جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از کهن‌ترین و در عین حال جدى‌ترین مسایل فلسفه سیاسى، بیان نسبت اخلاق با سیاست است. این مقاله مى‌کوشد چهار دیدگاه عمده درباب این نسبت را بررسى، و دلایل آن‌ها را نقد و تحلیل کند. این چهار دیدگاه عبارت‌اند: الف) نظریه جدایى اخلاق از سیاست؛ ب) نظریه تبعیت اخلاق از سیاست؛ ج) نظریه اخلاق دو سطحى و د) نظریه یگانگى اخلاق و سیاست.

پژوهش حاضر با هدف بیان مفهوم وسازوکارهاى تحقق عدالت اجتماعى تدوین شده است. در این پژوهش، نخست مفهوم عدالت ذیل چهار بُعد مورد بررسى قرار گرفته است تا تصویرى ملموس‌تر از عدالت حاصل آید وسپس سازوکارهاى تحقق عدالت اجتماعى با هدف تحقق ابعاد تعریف شده براى عدالت، علاوه بر سطح کارگزاران، در عرصه‌هاى سیاسى، اقتصادى و فرهنگى بحث شده است.

پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسى در سال 1373 در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى (مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامى) دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم به منظور تحقیق و پژوهش در زمینه علوم و اندیشه سیاسى اسلام کار خود را آغاز کرد و در طول سال‌هاى گذشته با استفاده از تجارب و توان علمى اندیشمندان حوزه و دانشگاه، گام‌هاى مؤثر و مفیدى را در احیا و بازسازى دانش سیاسى اسلام برداشت و در حال حاضر با تلاش در جهت پاسخ‌گویى به پرسش‌ها و معضلات فکرى مربوط به حوزه پژوهشى خود و فراهم ساختن زمینه‌هاى لازم براى بازتولید فرهنگ سیاسى ـ دینى و ارائه دانش سیاسى مبتنى بر منابع اسلامى، هویت‌شناسى و هویت‌سازى در زمینه‌هاى فلسفه سیاسى، فقه سیاسى و علوم سیاسى، سند چشم‌انداز بیست ساله جمهورى اسلامى ایران را مبناى کار خود قرار داده و براساس آن، اهداف، وظایف، سیاست‌ها و برنامه‌هاى خود را باز تدوین کرده است. در اینجا به صورت مختصر با اهداف، وظایف، سیاست ها و نیز کارنامه این پژوهشکده آشنا مى شوید.

رابطه اخلاق و سیاست از موضوعات مهمى است که ذهن بسیارى از اندیشمندان را به خود معطوف کرده است و بخش مهمى از آثار این اندیشمندان مربوط به تبیین رابطه این دو مقوله حساس و تعیین کننده در حیات بشرى مى‌باشد. کتاب «اخلاق و سیاست» به دنبال بررسى رابطه اخلاق و سیاست از دیدگاه اندیشمندان است. البته مؤلف صرفاً در حد تحلیل به بررسى موضوع نمى‌پردازد، بلکه به دنبال ارایه نظریه‌اى در این زمینه است که اساس آن، وحدت و یگانگى اخلاق و سیاست مى‌باشد. این کتاب از یک مقدمه، یازده فصل و فهرست منابع تشکیل یافته و در مجموع 272 صفحه است. در مقدمه کتاب، مؤلف ضمن تأکید بر اهمیت اخلاق، به معرفى خاستگاه‌هاى آن اعم از دین، فرهنگ، عرف و تاریخ مى‌پردازد و به وجود نظریه‌هاى بسیار درباره اخلاق و سیاست اشاره مى‌کند و پس از معرفى فصول ده‌گانه کتاب، هدف خود را طرح نظریه اخلاقى سیاست معرفى مى‌نماید.

حقیقت، ماهیت و واقعیت اخلاق و سیاست و رابطه این دو، به صورت چالشى - اگرچه دیرین - جدید، جدى و جهانى مطرح شده است. هرگونه سیاست و روابط و رفتار سیاسى عینى، برآیند اخلاق به عنوان نظام هنجارى است. در مقابل راهبرد اخلاق و سیاست نامتعالى که مدعى جدایى اخلاق و سیاست است، راهبرد اخلاق و سیاست انسانى، متعادل و متعالى که بر همبستگى و پیوستگى اخلاق و سیاست و تعامل مثبت و سازنده این دو استوار مى باشد، قرار دارد. بر این اساس، اخلاق و نظام هنجارى به سانِ شبکه اسکلت‌بندى سیرت. سرشت و درون سازه و حتى زیرساخت سِیَر و ساختار سیاست، جامعه و نظام سیاسى کشور را تشکیل مى‌دهد و سیاست و نظام سیاسى، صورت و ساختار راهبردى اخلاق، نظام هنجارى و نیز جامعه و کشور به شمار مى آید، بنابراین این دو داراى روابط وثیق تعامل، تداول و حتى رابطه علّى بوده که برآمدِ توأمانى آنها، به صورت ارتقاى کمّى و کیفى و تحول جوهرى کارآیى نیروها و کارآمدى نهادین نظام سیاسى ظهور و بروز مى‌کند.

مسئله ثبات یا تغیّر گزاره‌هاى اخلاقى ـ سیاسى در علوم مختلفى هم‌چون فلسفه، اصول فقه، کلام و... از منظرهاى متفاوتى بحث و بررسى شده است. در این مقاله تلاش شده ضمن بررسى منابع گزاره‌هاى اخلاقى ـ سیاسى (حکمت عملى)، مفاهیمى هم‌چون عقل عملى، مشهورات، سیره عقلا و رابطه «باید با هست» مورد کنکاش قرار گیرد تا زمینه مناسبى براى تقریب ذهن به مسئله ثبات یا تغیّر این گزاره‌ها فراهم گردد. در نهایت، گزاره‌هاى اخلاقى ـ سیاسى به گزاره‌هایى که ناشى از سیره عقلا و حکم عقل است، تقسیم شده است که قسم نخست، خاص و نسبى و قسم دوم، عام و جهانْ شمول تلقى شده‌اند.

فلسفه سیاسى مبتنى بر حکمت متعالیه از نوع فلسفه‌هاى سیاسى اخلاق‌گرا، غایت مدار و در نتیجه فضیلت محور است. ترسیم مکتب هدایت در عرصه سیاست در تقابل با مکتب قدرت، نگاه ابزارى به دنیا و معیشت آدمیان در جهت تقرّب به خدا، خدامحورى در تقابل با تفکر انسان خود سامان و خود بسنده، تأکید بر مختار بودن انسان و در نتیجه برقرارى تناسب میان نوع نظام سیاسى و محتواى باطنى مردم، اصل رهبرى الهى در مراتب سه‌گانه انبیا، اوصیا و اولیا و اصرار بر تحقق فضایل اخلاقى در سطوح رهبرى، نظام سیاسى، قوانین، نهادها، ساختارها، مردم و عملکردها از اهم شاخص‌هاى سیاست فضیلت‌گرا و متعالیه است که در مقاله حاضر به آنها پرداخته شده است.

بحث رابطه اخلاق و سیاست در عرصه سیاست بین‌المللى مورد توجه صاحب نظران و نظریه‌پردازان روابط بین‌الملل بوده است. رئالیست‌ها امکان به‌کارگیرى الزامات اخلاقى را در سیاست بین‌الملل منتفى مى‌دانند، حال آن که ایده آلیست‌ها نسبت به تحقق آن خوش‌بین هستند. در این پژوهش، رابطه اخلاق و سیاست بین‌الملل با توجه به نحوه توزیع قدرت در سه وضعیت ساختارى امپراتورى، دولت ـ ملت و حکومت جهانى مورد بررسى قرار مى‌گیرد.

یکی از کهن‌ترین و در عین حال جدى‌ترین مسایل فلسفه سیاسى، بیان نسبت اخلاق با سیاست است. این مقاله مى‌کوشد چهار دیدگاه عمده درباب این نسبت را بررسى، و دلایل آن‌ها را نقد و تحلیل کند. این چهار دیدگاه عبارت‌اند: الف) نظریه جدایى اخلاق از سیاست؛ ب) نظریه تبعیت اخلاق از سیاست؛ ج) نظریه اخلاق دو سطحى و د) نظریه یگانگى اخلاق و سیاست.

دو مفهوم اخلاق و آزادى در شمار مفاهیم فربه تجویزى و از ناب ترین مباحث فلسفه سیاسى است. برجستگى این مفاهیم به گونه‌اى است که در تمامى دوره‌هاى حیات اندیشه سیاسى خود را بر ذهن و اندیشه متفکران و زندگى آدمى تحمیل کرده است. از این رو نوشته حاضر در تلاش است تا نگره یکى از فیلسوفان مسلمان معاصر در باب مناسبات اخلاق و آزادى را بکاود و با سنجش این دو مفهوم فربه فلسفه سیاسى، به طرح و آزمون مدعاى مقاله در باب اولویت آزادى بر اخلاق بپردازد.