جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از کهن‌ترین و در عین حال جدى‌ترین مسایل فلسفه سیاسى، بیان نسبت اخلاق با سیاست است. این مقاله مى‌کوشد چهار دیدگاه عمده درباب این نسبت را بررسى، و دلایل آن‌ها را نقد و تحلیل کند. این چهار دیدگاه عبارت‌اند: الف) نظریه جدایى اخلاق از سیاست؛ ب) نظریه تبعیت اخلاق از سیاست؛ ج) نظریه اخلاق دو سطحى و د) نظریه یگانگى اخلاق و سیاست.

بحث رابطه اخلاق و سیاست در عرصه سیاست بین‌المللى مورد توجه صاحب نظران و نظریه‌پردازان روابط بین‌الملل بوده است. رئالیست‌ها امکان به‌کارگیرى الزامات اخلاقى را در سیاست بین‌الملل منتفى مى‌دانند، حال آن که ایده آلیست‌ها نسبت به تحقق آن خوش‌بین هستند. در این پژوهش، رابطه اخلاق و سیاست بین‌الملل با توجه به نحوه توزیع قدرت در سه وضعیت ساختارى امپراتورى، دولت ـ ملت و حکومت جهانى مورد بررسى قرار مى‌گیرد.

رابطه اخلاق و سیاست از موضوعات مهمى است که ذهن بسیارى از اندیشمندان را به خود معطوف کرده است و بخش مهمى از آثار این اندیشمندان مربوط به تبیین رابطه این دو مقوله حساس و تعیین کننده در حیات بشرى مى‌باشد. کتاب «اخلاق و سیاست» به دنبال بررسى رابطه اخلاق و سیاست از دیدگاه اندیشمندان است. البته مؤلف صرفاً در حد تحلیل به بررسى موضوع نمى‌پردازد، بلکه به دنبال ارایه نظریه‌اى در این زمینه است که اساس آن، وحدت و یگانگى اخلاق و سیاست مى‌باشد. این کتاب از یک مقدمه، یازده فصل و فهرست منابع تشکیل یافته و در مجموع 272 صفحه است. در مقدمه کتاب، مؤلف ضمن تأکید بر اهمیت اخلاق، به معرفى خاستگاه‌هاى آن اعم از دین، فرهنگ، عرف و تاریخ مى‌پردازد و به وجود نظریه‌هاى بسیار درباره اخلاق و سیاست اشاره مى‌کند و پس از معرفى فصول ده‌گانه کتاب، هدف خود را طرح نظریه اخلاقى سیاست معرفى مى‌نماید.

پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسى در سال 1373 در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى (مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامى) دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم به منظور تحقیق و پژوهش در زمینه علوم و اندیشه سیاسى اسلام کار خود را آغاز کرد و در طول سال‌هاى گذشته با استفاده از تجارب و توان علمى اندیشمندان حوزه و دانشگاه، گام‌هاى مؤثر و مفیدى را در احیا و بازسازى دانش سیاسى اسلام برداشت و در حال حاضر با تلاش در جهت پاسخ‌گویى به پرسش‌ها و معضلات فکرى مربوط به حوزه پژوهشى خود و فراهم ساختن زمینه‌هاى لازم براى بازتولید فرهنگ سیاسى ـ دینى و ارائه دانش سیاسى مبتنى بر منابع اسلامى، هویت‌شناسى و هویت‌سازى در زمینه‌هاى فلسفه سیاسى، فقه سیاسى و علوم سیاسى، سند چشم‌انداز بیست ساله جمهورى اسلامى ایران را مبناى کار خود قرار داده و براساس آن، اهداف، وظایف، سیاست‌ها و برنامه‌هاى خود را باز تدوین کرده است. در اینجا به صورت مختصر با اهداف، وظایف، سیاست ها و نیز کارنامه این پژوهشکده آشنا مى شوید.

دو مفهوم اخلاق و آزادى در شمار مفاهیم فربه تجویزى و از ناب ترین مباحث فلسفه سیاسى است. برجستگى این مفاهیم به گونه‌اى است که در تمامى دوره‌هاى حیات اندیشه سیاسى خود را بر ذهن و اندیشه متفکران و زندگى آدمى تحمیل کرده است. از این رو نوشته حاضر در تلاش است تا نگره یکى از فیلسوفان مسلمان معاصر در باب مناسبات اخلاق و آزادى را بکاود و با سنجش این دو مفهوم فربه فلسفه سیاسى، به طرح و آزمون مدعاى مقاله در باب اولویت آزادى بر اخلاق بپردازد.

فلسفه سیاسى مبتنى بر حکمت متعالیه از نوع فلسفه‌هاى سیاسى اخلاق‌گرا، غایت مدار و در نتیجه فضیلت محور است. ترسیم مکتب هدایت در عرصه سیاست در تقابل با مکتب قدرت، نگاه ابزارى به دنیا و معیشت آدمیان در جهت تقرّب به خدا، خدامحورى در تقابل با تفکر انسان خود سامان و خود بسنده، تأکید بر مختار بودن انسان و در نتیجه برقرارى تناسب میان نوع نظام سیاسى و محتواى باطنى مردم، اصل رهبرى الهى در مراتب سه‌گانه انبیا، اوصیا و اولیا و اصرار بر تحقق فضایل اخلاقى در سطوح رهبرى، نظام سیاسى، قوانین، نهادها، ساختارها، مردم و عملکردها از اهم شاخص‌هاى سیاست فضیلت‌گرا و متعالیه است که در مقاله حاضر به آنها پرداخته شده است.

نظریه «زوال اندیشه سیاسى در اسلام وایران» در سال 1373 در قالب کتابى با همین عنوان به چاپ رسید واز همان زمان درباره این موضوع در مطبوعات وکتب مربوط به اندیشه سیاسى واکنش‌هاى متفاوتى نسبت به آن وجود داشته است. نظریه «زوال اندیشه سیاسى در اسلام وایران» از معدود نظریه‌هاى منسجمى است که با روش مشخص مى‌کوشید تا خطوط کلى تاریخ اندیشه سیاسى (و به طور کلى تاریخ اندیشه) را در ایران ترسیم کند. طبیعى است که این نظریه موافقان ومخالفانى داشته باشد واساساً با همین بحث ونقدهاست که اندیشه در کشور ما نشاط وپویایى مى‌یابد. در شماره 24 فصلنامه علوم سیاسى مقاله‌اى با عنوان «گزارشى از ارزیابى تحلیلى ـ انتقادى نظریه زوال اندیشه سیاسى در اسلام وایران» از دکتر سید محمدناصر تقوى انتشار یافته است که هدف از مقاله حاضر، بحث وبررسى در باب موضوعات وادعاهاى مطرح شده در آن مى‌باشد.

یکی از کهن‌ترین و در عین حال جدى‌ترین مسایل فلسفه سیاسى، بیان نسبت اخلاق با سیاست است. این مقاله مى‌کوشد چهار دیدگاه عمده درباب این نسبت را بررسى، و دلایل آن‌ها را نقد و تحلیل کند. این چهار دیدگاه عبارت‌اند: الف) نظریه جدایى اخلاق از سیاست؛ ب) نظریه تبعیت اخلاق از سیاست؛ ج) نظریه اخلاق دو سطحى و د) نظریه یگانگى اخلاق و سیاست.

دستاورد فکرى برجسته‌ترین فیلسوف سیاسى غرب در قرن بیستم، جان رالز(1921 ـ 2002) طى بیش از چهار دهه تلاش علمى در حوزه فلسفه سیاسى ارایه قرائتى از لیبرالیسم است که در عین وجوه اشتراک فراوان با سنت لیبرالیسم، مشتمل بر رویکرد بدیع و تازه‌اى در تقریر و توجیه جان مایه‌هاى اصلى این مکتب سیاسى ـ فلسفى مى‌باشد. تلاش فکرى رالز به دو دوره تقسیم مى‌شود و محصول این دو دوره، ارایه دو قرائت متفاوت از لیبرالیسم است: مرحله نخست اندیشه سیاسى وى که در کتاب مشهور وى یعنى نظریه عدالت متبلور مى‌شود، رویکردى فلسفى ـ اخلاقى به عدالت اجتماعى را به تصویر مى‌کشد و محصول آن قرائتى از لیبرالیسم است که بر دکترین اخلاقى و فلسفى خاصى تکیه زده است.رالز در دوره دوم تفکر سیاسى خویش با طرح نظریه «عدالت سیاسى» و «لیبرالیسم سیاسى» بر آن است که مى‌توان قرائتى از لیبرالیسم و عدالت اجتماعى ارایه داد که برخلاف کتاب نظریه عدالت بر هیچ نظریه و دکترین جامع اخلاقى و فلسفى خاصى مبتنى نباشد.مقاله حاضر به قرائت اخلاقى رالز از لیبرالیسم مى‌پردازد و لیبرالیسم سیاسى که محصول دوران متأخر اندیشه ایشان است، از میدان بررسى و تحلیل انتقادى ما خارج است.

پیش از آن‌که روش و رویکرد خودم را براى درک این مقوله و ابعاد مختلف آن ارائه دهم و در این باب که این چرخش اخلاقى چه معنایى دارد و پیامدها و تبعاتش براى حوزه‌هاى معرفتى و از جمله علوم اجتماعى چیست، به بحث بپردازم، لازم است متذکر شوم که چرخش اخلاقى چیزى فراتر از تطور و تحول در حوزه معرفت و علوم اجتماعى است؛ یعنى صرفاً ناظر به یک تحول روش شناسانه و معرفت شناسانه در حوزه‌هاى معرفت نیست.) چرخش به سوى مقوله‌هاى اخلاقى یا توجه به اخلاق و ارزش‌ها به طور کلى یکى از این طریق ابعاد چرخش اخلاقى را مشخص مى‌کند؛ یعنى این چرخش هم شامل چرخش‌هاى صورى و هم شامل چرخش‌هاى محتوایى و اخلاقى است. اخیراً مقاله‌اى را در باب چرخش اخلاقى در اقتصاد مى‌خواندم، تمرکز و توجه نویسنده مقاله نیز همین بود؛ یعنى جنبه معرفت شناسانه وروش شناسانه نداشت و بحث او این نبود که به لحاظ روشى اهتمام و توجه به اخلاق و اخلاقیات چه تبعاتى دارد و چه روش‌شناسى اقتصادى جدیدى براى ما ایجاد مى‌کند، بلکه مسئله اصلى در این زمینه توجه و حساسیتى بود که اهل اقتصاد و اهل تجارت در اعمال‌شان به اخلاقیات نشان مى‌دهند.