جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دکتر سروش در مقاله «صراط‌های مستقیم» تلاش کرده است که از ده طریق تکثرگرایی دینی را اثبات کند. ایشان در گفت‌وگوها و مصاحبه‌هایی نیز به اشکالاتی که به این دیدگاه وارد شده، پاسخ داده است. این نوشتار در پی آن است که پس از بیان اجمالی راه‌های ده‌گانه جناب دکتر سروش، به بررسی آنها بپردازد. مدعای این مقاله این است که در این راه‌ها گاهی از مقدمات اثبات نشده یا مقدمات نادرست استفاده شده است، و گاهی استدلال، در عین استفاده از مقدمات درست، مدعا را اثبات نمی‌کند و یا اینکه به جای اثبات تکثرگرایی، انحصارگرایی را ابطال می‌کند. بنابراین هیچ‌یک از ادله ایشان نمی‌تواند تکثرگرایی را اثبات کند.

نقد و ارزیابی در حصول اطمینان از احادیث معصومان علیهم‌السلام شیوه و سیره علمای برجسته اسلام بوده است. درمیان کتب و جوامع حدیثی، اخباری وجود دارد که به نظر می‌رسد محتوای آن‌ها با یکدیگر اختلاف دارند. علمای برجسته برای رفع اختلاف این دسته از احادیث و فهم آن، کوشش‌هایی داشته‌اند. سید مرتضی قائل به ترجیح وجوه عقلی در تبیین احادیث است و ایشان از عقل برای نقد درونی نقل یاری می‌جوید. همچنین او در مواضعی برای هر یک از این دو منبع معتبر شناختی، یعنی نقل و عقل، نقش استقلالی قائل است و در مواردی آن دو را مؤید یکدیگر می‌داند. شیخ حر عاملی قائل به ترجیح وجوه نقلی در تبیین احادیث است و هیچ‌گاه ضعف سند یا متن را معیار قضاوت خود قرار نداده و روایت را کنار نگذاشته است. شیخ بهایی با وضع قانون‌های خاص سعی در نظام بخشی به مقوله عقل و نقل نموده و در نقد حدیث، به‌خوبی از اقوال رسیده و آموزه‌های علوم رجال، درایه و فقه الحدیث در نقد اسنادی و متنی احادیث استفاده کرده است. بنابراین باید گفت معانی گوناگون‌ از مرجعیت در تفسیر که سه واژه اجماع، عقل و متن برای دلالت بر آنها گزینش شده به ترتیب شیخ بهایی، سید مرتضی و شیخ حر عاملی را نماینده هر یک از آنها می‌توان در نظر گرفت که نشان دهنده نهایت بهره‌مندی از این‌ساختارهاست. این نوشتار با رویکردی تحلیلی– توصیفی، به واکاوی سیره عملی علمای برجسته درفهم احادیث و میزان تأثیر آن بر تفسیرهایشان درحوزه دین می‌پردازد.

یکی از مباحث مهم علوم قرآن، بحث در باب وحی است. این بحث در روزگار ما اهمیتی مضاعف یافته و بیش از پیش مورد توجه صاحبنظران قرار گرفته است. محور اصلی بحث در باب وحی تحلیل ارتباط خدا و انسان است، اما این ارتباط فقط به بحث وحی اختصاص ندارد و برخی دیگر از مباحث علوم قرآن نیز از همین منظر شایسته بحث و بررسی است. ادعای این مقاله این است که جز بحث وحی، در برخی دیگر از مباحث علوم قرآن نیز باید مساله را از زاویه نسبت میان خدا و انسان نگریست. از این جهت هم ابعاد مختلف بحث در باب وحی و نزول قرآن و هم برخی دیگر از مباحث علوم قرآن از قبیل اعجاز قرآن، حجیت ظواهر قرآن، نسخ، محکم و متشابه، اسباب نزول، مکی و مدنی، تناسب سور و آیات، اختلاف قرائات، تحریف قرآن و حدوث یا قدم قرآن از چشم‌انداز دیگری مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. چنین نگرشی مقدمه تحول در علوم قرآن بر اساس دیدگاه‌ها و چشم‌اندازهای جدید در تحلیل رابطه میان خدا و انسان خواهد بود.

مفسران در تبیین معنای «لایرجون لقاءنا» در آیه هفتم سوره یونس احتمالات مختلفی شامل خوف، طمع، توقع و تصدیق را مطرح کرده‌اند. در این میان«خوف» از جمله مفاهیمی استکه حمل آن بر رجاء با چالش و ابهام جدی مواجه است؛ زیرا بررسی قرائنی چون معنای وضعی لغت رجاء و قرائن درون‌ متنی مبتنی بر محور همنشینی نشان می‌دهد رجاء حداقل در این آیه به خصوص با خوف معادل نیست. مشکل دیگری که به نحوی شامل اکثر خوانشهای تفسیری این آیه از جمله خوانش مورد بحث می‌شود عدم توجه به رویکرد انگیزشی آیه در تبلیغ آخرت‌گروی امید محور، به جای آخرت ‌باوری استدلال محور است، نکته‌ای که علی رغم دارا بودن مویداتی چون گزینش و چینش واژگانی آیه در تفاسیر مفغول مانده و مورد بی توجهی قرار گرفته است. به عبارت دیگر در حالیکه با مطالعه تفاسیر ذهن مخاطب معطوف معادباوری و تبعات ناگوار معادگریزی به عنوان یک اصل اعتقادی می‌گردد، آیه سعی دارد پنجره دیگری غیر از آنچه معاد را به عنوان یک باور و اصل اعتقادی لازم الاطاعه می‌نمایاند به روی مخاطب بگشاید و قوای ذهنی او را نسبت به ظرفیت امیدبخش معاد تهییج و در یک کلام معادگرایی و نه معادباوری را ترویج نماید. این نوشتار با هدف تقریر و تحلیل دیدگاه ناظر به معادل انگاری رجاء با خوف و همچنین طرح این ادعا که این آیه به خصوص با موضوع محوری معاد در صدد ایجاد گرایش و نه بینش نسبت به حیات اخروی است به سامان رسیده است.

بررسی تاریخ علوم قرآنی در دوره معاصر ایران از اهمیت خاصی برخوردار است و شناخت آن می‌تواند راهگشای تحقیقات آتی علوم قرآنی به زبان فارسی باشد. بی تردید تاریخ قرآن دکتر رامیار و تاریخ قرآن دکتر حجتی در میان کتب فارسی تاریخ قرآن معاصر از جایگاه مهم و تأثیرگذاری برخوردار است. هر دو کتاب، کتاب سال جمهوری اسلامی شده و از منابع مهم دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری رشته علوم قرآنی هستند. از این رو در این مقاله برای درک جایگاه آثار و تحقیقات علوم قرآنی، این دو کتاب معرفی شده، و در زمینه‌های ساختاری و محتوایی با یکدیگر مقایسه شده‌اند. مقایسه ساختاری و محتوایی دو کتاب نشان از امتیازات و ویژگی‌های برتر کتاب تاریخ قرآن دکتر رامیار نسبت به سایر کتب تاریخ قرآن و حتی تاریخ قرآن دکتر حجتی (که آخرین کتاب تاریخ قرآن است که عنوان کتاب سال را کسب کرده)، دارد؛ این مهم نشان می‌دهد که بعد از کتاب دکتر رامیار تحقیقات علوم قرآنی سیر صعودی نپیموده است. این امتیازات عبارتند از: استفاده از منابع بیشتر، نقل و نقد آراء مستشرقین، جمع بندی نظرات و اقوال دانشمندان علوم قرآن، دقت در نقل آراء و اقوال گوناگون، طرح مباحث تخصصی و علمی در هر موضوع، وجود جداول متعدد در خصوص ترتیب سور قرآن.

یکی از مباحث مهم نزد مسلمانان از جمله شیعیان، اقامه نماز است و در اقامه نماز، مهمترین مساله ای که نمازگزار باید رعایت نماید تلفظ صحیح قواعد تجویدی قرائت و اذکار نماز (عربی صحیح) است به طوری که حرفی به حرف دیگرتبدیل نشود. هر مکلفی، در حوزه قرائت و اذکار نماز با دو مقوله و عمل مواجه است: یکی صحت قرائت در آن دو که رعایت آن طبق نظر همه فقهای عظام واجب، و عدم مراعات آن در نماز موجب ابطال نماز می‌گردد؛ و دیگری محسنات تجویدی قرائت و اذکار است که در نظر فقها گرچه اختلافی است، لکن حائز اهمیت است و رعایت آن در نماز شایسته و احسن و جزء مستحبات به شمار می‌رود. در این نوشتار تلاش شده است ضمن تقسیم مباحث تجویدی، تعیین گردد در قرائت نماز، چه آموزه‌های تجویدی واجب و چه آموزه‌هایی از تجوید، مستحب است. این مقاله به بررسی تجوید در نماز از دیدگاه فقهای امامیه پرداخته است و روش بکار گرفته شده در این نوشتار، اسنادی و کتابخانه ای می‌باشد.