جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نوشتار پیش‌رو، با مروری بر جهان بینی اسلامی، همگرایی باورها و ارزش‌ها و نقش آن در تربیت اخلاقی روشن و موجَه می‌گردد. در برداشت رایج، ارزش‌ها تابعی از باورها به‌شمار می‌‌روند و بدین‌ترتیب، همگرایی باورها و ارزش‌ها امری طبیعی می‌نماید. از باب مثال، توحیدباوری، ارزشِ تربیت اخلاقی توحیدبنیان و گریزان شدن از اخلاق شرک‌آلود را روشن می سازد. براساس هماهنگی مزبور، باید با شناخت خداوند و ایمان به وحدانیت او، به تربیت اخلاقی توحیدبنیان مجهز شد؛ لذا در چارچوب درک توحید فطری و حکمت الهی، نظر به رابطه تنگاتنگی که مابین باورها و ارزش‌ها برقرار است، با اتکا به هر یک از دو قلمرو کافی است تا توجه به قلمرو دیگر تداعی شود. این نوع هم‌گرایی به‌ویژه در قلمرو اخلاق، به دلیل رابطۀ تعاملی اخلاق و باورها، مدار تربیت اخلاقی قرار می‌گیرد و موجب حرکت استکمالی انسان و استحکام و کارآمدی بیشتر تربیت اخلاقی می‌گردد.

حلقه مفقوده در نظریه‌های اخلاق هنجاری، بررسی میزان تأثیرگذاری حقیقی آنها بر تربیت اخلاقی افراد و جوامع است. نظریه های اخلاقی موجود را می‌توان به نظریه‌های فعل مبنا، فاعل مبنا، نظریه‌های ترکیبی و دو کانونی تقسیم کرد. هر یک از این نظریه‌ها نسبت به مسئله تربیت اخلاقی کاستی‌هایی دارند که برخی مثل فعل مبنایان، به حقوق بیشتر نزدیک هستند تا اخلاق. نظریه‌های فاعل مبنا و ترکیبی و دو کانونی هم با وجود توجهاتی به مسئله تربیت، کارایی لازم را در این خصوص ندارند. در دین اسلام با مفهوم ایمان می‌توان به نظریه اخلاقی‌ای دست یافت که علاوه بر برخورداری از ژرف‌اندیشی و توجه لازم به رفتار، نیت، منش و صفات اخلاقی از جامعیت لازم و توجه کامل به رشد اخلاقی برخوردار باشد. نگرش توحیدی اسلام حد نصابی را هم در ابعاد معرفتی، منشی و رفتاری دارد که بدون تحقق آن ارزش اخلاقی ایجاد نمی‌شود.

تحلیل چیستی، امکان‌سنجی و مطلوبیت «ترک تعلقات این‌دنیائی» به‌عنوان یکی از توصیه‌های موکد در آموزه‌های اسلامی و ادبیات عرفانی مسئله مقاله حاضر است. این پژوهش به روش پدیدار شناسانه ضمن نقد برخی پیش‌انگاره‌های این مساله نظیر ظلمانی‌انگاری عالم زمینه تبیین صحیح دیدگاه اسلامی از «ترک تعلق دنیوی» وارائه نحوه مطلوب رابطه انسان با دنیا را فراهم خواهد کرد؛ در نتیجه توجه و آگاهی به واقعیت‌های بنیادین هستی [در ساحت باورها] و ترتیب اثر دادن به آنها [در ساحت رفتار] و زیست اخلاقی و «حضور خدا» را در معنای مورد نظر از ترک تعلقات دنیوی باید مورد توجه قرار داد. طراحی آیات قرآن ناظر بر دنیا در هرم هشت مرحله‌ای، نشان از آن دارد که قرآن در بافتار خاصی از دنیا سخن گفته و ترک تعلق دنیوی باید با توجه به آن هرم تبیین شود. نحوه تلقی از دنیا در برخی مکاتب، آفت‌زاست در حالیکه آموزه های اسلامی تصویری جامع و به دور از آفت ارائه می دهد.

برای مقایسه تمدن غرب و اسلام در‌خصوص «وفاداری و استحکام خانواده» و نشان‌دادن برتری مبانی اخلاقی اسلام، خانواده در تمدن یونان بررسی و وفاداری عامل اخلاقی استحکام یا تداوم خانواده تشخیص داده شد. این عامل، بسترساز استحکام خانواده در اسلام نیز بود؛ استحکام خانواده نتیجه حاکمیت اعتدال، اخلاق و حفظ حقوق اعضاست و اصل وفاداری، عمل براساس فضیلت وفا و رفتارهای برخاسته یا مستقل از آن است که باعث التزام کامل به پیمان ازدواج می‌شود. به‌رغم وفاق تمدن یونان و اسلام درزمینه تأثیر وفاداری در استحکام خانواده، نظام اخلاقی اسلام با تبیین خاص و به‌کارگیری آن‌ در خانواده، تأثیری منحصربه‌فرد داشت. این پژوهش به شیوه کتابخانه‌ای و اسنادی گردآوری اطلاعات و روش توصیفی ـ تحلیلی، نقش وفاداری در استحکام خانواده در تمدن‌ مذکور و اسلام را بیان و نتایج به‌دست‌آمده را با آیات قرآن ارزیابی کرده و دیدگاه اسلام در مورد نقش وفاداری در استحکام خانواده را بیان کرده است.

استقلال قضات در داوری، فرآیند مهمی است که در اصل صد و پنجاه و ششم قانون اساسی بدان اشاره شده است. مسئله اصلی این پژوهش حل اخلاقی برادران دروغینِ استقلال و استبداد در قضاوت است. قضات در زمان تصمیم‌گیری و صدور حکم، گاهی دچار تحیر میان آن دو می‌گردند که تنها با شناخت ماهیت و معیارهای تمایز آنها قابل حل است. حل این چالش اخلاقی، در حوزه‌های دیگری نیز قابل طرح است ولی براساس آموزه‌های قرآن کریم و روایات اهل بیت(ع)، حوزه «شناختی» (داده‌سازی و داده‌پردازی‌های وابسته) اهمیت مبنایی دارد. آثار نوشته شده در این زمینه به استقلال قاضی، عدالت قضایی، آداب‌القضا و یا استبداد سیاسی پرداخته‌اند که فاقد شناخت و بررسی آن دو از حیث اخلاقی‌اند. این پژوهش تا حد امکان معیار، نشانه و مصداق استقلال و استبداد را در این حوزه، بیان کرده است تا قضات در موقعیتی که پیش می‌آید توانایی خروج از این تحیّر و سردرگمی اخلاقی را داشته باشد.

قرآن کریم نگاهی خاص به مسائل اخلاقی را پیش‌روی مخاطبین خویش می‌گشاید و زمینه بسیاری از دیدگاه‌های اخلاقی را فراهم می‌سازد. یکی از این دیدگاه‌های مربوط به کارکردِ(نتیجه، اثر و حاصل یک چیز) اخلاق است. با رجوع به آیات قرآن نظیر آیه هشتم سوره ابراهیم، رفتار اخلاقی، موجب زیادت و نقصان در خودِ انسان (من) هستند نه زیادت و نقصان در نعمت. این نگرش قرآنی، اخلاق را به‌مثابه مولفه شکل‌دهنده و هویت‌بخشِ ساختار وجودی انسان می‌نگرد. اثبات این نگرش، هدف اصلی این مقاله است، لذا در این مقاله، با گردآوری کتابخانه‌ای اسناد مورد نظر و رجوع به آیات مرتبط در گام نخست، به روش توصیفی تحلیلی(استفاده از داده‌های فلسفه اسلامی) این مسئله اثبات شده است.

پژوهش حاضر با کاوش در دو کتاب «تجرید الاعتقاد» و «اخلاق ناصری» از تألیفات گرانسنگ دانشمند شهیر خواجه نصیرالدین طوسی، درصدد است تأثیر قاعده کلامی «حسن و قبح عقلی» بر «آرای اخلاقی» را در حوزه اخلاق فلسفی مورد بررسی قرار دهد. این پژوهش با روش اسنادی تحلیلی صورت پذیرفته و یافته های آن نشان می دهد که از یک سو، قاعده کلامی حسن و قبح عقلی که در «تجرید الاعتقاد» مبرهن شده بخش مهمی از مسائل کلامی مربوط به مبدأ، نبوت و معاد بر آن استوار گردیده است، و از سوی دیگر، بسیاری از آراء اخلاقی طرح شده در «اخلاق ناصری» نیز بر همین قاعده بنیان نهاده شده است. ضرورت تبیین این پژوهش از آن رو است که اثبات حسن و قبح عقلی و این که بسیاری از ارزشهای اصیل اخلاقی در مسائل فردی و اجتماعی ریشه در درک عقل دارد و عقلای عالم آن را می پذیرند، بنیادی اساسی برای فضیلت های اخلاقی ایجاد می کند که حتی منکران شرایع آسمانی را ملزم به رعایت بسیاری از اصول اخلاقی می نماید.

یکی از مهم‌ترین اهداف آموزشی در تدریس معارف اسلامی ارتقای سطح معرفتی و ایمانی دانشجویان به واسطه ارائه محتوای آموزشی مناسب است.برای تحقق این مهم روش‌های آموزشی مختلفی می‌توان پیشنهاد داد. به باور نگارنده «روش تدریس هدایت محور» به‌عنوان یکی از زیر مجموعه‌های روش تدریس فعال از مؤثرترین روش‌های تدریسی است که به‌عنوان مکمل روش تدریس سخنرانی می‌تواند در تغییر نگرش و تحقق اهداف شناختی و عاطفی دانشجویان درحوزه معارف اسلامی کارساز باشد. این پژوهش به روش تحلیلی ـ توصیفی و مبتنی بر مراحل هدایت و تبلیغ در قرآن و سیره اهل‌بیت^ و با رویکرد مخاطب‌شناسانه دانشجویان نسل امروز، بر این باور است که هرگونه فعالیت هدایتی و تبلیغی مدرسان معارف اسلامی زمانی اثرگذار خواهد بود که آنان ضمن برخورداری از فنون و تکنیک‌های روان‌شناسی تربیتی، از هادیان حقیقی در تمامی جزئیات فرآیند سه‌گانه هدایت و دعوت قرآنی اعم از؛ دعوت حکیمانه، موعظه حسنه، جدال احسن به شکل صحیح پیروی نمایند.