جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تمرکز بر رفاه انسان و بیتوجهی به سایر موجودات زنده در استفاده از منابع محدود طبیعی، پیامدی جز بحران محیط زیست ندارد. به دلیل اینکه در حفاظت از محیط زیست هیچ تدبیری به اندازه اخلاق نمی‌تواند انسان را از درون به ترک رفتار ناشایست در قبال محیط زیست ملزم کند، برای رهایی از این بحران لازم است اخلاق محیط زیست را جدی بگیریم، زیرا مجموعه‌ای از معیارهای فردی و اجتماعی را در اختیار ما می‌نهد که برای تنظیم رابطة شایسته میان انسان و محیط زیست ضروری است. متفکران قرن بیستم در قلمرو اخلاق محیط زیست انبوهی از نظریه‌های «انسان‌محور»، «زیست‌محور» و «بوم‌محور» تولید کرده‌اند. به نظر می‌رسد که در میان این نظریه‌ها، نظریه‌های زیست‌محور، به خصوص نظریه «احترام به طبیعت»، از معقولیت قابل قبولی برخوردارند. در این پژوهش نخست می‌کوشیم این نظریه را صورت‌بند‌ی کنیم، سپس معقولیتِ آن را در بعد نظری و عملی نشان دهیم و در پایان به اشکالاتی که به این نظریه وارد شده است، پاسخ می‌دهیم.

< p>مبنای آرای فلسفی اسپینوزا جوهر یگانه است. تبیین موجودات متکثر تنها با مراجعه به‌جوهر نامتناهی، که اسپینوزا آن را «خداوند یا طبیعت» نامیده است، ممکن می‌گردد. به‌عقیده اسپینوزا اشیاء متناهی ضرورتاً ناشی ازجوهر نامتناهی‌اند. کلّ عالمِ غیرخدا ازنظر اسپینوزا، حالت نام دارد که با‌ضرورت ازلی از ذات جوهر یگانه به‌وجود آمده است. اسپینوزا با‌تحلیل جوهر به‌این نتیجه می‌رسد که فقط یک جوهر وجود دارد که نامتناهی به‌لحاظ صفت و ازلی است. به‌باور وی، جوهر نامتناهی الهی، تقسیم ناپذیرو یگانه است؛ هر‌چیزی که هست در خدا هست؛ ممکن نیست جز خدا جوهری موجود باشد و یا به‌تصور آید. در این مقاله به روش تحلیل محتوایی، اثبات می‌شود که در‌نظر اسپینوزا، خدا، انسان و جهان مادی، همه اجزاء یک جوهرند و هرچیز، چه مادی، چه معنوی، بُعد یا امتداد خداوند است و جوهر یا خداوند وجودی است نامتناهی و باید ذات او شامل همه موجودات و همه واقعیات باشد. این در عصر مسیحیت، ناب‌ترین نوع وحدت وجودی است که اسپینوزا آن را اظهار می‌کند. وی در این حد توقف نکرد، بلکه پا را بسی فراتر نهاده، و با نفی غایت ، اراده و عقل از خدا مفهوم یا معنای سنتی خدا در تفکر مسیحی را کنار گذاشت. همچنین راه حل اسپینوزا، برای این مشکل که همه‌توانی و همه‌دانی خدا چگونه با آزادی انسان سازگار است، حتی به‌روش خود وی هم رضایت‌بخش نیست.

کارکردگراها مدعی شدند بایستی حالات ذهنی را در قالب نقش-های علّی‌ای (یا نقش‌های کارکردی) معینی تعریف کرد که این حالات در تبین چگونگی رفتار اندامواره در موقعیت‌های مختلف ایفا می‌کنند. جری فودور فیلسوف معاصر آمریکایی معتقد به نوعی کارکردگرایی موسوم به روان-کارکردگرایی است. وی قائل به موضع واقع‌گرایی التفاتی در باب حالات ذهنی می‌باشد و طرفدار نوعی فیزیکالیسم غیرتحویلی است. او برای ارائه پاسخی فیزیکالیستی به ابهامات دیرینه فلسفه ذهن، فرضیه‌ای تحت عنوان فرضیه زبان فکر را با ترکیب قرائتی واقع گرایانه از حالات ذهنی و تبینی محاسباتی از فرایند تعقل بر بستری از اعتقادات مذکور بنیان می‌نهد. این فرضیه مدعی است که فکر و فکرکردن در یک زبان ذهنی روی می‌دهد. زبان ذهنی دارای نحو و معناشناختی ترکیبی است و فکر‌کردن شامل عملیاتی نحوی روی بازنمایی‌های ذهنی است. اهداف اصلی این پژوهش، در درجه اول تبین نظری این فرضیه و مهمترین ویژگی-های زبان فکر و در درجه دوم مطالعه انتقادی فرضیه با بررسی برهان‌های اقامه شده در دفاع و علیه آن می باشند.

هیدگر در همه ادوار اندیشه خود به مقولات زبان و تکنولوژی توجه خاصی دارد. در این مقاله نشان داده شده است که نوع برداشت و تلقی ای که هیدگر از این دو مقوله دارد، ظرفیتی بررسی هم ارز این دو را ایجاد می کند. برای این منظور ابتدا به نسبت زبان با تفکر و هستی پرداخته شده، سپس تفاوت میان زبان سنتی و زبان تکنولوژیکی را مطرح کرده و نحوه صحیح سلوک با تکنولوژی از منظر هیدگر بیان می شود. در نظر او باید به زبان طبیعی و زبان سنتی آری گفت که تاریخمند و اصیل است، امری مقدر که هستی در آن «رخ» می نماید. این زبان ماندگار است و از امکانات زبان محافظت می کند. در مقابل زبان منفی همان زبان تکنولوژی است که زبانی منطقی، گرفتار در روزمرگی و در زیر دیکتاتوری عموم و علوم طبیعی است، وظیفه آن فراهم آوردن نشانه هاست. بر این نگاه راهگشای هیدگر در عین حال نقدهایی وارد است که در مقاله به آنها پرداخته می شود.

سخنان مستقیم ابن‌سینا در مورد زیبایی(جمال) را می‌توان در چند سطر جمع آوری کرد. اما آنچه مهم تر از جمع آوری این سخنان است کشف مفهوم کلمات و روابطی است که او در جملات خود مطرح کرده است. یکی از مفاهیم پر کاربرد و مهم در مساله زیبایی یا جمال در اندیشه ابن سینا «کمال» است. برخی از پژوهشگران در تحلیل «کمال» مدرَک در محسوسات، کمال مورد نظر ابن‌سینا را «کمال ثانی» به عنوان «شیء آنگونه که باید باشد» دانسته‌اند. در حالی که اگر چه ممکن است این سخن صحیح باشد اما اثبات این ادعا از عبارت فوق صحیح نیست. بر همین اساس، در این پژوهش تلاش شده است با روش توصیفی-تحلیلی، ضمن نقد رویکرد رایج در مورد رابطه کمال و جمال محسوسات، چگونگی این ارتباط با استناد به عبارات او بررسی و تحلیل شود. یافته‌های این پژوهش با تاکید بر رابطه عمیق کمال و جمال، نشان می‌دهد که با توجه به تفاوت کمال در موجودات، زیبایی ابن‌سینا را باید به زیبایی محسوس و غیر محسوس(مجرد) تقسیم کرد. در حقیقت، زیبایی در این دو دسته از موجودات با توجه به نوع کمال مورد نظر در آنها متفاوت خواهد بود. بدین‌گونه که زیبایی در غیر محسوسات ذاتی آنها و در محسوسات جزء عوارض آنها می‌باشد. لذا کمال در نوع اول، کمال اولی و کمال در نوع دوم کمال ثانی می‌باشد.

اهمیّت و نقش زبان طبیعی در فلسفه بر کسی پوشیده نیست. ارسطو برای نظام بخشی به منطق و ارائه قواعد آن به میزان قابل توجهی متکی به زبان طبیعی بود به گونه‌ای که قوانین منطقی خود را در چارچوب همین زبان مطرح کرد. با گذر زمان و ایراد نقدهایی بر منطق ارسطویی برمبنای ناتوانی و محدودیت‌های زبان طبیعی، فرگه با بنیان نهادن یک زبان صوری و منطقی نوین، یک نظام فلسفی جدید را پایه‌ریزی کرد. البته این تحولات محصور به فرگه نماند و در نظام‌های فلسفی پس از او ادامه یافت. در این نوشتار ابتدا زبان طبیعی و تاثیرات آن در منطق ارسطویی و نارسایی‌های کاربرد آن در منطق قدیم مورد توجه قرار گرفته است. سپس برخی از ابداعات فرگه در زبان صوری و منطق بحث و بررسی می‌شود. پس از آن، چرخش زبانی فرگه، نقطة عطف آن، چرایی و همچُنین چگونگی آن تبیین و بررسی شده است. تاثیر زبان جدید در تاسیس نظام فلسفی فرگه نیز هدف نهایی این نوشتار است که در انتها بدان پرداخته شده است.

اکثر حکیمان مسلمان به‌تبعیت از ارسطو جسم را حقیقتی مرکب از دو عنصر جوهری به نام ماده اولی و صورت جسمیه دانسته‌اند و برای اثبات این مطلب براهین مختلفی اقامه نموده‌اند. یکی از این براهین برهان قوه و فعل است که در آن ترکیب جسم از ماده و صورت با استناد به دو حیثیت نفس الامری به نام قوه و فعل، اثبات شده است. برهانی که به اعتقاد بسیاری از فیلسوفان محکمترین برهان اثبات ماده اولی است که حتی در دقت و استحکام بر برهان فصل و وصل برتری دارد. بر این برهان نقدهای بسیاری وارد شده است اما آنچه کمتر بدان پرداخته شده بررسی اشکالات نقضی برهان مذکور است. در این میان نقض برهان قوه وفعل به هیولی اولی و نفس، نقض جدی تری است که این مقاله با بررسی آن، رویکرد دوگانه فیلسوفان در قبال جسم با هیولی و نفس را به تصویر کشیده و نقد کرده است.

هدف مقاله حاضر شرحِ افعال و عملکردهای تخیل از وجه هستی‌شناختی در نظر دلوز با تکیه به آثار پیش‌نقدی و نقدی کانت است. مفروض اینکه عملکردهای تخیل، در تفکر دلوز از رهگذرِ قوه صورتبخش در تفکرپیشانقدی، فعالیت سنتز و شاکله در نقد اول و نیز تولید و تکوین در امر والا و سمبولیسم در نقدسوم وضوح می‌یابد. دلوز با یک سری تأکید، سنتزهای سه‌گانه‌ی تفاوت و تکرار را بر شالوده‌ی فعل و عملکردهای تخیل کانتی استوار می‌کند. در سنتزهای کانتی به کثرات در یک زمان و مکان نظم بخشیده می‌شود. شاکله به عنوان تعین زمانی، سنتزهایی را تحت سلطه فاهمه انجام می‌دهد و به داده‌های حسی فرم می‌دهد. در دو وضعیت امر والا و نمادسازی، تخیل با فعل تولید و عملکرد تکوین با قوام‌بخشی به هماهنگی قوا می‌پردازد. سنتز زمانمند اول دلوز با تمرکز بر سنتز دریافت کانتی، متعلق به اکنون، عادت و مبتنی بر فعل انقباض است. در سنتز زمانمند دومِ دلوز، به‌موازات امر والا و تکوین شاکله‌ی کانتی، گذشته ناب، در قالب طرح پرسشی که برهم‌زننده‌ی زنجیره‌ متوالی اکنون است، تکوین می‌یابد. در سنتز سه مرحله‌ای سوم بعد از دو وقفه، فرم ناب زمان تکوین پیدا می‌کندکه با مراحل سمبولیسم و بن‌بست شاکله‌ی کانتی همخوان است. نتیجه اینکه سنتزهای زمانمند دلوزی در تفاوت و تکرار، مبتنی کنش، فعل و عمل تخیل کانتی در وضعیت‌های مختلف است.

تبیین مفهوم ماده ارسطوئی (هوله) دارای اهمیت است. اولا از این جهت که به نظر می رسد، ارسطو، اولین فیلسوفی است که اصطلاح هوله را در معنای فلسفی آن به کاربرده است وبه واسطه ارسطو، این مفهوم وارد فلسفه شده است. ثانیا از این جهت که تصور ماده اولی، با چالشهایی همراه است زیرا ماده اولی، به گفته ارسطو، هیچ گونه تعینی ندارد. به نظر می‌رسد مفهوم ماده به طور کلی در فلسفه ارسطو، مانند مفهوم صورت، مفهومی فلسفی است که باید آن را از سنخ معقولات ثانیه محسوب کنیم. ماده ارسطوئی بر هر ماده فیزیکی خارجی تقدم دارد. پس آیا ترجمه هوله ارسطوئی به matter که به ماده فیزیکی گفته می شود موجب خلط مبحث نیست؟ در این مقاله به تبیین این مباحث مهم که نقش مهمی در درک و تصور مفهوم ماده دارد پرداخته می شود به نظر می‌رسد برخی از چالش‌هایی که در دوره جدید پیرامون ماده اولی ارسطو مطرح شده توجه نداشتن به این مطلب است که هوله ارسطوئی از سنخ معقولات ثانیه فلسفی است نه شی فیزیکی خارجی

مکانیک کوانتومی نظریه ای است که ساختار فکری بشر را دگرگون کرد. اما با وجود موفقیت ها ی زیاد آن از زمان اینشتین تاکنون عده ای در مورد کامل بودن آن دارای شک ، تردید و شبهه هستند. یکی از راه هایی که عده ای کامل بودن این نظریه را مورد تردید قرار می دهند قضایای ناتمامیت گودل است. کورت گودل در دوران دکترا و اندکی پس ‌از تحقیق در مورد برنامه های تمامیت و سازگاری هیلبرت در سیستم های صوری، به اثبات دو قضیۀ مهم در منطق و ریاضی پرداخت که تمامیت هرگونه نظریۀ اصل موضوعی را در حساب نفی می کنند. تعمیم پذیری این قضایا به نظریات علوم طبیعی و فیزیک ‌یکی از موضوع ها ی مورد بحث است. در این مقاله پس از بیان و شرح مسئله ، امکان به کار بردن قضیه ها ی گودل در مورد مکانیک کوانتومی مورد نقد و بررسی قرار خواهد گرفت.