکي از اثرگذارترين مباحث در علوم انساني، به‌ويژه علوم تربيتي است. مباحثي همچون اصول تربيت، مراحل تربيت، ابعاد و ساحت‌هاي تربيت، و روش‌هاي تربيت، همگي وابسته به تفسير و تصويري هستند که ما از حقيقت انسان داريم. هدف از اين نوشتار پاسخ به اين مسئله است که اولاً نگاه ملاصدرا به فصل مميز انسان چيست و وي چه چيزي را براي ورود افراد به حيطۀ انساني لازم مي‌داند و ثانياً چنين ديدگاهي چه تأثيري در اصول تعليم و تربيت دارد. با روشي توصيفي و با بيان مباني فلسفي و انسان‌شناختي ملاصدرا به‌دست مي‌آوريم که از نگاه وي، فصل مميزِ «انسان بشري»، ناطقيت است و افراد براي ورود به جرگۀ انسانيت، بايد در حرکت جوهري خود به ناطقيت برسند؛ و بعد از رسيدن به اين فصل مميز است که وي بحث دربارة کثرت نوعي نفوس را مطرح مي‌کند. در ادامه با روش تحليلي، با استناد به مباني و منابع صدرا، نقش اين تلقي از انسان در اصول مهم تربيتي، نظير اولويت بعد عقلاني انسان، علم‌دوستي، تفکر، عدم‌ پيروي کورکورانه از اجتماع، اعطاي بينش، تزکيه، استدلال‌پذيري آموزه‌هاي تربيتي، و عدم مطلوبيت عادات انفعالي تبيين مي‌شود.

مطالعة حاضر با هدف طراحي و اعتبارسنجي برنامة درسي «تربيت کودک از ديدگاه اسلام و روان‌شناسي» به‌عنوان يکي از دروس عمومي، انجام گرفت. روش تحقيق از نوع طرح آميختة اکتشافي (کيفي ـ کمّي) است. در مرحلة کيفي، پس از بررسي اسناد علمي و مصاحبه با صاحب‌‌‌نظران، کدهاي محوري و گويه‌هاي مربوط به عناصر هدف، محتوا، روش تدريس و روش ارزشيابي برنامة درسي پيشنهادي، با روش تحليل محتوا استخراج گرديد و مبناي تدوين پرسش‌نامة محقق‌ساخته شد. در مرحلة کمّي و با روش توصيفي پيمايشي، جهت اعتبارسنجي برنامة درسي با الگوي مبتني بر نظر خبرگان آيزنر، پرسش‌نامه توسط بيست متخصص (استادان علوم تربيتي، روان‌شناسي و معارف اسلامي) در دانشگاه يزد تکميل شد. داده‌هاي پرسش‌نامه، با آزمون تحليل واريانس رتبه‌اي‌ فريدمن تحليل شد. يافته‌ها نشان داد که اعتبار برنامة درسي طراحي شده توسط متخصصان، به‌دليل اتخاذ رويکرد بين‌رشته‌اي، و لزوم بازنگري اساسي و نوآوري در دروس عمومي تأييد شد.

در يک جامعۀ خدامحور، هر فعل انسان بر مبناي آموزه‌هاي «سنتِ» الهي و در جهت نيل به حضرت احديت بوده‌ و پرداختن به کار هنر و انتقال آداب و اصولِ مرتبط به آن نيز از اين قاعده مستثنا نيست؛ اما با تحولات رخ‌داده در شکل اکثر جوامع در دوران معاصر، که به‌موجب آن بسياري از بسترها و زمينه‌هاي وجودي يک جامعۀ سنتي زايل گشته، بسياري از هنرهاي سنتي و آموزه‌ها و آداب مرتبط با آن نيز به دست فراموشي سپرده شده ‌است. مسئلۀ اصلي در اين پژوهش، مقايسۀ روش‌‌‌ها و آداب تربيتي هنرمندان در جوامع سنتي با جوامع امروزي (با تأکيد بر آموزش دانشگاهي) است. نوع پژوهش، توصيفي‌ـ تحليلي است و روش جمع‌آوري اطلاعات، کتابخانه‌اي و ميداني (مصاحبه) مي‌باشد. نتايج اين پژوهش، ضمن تأکيد بر جايگاه محوريِ «سنت» در تربيت هنرمندان در يک جامعۀ سنتي، بر تفاوت‌هاي بنيادينِ اهداف، اصول و روش‌هاي آموزشي در فرايند آموزش هنرمندان در جوامع سنتي با شيوه‌هاي آموزش دانشگاهي امروز صحه مي‌گذارد.

آموزش قرآن وظيفه و دغدغه‌اي است که همواره مدنظر نظام اسلامي، مسئولان و اساتيد قرآن و محققان حوزه تربيتي و اولياي دلسوز کودکان است و در اين خصوص، با اينکه فعاليت‌هاي خوبي انجام شده، ولي مطابق تحقيقات ميداني هنوز مشکلات عديده‌اي به‌چشم مي‌خورد؛ اين تحقيق به‌منظور ارائة «الگوي مطلوب در آموزش رسمي ‌قرآن دوره ابتدايي ايران» صورت گرفته است. روش تحقيق در اين مطالعه، روش کيفي بوده و جامعه نمونه شامل تمام اسناد بالادستي و متخصصان کشوري آموزش قرآن ابتدايي است. روش نمونه‌گيري در اين تحقيق، روش هدفمند بوده و انتخاب افراد نمونه، تا به حد اشباع نظري ادامه يافته است. در روش گرد‌آوري داده‌ها نيز متناسب با پرسش‌هاي پژوهشي، از ابزارهاي متنوع و مختلفي استفاده شده است. نتايج اين تحقيق بدين شرح است: 1. عناصر آموزش مطلوب قرآن دوره ابتدايي عبارت‌اند از: اهداف، محتوا، معلم، نهادهاي ديگر، نظام ارزشيابي، شيوه‌هاي تدريس، مديريت امور قرآني جامعه، وسايل و رسانه‌هاي آموزشي و رسم‌الخط، قرآن‌آموز، فضاي معنوي- فيزيکي و زمان متناسب تدريس؛ 2. در کنار کمّيت‌هاي آموزشي، يعني عناصر آموزشي، رعايت کيفيت، يعني ويژگي‌هاي هر يک از عناصر آموزشي هم لازم است؛ 3. ارائة الگوي مطلوب در زمينه آموزش رسمي درس قرآن ‌دوره ابتدايي در ايران.