جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله درصدد است مسئله مبانی «حاکمیت دین واحد» را در عصر ظهور مورد بررسی قرار دهد و روشن کند که چگونه کثرت‌‌گرایی دینی جان هیک باطل است. در عصر ظهور، یک دین جامع حاکم خواهد بود که نیازهای مردم را تا رستاخیز برآورده می‌‌کند. وعده پیروزی صالحان، وارث‌‌ شدن آن‌ها بر کل زمین و وعده خداوند متعال مبنی بر این که دین اسلام را بر تمامی ادیان ظاهر و غالب می‌کند؛ بر این نکته دلالت دارد که در عصر ظهور یک دین حق حاکم می‌‌شود، نه این­که همه ادیان مشروعیت پیدا ‌‌کنند. «کثرت‌‌گرایی دینی جان هیک» با انتقادهای بسیاری مواجه است. مشروعیت دادن و حق دانستن همه ادیان الاهی که شریعت‌‌های آنان بعد از ظهور اسلام نسخ شدند ونیز آیین‌‌های غیرالاهی، مثل هندو، بده، مت و سیکه که به خداوند واحد قائل نیستند؛ از لحاظ عقلی قابل جمع نمی‌‌باشند. بنابراین، در عصر ظهور، به­جای کثرت دینی تنها یک دین حق حاکم می‌‌باشد.

لزوم احتیاج امت به «هدایت تشریعی» پس از رحلت پیامبر گرامی اسلام؟صل؟؛ یکی از مهم‌‌ترین دلایل شیعه برای نصب امام است. پس از غبیت امام زمان؟عج؟ و عدم دسترسی شیعیان به آن حضرت، عده‌‌ای تلاش کردند این امر را به کلی مورد تردید قرار دهند. ابن تیمیه یکی از این افراد است. او سعی کرده است با دستاویز قرار دادن موضوع لزوم استمرار هدایت تشریعی پس از ختم نبوت نزد شیعیان و ناسازگاری آن با غیبت امام زمان؟عج؟؛ اصل مهدویت شیعه را با تردید مواجه کند. این مقاله به اصل شبهه و جواب آن، با رویکرد تحلیلی و رجوع به منابع مکتوب پرداخته است. دستاورد این پژوهش نیز، رد اصل شبهه و بیان سازگاری موضوع لزوم استمرار هدایت تشریعی با غیبت، به رغم عدم دسترسی به امام زمان؟عج؟ و هماهنگی گزاره مذکور با موضوع مهدویت شیعی و عدم گمراهی شیعه در زمان غیبت است.

بحث از مهدی و امام زمان؟عج؟ با رویکردهای مختلفی می‌‌تواند ارائه شود. در این میان، اهمیت «رویکرد علمی» و توجه به زوایای متقن بحث بر دانشمندان و اهل تحقیق پوشیده نیست و از این رویکرد گاه در میان جنبه‌‌های تبلیغی و عاطفی غفلت شده است. حضرت آیت ‌الله خامنه‌ای به عنوان رهبری سیاسی ـ اجتماعی به این دو جنبه سیاسی و اجتماعی مقوله مهدویت و مباحثی مانند انتظار، حکومت عدل و نقش امید به حضرت مهدی؟عج؟ در مقابله با ستمگران و دشمنان اسلام و تشیع؛ توجه ویژه دارد. با این حال، ایشان به دلیل مسئولیت رهبری مذهبی و جایگاه علمی، در بیانات و نوشته‌‌های خود، در این زمینه مخاطبان را به نکات تخصصی و عالمانه توجه داده است. مقاله حاضر به بررسی این نکات از دیدگاه‌‌ ایشان می‌‌پردازد. تأکید بر اصالت موعود و اتفاق نظر صاحبان ادیان و مذاهب بر آن، عدم جمود بر روایات در مورد زمان حکومت مهدی و نهی از خرافات و مطالب ضعیف، از مواردی است که می‌‌توان به عنوان رویکرد عالمانه به مهدویت از دیدگاه رهبری اشاره کرد.

از واژگان پرکاربرد در عرصه مهدویت، «انتظار موعود» است که در طول تاریخ نوع برداشت از آن، بر رفتارهای عالمان دین اثر مستقیمی داشته است. نظم فکری موجود در بیانات امام خامنه‌ای و نیز شیوه رهبری ایشان، این نکته را در ذهن تداعی می‌کند که «ماهیت انتظار و مؤلفه‌های آن در اندیشه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای چگونه است.» این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای از سخنان ایشان، به این نکته دست یافته‌است که حقیقت انتظار از منظر ایشان، روحیه و رفتارجهادی به منظور آماده سازی فرد و جامعه برای ظهور است و چهار مؤلفه اصلی «انتقاد»، «اعتقاد»، «اعتماد» و «اشتیاق»؛ چهار چوب بنیادین انتظار را در تفکر ایشان تشکیل می‌دهد.

«واژه قائم»، یکی از پربسامدترین واژگانی است که درروایات مهدوی منعکس شده است. در دوران پس از ائمه یازده گانه، تنها مصداق آن امام عصر؟عج؟ است. جریان احمد اسماعیل بصری در صدد است این واژه را بر این شخص تطبیق دهد. آنان با استناد به برخی از روایات متشابه و غیر متشابه و تاویل‌گرایی با طرح آموزه‌‌هایی مانند «قائم اول» و « قائم قبل از ظهور»، بستری را به منظور تعیین احمد اسماعیل به جای امام مهدی ایجاد کرده و حجم عظیمی از روایات اختصاصی امام مهدی؟عج؟ را در شان وی می‌‌دانند. نوشتار پیش رو با روش توصیفی- تحلیلی و بر اساس اطلاعات داده محور تنظیم شده است؛ ضمن تبیین واژه قائم، استنادات این جریان را به نقد کشیده است. برداشت این جریان از برخی روایات متشابه، مانند سیزده امام، از اساس با ضروریات مذهب در تضاد آشکار است؛ زیرا شیعه بر اساس منابع روایی به دوازده امام قائل است؛ علاوه بر آن‌‌که صرف وجود برخی روایات، دلیلی بر انطباق آن بر احمد اسماعیل نمی‌باشد.

اندیشمندان مسلمان درباره «انتظار» دیدگاه‌‌های مختلفی ارائه کرده‌اند. مقام معظم رهبری از جمله متفکرانی است که به مسئله انتظار و مهدویت نگاهی نظام­مند دارد. ایشان با رد سه نوع رویکرد «دعا بسندگی»، «استعجال» و «انتظار خنثا»؛ «انتظار پویا» را تنها گونه‌ای از انتظار معرفی می‌فرماید که با نشاط زایی و تحرک آفرینی، می‌تواند آرمان بزرگ انقلاب اسلامی را تحقق بخشد. نوشتار پیش‌­رو با هدف بررسی ابعاد انتظار پویا در اندیشه مقام معظم رهبری و با روش توصیفی _تحلیلی، تلاش دارد خاستگاه وحیانی چنین اندیشه‌ای را بررسی و مدل انتظار پویا را بر پایه نظام فکری ایشان ترسیم کند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد انتظار پویا دارای سه عنصر «فکری»، «انگیزشی» و «رفتاری» است. درک گرفتاری‌های انسان‌ها در عصر غیبت و اطمینان به فرج، عنصر فکری و امید داشتن به ظهور امام زمان؟ع؟، به عنوان موتور محرک انتظار، عنصر انگیزشی آن است. همچنین آماده سازی خود و جامعه برای یاری حضرت مهدی؟عج؟ برای به ثمر رسیدن حکومت مهدوی عنصر رفتاری انتظار پویاست.