جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقاله حاضر با تلفیق مفهوم استعاره لکان و بلاغت استعمارزدا به‌عنوان چارچوب نظری، به تحلیل بلاغی سخنرانی‌های حسن ازغدی می‌پردازد. پیش‌فرض مقاله آن است که سیاست گام دوم جمهوری اسلامی، رویکرد دوگانه به مدرنیته در یک سطح، و مدرنیزاسیون در سطح دیگر، دارد. سؤال پژوهش این است که «بلاغت حسن ازغدی چگونه در خدمت بازتولید دال‌های استعمارزدای گفتمان جمهوری اسلامی قرار دارد؟». براساس نظریه استعمارزدایی، گسست از میراث استعمار مستلزم گفتمان‌سازی است. لذا، برای فهم استعارگی در بیان ازغدی هم به‌عنوان یک رویکرد گفتمانی و هم به‌عنوان یک صنعت بلاغی، از روش پنج‌مرحله‌ای «استعاره مفهومی» استین (۱۹۹۸) استفاده می‌کنیم. سخنرانی ازغدی با عنوان تمدن‌سازی اسلامی به‌دلیل محتوای استعمارزدایانه شاخص آن به‌صورت قضاوتی برای بررسی انتخاب شده است. بر آن هستیم که «بیداری اسلامی» استعاره اصلی ازغدی و انسجام‌دهنده ایده تمدن‌سازی اسلامی او است. ذیل این استعاره، چهار مفهوم کانونی استخراج و تحلیل می‌شود: دعوت، استعلاء، ارگانیسم، و دیگری‌سازی که سه مفهوم اول برسازنده مفاهیم کانونی گفتمان استعمارزدای جمهوری اسلامی و آخرین مفهوم براندازنده گفتمان‌های رقیب یعنی سرمایه‌داری و بنیادگرایی هستند. در یافته‌های پژوهش، استعاره‌های عمده ذیل هریک از این چهار مفهوم به روش استین بررسی می‌شوند. در بخش نتیجه‌گیری و در پاسخ به پرسش اصلی، اشاره می‌شود که استعاره در بلاغت ازغدی ذهن مخاطب را برای گسست از معرفت‌شناسی لیبرال و بازگشت به نظام فکری اسلامی به‌عنوان سنگ‌بنای تمدن اسلامی و بدیل تمدن غرب ترغیب می‌نماید.

اعتماد اجتماعی از جمله مفاهیمی است که در روابط و تعاملات انسانی نقشی حیاتی دارد و همچون روان‌کننده‌ای چرخ‌های پیوندهای اجتماعی را راحت‌تر به حرکت درمی‌آورد. بر این مبنا می‌توان گفت اعتماد، تسهیل‌کننده تعاملات اجتماعی است. پژوهش حاضر با هدف دستیابی به مفهوم اعتماد اجتماعی در منظومه فکری امام موسی صدر شکل گرفته است. در همین راستا به مطالعه آثار او که دستاورد تجربه همزیستی رهبری دینی در یک جامعۀ متشکل از مذاهب و فرقه‌های گوناگون است پرداخته و به این نتیجه رسیده است که؛ اعتماد اجتماعی در اندیشه امام موسی صدر با مؤلفه‌ «کرامت انسان» تولید، در نهاد «خانواده» آموخته و درونی شده و با مؤلفه‌های «اندیشه دینی»، «اخلاق» و «ولایت» در جامعه گسترش پیدا می‌کند. «عدالت» نیز با کارکرد خود جامعه را قابل اعتماد می‌کند و با پشتیبانی و تقویت دو مؤلفه‌ «وطن‌دوستی» و «گفت‌وگو» اعتماد در جامعه تثبیت می‌شود. در باور صدر با وجود اعتماد اجتماعی جامعه‌ای ساخته خواهد شد با کرامت، والا و محکم که در آن لیاقت‌ها و استعدادها رشد کرده و فساد و ریا نابود می‌شود.

سبک زندگی یک جامعه، مهم‌ترین ظهور بعد هنجارین و نرم تمدن است. آیت الله خامنه‌ای از اوایل دوران زعامت بر وجوه مختلف رفتاری، نمادین و ظهورات فرهنگ از جمله سبک زندگی تاکید داشته‌اند. موضوع این مقاله متمرکز بر سبک زندگی در منظومه فکری آیت‌الله خامنه‌ای، بر مبنای سخنرانی‌های و بیانیه‌های موجود از ایشان است. از نظر ایشان ما در مراحل پنج‌گانه تکاملی، از دو مرحله‌ی اول یعنی پیروزی انقلاب اسلامی و نظام‌سازی اسلامی عبور کرده‌ایم و در مرحله‌ی سوم و دولت اسلامی به سر می‌بریم. پس از آن به مرحله‌ی جامعه اسلامی و نهایتاً تمدن اسلامی خواهیم رسید. هدف این مقاله بررسی تحلیلی شاخص‌های سبک زندگی در مراحل پیش‌روی تکاملی انقلاب اسلامی از منظر آیت‌الله خامنه‌ای است. روش ما رویکرد تحلیل اسنادی مبتنی بر داده‌هایی است که به شکلی منقح و نمایه‌شده در پایگاه حفظ آثار آیت‌الله خامنه‌ای موجود است. نتیجه‌ی این پژوهش نشان می‌دهد که در مراحل پیش‌روی تکامل انقلاب، مهم‌ترین شاخص‌های سبک زندگی مرتبط با مسئولان «سلامت اعتقادی و اخلاقی»، «روحیه‌ی خدمت به خلق»، «عدالت» و «سلامت اقتصادی» و در ارتباط با مردم عبارت است از «امر به معروف و نهی از منکر»، توجه به مقوله‌ی «تعلیم و تربیت» و همچنین «استمرار انقلاب» و ارزش‌های اساسی آن است. شاخص‌های مرحله‌ی نهایی انقلاب چیزی جدای از شاخص‌های مرحله‌ی چهارم نیست.

یکی از نکات مهم برای کشورهای در حال توسعه، این است که چگونه می‌توانند در دنیای جدید در برابر غرب ایستادگی کنند. ایران سرزمینی که دارای سابقۀ تمدنی گسترده‌ای است به لحاظ فرهنگ معنوی رشد چشمگیری را داشته به طوری که همواره مورد توجه جهانیان بوده است. یکی از دستاوردهای مهم ایران برای جهان گسترش فرهنگ عشق و عشق‌ورزی است. با نگاهی به آثار مولانا، سعدی، حافظ و عطار می‌توان این موضوع را به خوبی اثبات کرد. اما یکی از کسانی که در زمینه عشق معنای گسترده، عمیق و خلاقانه ارائه داده است، فخرالدین عراقی است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. عراقی عارف و شاعر قرن هفتم هجری است که مؤلف اثری ماندگار به نام لمعات است. لمعات در ادبیات عرفانی ایران جایگاه ویژه‌ای دارد. اما با توجه به ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های این اثر کمتر مورد توجه قرار گرفته است. هدف از این مقاله این است که نشان دهد که با استفاده از نگاه جامعه‌شناسی تفسیری می‌توان فهمی متفاوت و امروزی مورد استفاده از او ارائه داد. از این حیث این تحقیق با بهره‌گیری از روش طبیعت‌گرایانه و فرود به زمین هربرت بلومر در پی آن است که معنای عشق عراقی در لمعات را از منظر کنشی مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و نشان دهد که چگونه می‌شود از این معنا در پارادایم معرفتی جامعه آرمانی ایرانی- اسلامی استفاده کرد. از نتایج این تحقیق چنان برمی‌آید که تیپ‌شناسی مستخرج از لمعات بر مبنای انواع کنش عاشقانه قابلیتی اثرگذار و قابل استفاده در جهان مدرن امروزی را دارد.

تقسیم بندی‌های متفاوتی از عقل از نظر غایت و حوزه فعالیت وجود دارد. یکی از آن‌ها به عقل از منظر فعالیت در بعد دنیایی و آخرتی یا حیوانی و روحانی می‌نگرد و دو قسم با نام عقل معاش و عقل معاد را پدید می‌آورد. از‌آن‌جا که دین اسلام به زندگی دنیایی نگاه ویژه‌ای دارد و آن را وسیله-ای جهت رسیدن به زندگی جاویدان می‌داند، اهمیت توجه به موضوع عقل معاش مشخص می‌شود. تعبیر عقل معاش در آیات و روایات به صراحت به کار نرفته و از جمله تعابیری است که در دوره های بعدی وضع شده است و تعاریف مختلفی از آن به چشم می‌خورد؛ چنان که گروهی آن را عقل اقتصادی، گروهی آن را عقل عملی یا جزئی می‌دانند. مفهوم شناسی عقل معاش، معرفتی در راستای شناسایی عقل و کارکرد آن در زندگی دنیایی از دیدگاه دانشمندان اسلامی و زمینه‌ساز بهره‌مندی صحیح، از این عطیه ارزشمند الهی است. این نوشتار پس از بیان تقسیمات کلی عقل از نظر دانشمندان اسلامی به تبیین مفهوم عقل معاش و وجوه متصور آن اشاره دارد و «معادگرا بودن عقل معاش» را شرط تحقق مفهوم صحیح آن می‌داند. ازاین‌رو، به کمال رساندن این قوه موجب می‌شود که زندگی عقلانی و حیات طیبه قرآنی تحقق یابد.

یکی از وجوه تمایز مکاتبی چون اسلام، لیبرالیسم، سوسیالیسم، در نسبت و رابطه ای است که میان مفاهیم عدالت و کارآمدی قائلند. دو مکتب لیبرالیسم و سوسیالیسم بر اساس اولویت قائل شدن برای هر یک از این مولفه ها موجب به حاشیه راندن دیگری می شوند. در حالیکه اسلام با نگاه طولی به شبکه منسجم و یکپارچه توحید و نبوت، عدالت و اصول اساسی دین را مطرح می سازد. در این پژوهش پرسش اصلی این است که چه نسبتی میان عدالت و کارآمدی در اندیشه امام خمینی(ره) وجود دارد؟ یافته های پژوهش بیانگر آن است که در اندیشه امام(ره) و بر مبنای دیدگاه اسلام برخلاف دو مکتب فوق، عدالت و کارآمدی در یک نظام طولی قابل ارزیابی می باشد و رابطه عموم و خصوص مطلق بین این دو مفهوم برقرار است. لذا از نگاه وی عدالت، مفهومی عام تر و گسترده تر می باشد؛ به گونه ای که مفهوم کارآمدی را نیز در برمی گیرد. در واقع برقراری عدالت شرط اصلی کارآمدی است و کارآمدی در یک سیر طولی، تقویت عدالت اجتماعی را به همراه دارد. روش بکار گرفته در این پژوهش، توصیفی– تحلیلی می باشد و داده های پژوهش، کتابخانه ای است.

مجالس عزاداری بعنوان بعد عملی مناسکی دین از دیرباز دارای اهمیت و اعتبار ویژه تلقی شده و هر سال میلیون‌ها خداجو و عاشق دلداده حضرت سید الشهدا(ع) بصورت شکوهمند، منسجم، وحدت‌بخش و پرشور در مجالس عزاداری در دهه اول محرم حضور می یابند. در این مقاله فهم پدیدارشناسی تجارب زیسته دینی جوانان از حضور در مجالس عزاداری با توجه به شرایط کرونایی جامعه مد نظر است .به کمک روش نمونه‌گیری نظری و هدفمند با 25 نفر از عزاداران جوان (35-18) درچهار هیئت جوانان (خادم العباس (ع) ، ذوالانوار ، ساجدین و محبین) شهرستان نی ریز استان فارس در ماه محرم 1399 مصاحبه شد. داده‌های این مطالعه کیفی از طریق مصاحبه نیمه‌ساخت‌یافته گردآوری استفاده شده است. با توجه به مدل سنخ شناسی تجربه گروههای دینی یوآخیم اوخ ، پس از تحلیل داده‌های کیفی به دسته بندی تجربه زیسته آنان در سه جنبه ذیل گردید: بعد فکری: بصیرت افزایی ، ارتقای سلامت روانی ، بعد عملی: سبک نوین عزاداری ، کسب هویت محرمی ، جامعه پذیری دینی ، کسب هویت جهادی و بعد اجتماعی: ارتقای سرمایه اجتماعی ، ارتقای سلامت اجتماعی ، زیست جمعی و ایجاد پیوندهای فرا نسلی ، تعلیق نظام قشربندی اجتماعی . نتایج کلی پژوهش بیانگر آن است مجالس عزاداری امام حسین (ع) ، عاملی هویت ساز محسوب شده و نقش اساسی در آرامش ، نشاط و شادابی اجتماعی ، معنوی ، جسمی و روحی جوانان ایفا می کند.

در مقاله حاضر دیدگاه علامه درباره چالش‌برانگیزترین مباحث مربوط به جاودانگی نفس، مسئله سعادت و شقاوت ذاتی، ادراکات اعتباری موردبررسی قرار می‌گیرد. علامه با تفکیک ادراکات اعتباری از ادراکات حقیقی، نظام معرفتی را مطرح می‌کند که پیش از ایشان در فلسفه اسلامی بی‌سابقه است. نظریه اعتباریات اجتماعی علامه به‌خوبی نحوه شکل‌گیری نظامات اجتماعی، زندگی جمعی و بنیان‌های اخلاق و حقوق را توضیح می‌دهد. در ادامه مقاله به بررسی نتیجه معرفتی نظریه «اعتباریات» در مسئله جاودانگی و نسبت ادراکات اعتباری و حیات پس از مرگ که از ابداعات ابتکاری معرفت‌شناسانه علامه است؛ می‌پردازیم. در این نوشتار کوشش نویسنده بر این است که به تبیین نظریه علامه طباطبائی در فناناپذیری نفس پرداخته و رابطه آن را با نظریه اعتبارات اجتماعی توضیح دهد. در پژوهش حاضر نظر علامه طباطبایی درباره وجود جوهری به نام نفس، استدلال علامه در اثبات جاودانگی نفس و ابداعات علامه در اعتباریات اجتماعی و نتایج و پیامدهای معرفتی آن در بحث جاودانگی نفس بررسی خواهد شد. اهمیت بحث جاودانگی نفس با ایضاح مفهومی نظریه اعتباریات که پیش‌فرض‌ معرفت‌شناسی علامه در موضوع جاودانگی است امکان‌پذیر خواهد بود. جایگاه این بحث نیز با فهم صحیح مبانی، مفاهیم، اهداف و روش بحث علامه امکان‌پذیر است. بدین منظور ابتدا باید روش صحیح علمی را جهت استخراج نتیجه مطلوب اتخاذ نمود.

دیرزمانی است که به موازات پیروزی انقلاب اسلامی ایران مسئله‌ای کلیدی با عنوان وحدت حوزه و دانشگاه برای پیشبرد فرهنگ متعالی اسلامی مجال بحث یافت که می‌توانست علاوه بر بومی‌سازی علوم انسانی در کشور، مسبب اجماع و همنشینی هر چه بیشتر عالمان دینی و نخبگان دانشگاهی شود. با این حال این ایده، طی دهه‌های اخیر نتوانسته به مرحله اجرایی برسد و با مشکلات زیادی تاکنون روبرو بوده است. بر این اساس، این پژوهش با بهره‌گیری از روش توصیفی/تحلیلی و با تکیه بر اسناد و منابع کتابخانه‌ای، درصدد واکاوی چالش‌های اصلی وحدت حوزه و دانشگاه در راستای بومی‌سازی علوم انسانی در کشور و ارائه برخی راهکارها است. بر این اساس یافته‌های این جستار نشانگر آن است که چالش‌هایی چون عدم توجه کافی محیط‌های دانشگاهی و حوزوی به جایگاه علم بومی، سیطره روش‌های پوزیتویستی در دانشگاه‌ها، عدم وجود و یا تربیت نخبگان مورد اجماع در محیط حوزه و دانشگاه(نظیر شهید مطهری یا علامه طباطبایی)، فقدان تدوین آثار مشترک حوزه و دانشگاه در حوزه علوم انسانی و عدم پاسخگویی به موقع و مناسب به شبهات حوزه دین باعث شده وحدت حوزه و دانشگاه در تدوین علوم انسانی بومی در حیطه نظری و حتی آرمانی باقی مانده و به مرحله عملیاتی نرسد. در چنین شرایطی بهره‌گیری اصولی از رسانه‌ها، طرح مباحث نوین علمی و اجتماعی توسط نخبگان علمی و حوزوی و برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی می‌تواند رهگشای بومی سازی علوم انسانی از رهگذر پیوند حوزه و دانشگاه گردد.

در دین اسلام امنیت و نظم در جامعه، پایه و اساس تشکیل و استمرار یک نظام اجتماعی محسوب می‌شود و این مهم را می‌توان در اندیشه بزرگان دین یافت. نظام در مفاهیم و مراتب گوناگونی مثل سامان داشتن زندگی اجتماعی، کیان کشور، حکومت، مجموعه احکام و موازین اسلام و خرده‌ نظام‌های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به کارمی‌رود و زمانی که گفته می‌شود اختلال درنظام جایزنیست منظور از نظام؛ نظام اسلامی، نظام و سرزمین اسلامی، نظام حکومت اسلامی و نظام زندگی و معیشت مردم و منع اختلال در آن است که در این تحقیق آنچه مورد نظر می‌باشد منع اختلال در نظام اجتماعی و معیشت مردم است. از جمله بزرگان معاصر که بحث منع اختلال در نظام را مطرح و به آن پرداخته است امام خمینی(ره) است. از نظر ایشان حفظ نظام به حکم عقل از اوجب واجبات و اختلال در آن حرام است و هیچ حکمی توان و یارای تزاحم با آن را ندارد. این تحقیق با روشی توصیفی – تحلیلی و با مطالعه کتابخانه‌ای اصل منع اختلال در نظام را با رویکردی برمنظر امام خمینی(ره) به عنوان یک اصل معرفی کرده است.