جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

باوجود اهمیت علوم انسانی و نقش بسزای آن در احیای فرهنگ دینی‌ـ‌ملّی و توسعۀ علوم و فناوری، این علوم در دانشگاه‌های ایران آن‌گونه که لازم است مورد توجه قرار نگرفته و جایگاه شایسته‌ای ندارد. هدف از پژوهش حاضر، بررسی نقش و جایگاه مدیریت تحولات علوم ‌انسانی در آرا و اندیشه‌های امام خامنه‌ای (حفظه‌الله) است. این پژوهش به‌صورت نظری و با روش سندکاوی انجام گرفته است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که مبانی مادی و ضدّ دینی، ماهیت غربی، الگوگیری بی‌قید و شرط از نظریه‌ها و تولیدات غربی، نادیده‌انگاشتن جایگاه و منزلت نخبگان، دانش‌آموختگان، مؤسسات و تولیدات علوم انسانی، مهم‌ترین چالش‌هایی هستند که از دیدگاه امام خامنه‌ای (حفظه‌الله)، علوم انسانی در دانشگاه‌های ایران با آنها روبه‌رو است. همچنین، یافته‌ها نشان می‌دهد که استخراج مبانی این علوم از دین، بومی‌سازی، نظریه‌پردازی، تولید علم و نوآوری‌های علمی و لزوم توجه کافی به جایگاه نخبگان، دانش‌آموختگان، مؤسسات علوم انسانی، مؤثرترین راهکارها در مرتفع‌کردن نواقص و بهبود وضعیت علوم انسانی در آرا و اندیشه‌های امام خامنه‌ای (حفظه‌الله) است.

تربیت سیاسی در نظام سیاسی برخاسته از دین، متشکل از مبانی، اصول و اهداف است که متون دینی در تدوین آن نقش اساسی دارند. اهداف تربیت سیاسی با رویکرد اسلامی را از زوایای گوناگون می‌توان بررسی کرد. بررسی تربیت سیاسی با توجه به مراحل سنی افراد، کاربردی‌تر است. در این چارچوب تربیت سیاسی به عنوان فرایندی از امور غیرسیاسی آغاز می‌شود و سپس به مراحل بسیط‌تری از این امور می‌انجامد و سرانجام با پختگی سنی فرد، تربیت سیاسی نیز به طور مستقیم سیاسی می‌شود و مراحل عمیق‌تر آن تدوین می‌گردد. تربیت سیاسی در زمان کودکی به طور مستقیم سیاسی نیست. در دوره نوجوانی، فعالیت‌های سیاسی بسیط و آشنا‎سازی با سیاست کانون توجه قرار می‌گیرد. در آغاز دوره جوانی فرد به عنوان شهروند وارد حوزه سیاسی می‌شود و در سیاست مشارکت می‌کند. در دوره بزرگ‌سالی، فرد از رابطه‌ای دوسویه و متقابل میان خود و دولت برخوردار می‌شود و می‌کوشد در این تبادل فکر و عمل، سیاست به مطلوبیت‌های واقعی خود نزدیک و نزدیک‌تر گردد. در این مقاله، در ویژگی‌های سنی عمدتاً از منابعی با روش‎های تجربی تدوین گشته و در تعیین اهداف سیاسی مربوط به یک مقطع سنی، از منابع دینی استفاده شده است.

این مقاله از دو بخش عمده تشکیل شده است: بخش اول، تبیین چهار رویکرد موجود درباره علم در میان مسلمانان و شعب گوناگون هر یک از رویکردهای مزبور به همراه با نقد مختصر هر یک از آنها؛ و بخش دوم، تبیین رویکرد پنجم به مثابه رویکرد مختار در قالب چهار اصل عمده. در بخش پایانی این مقاله با طرح چندین پرسش فلسفه علمی و پاسخ به آنها، پایداری رویکرد پنجم که رویکرد مختار است ارزیابی شده است. مغز رویکرد پنجم این است که اولاً قلمرو دین مقتضی شکل‎گیری علوم انسانیِ اسلامی است، لکن مقتضی شکل‎گیری علوم طبیعی، فنی و پزشکی اسلامی نیست؛ ثانیاًً در علوم انسانی اسلامی، قرار بر جذب دانش و روش‎شناسی های تجربی نیست، بلکه بر اساس منطقه‎بندی جدیدی که در ساحت علم بالمعنی الاعم صورت می‌گیرد، هر یک از منابع و روش‎شناسی های علمی بر حسب قابلیت و کارکردی که دارد به‌تنهایی و یا شراکتی در یک یا چند منطقه مشخص از مناطق مزبور قرار می‌گیرد. مهم‎ترین ثمره این طبقه‎بندی، ارتقای کارآمدی علوم انسانیِ اسلامی در شناخت و حل مسائل اساسی بشر و نزدیک کردن معرفت انسان به‎ یقین است؛ ثالثاًً علوم طبیعی، فنی و پزشکی، اسلامی و غیراسلامی ندارند، لیکن در صورت عدم تعارض با زیرساخت‌های فکری اسلام، مورد تأیید اسلام‌اند و عملاً نیز مشروعیت می‌یابند؛ رابعاً بشر در زندگی دنیوی دارای نیازها و پاسخ‎های مشترک است و اسلام دستاوردهای بشری در حوزه علم و فناوری را مگر در مواردی که با هدف پلید به دست آمده باشد، قبول دارد؛ خامساً اراده انسان در شکل‎گیری علم گرچه انکارناپذیر است، اما تفاوت اراده به نسبی کردن خوبی و بدی در حوزه علم نمی‎انجامد؛ سادساً اسلام جبر تاریخی را قبول ندارد و انسان‎ها را در تغییر شرایط محیطی مسئول می‎انگارد؛ لذا در اسلام چیزی به نام توقف و سکون در برابر شرایط به نام حوالت تاریخی و غیره وجود ندارد و قائلان به این دیدگاه، خواسته یا نخواسته به سکولاریسم تن داده‌اند.

کاربردی‌سازی نظریات مدیریت یکی از مهم‌ترین اقدامات و راهی برای استفاده از نظریات و آموزه‌های متعدد علم مدیریت در عرصه عمل است. در این میان، مدیریت اسلامی نیز برای رسیدن به چنین هدف مهمی باید تلاشی فزاینده داشته باشد. عرصه تصمیم‌گیری از سویی به عنوان محوری‌ترین موضوع مدیریت و از سوی دیگر به منزله قلمرویی که بیش از همه می‌تواند به اسلامی یا غیراسلامی متصف گردد، بیش از همه نیاز به کاربردی و عملیاتی شدن دارد. در واقع با کاربردی ساختن نظریه تصمیم‌گیری اسلامی، می‌توان بخش گسترده‌ای از فعالیت‌های مدیران اجرایی مسلمان را اسلامی‌سازی کرد. در این پژوهش با در نظر گرفتن آموزه‌های اسلامی به عنوان مبنای اساسی از روش مبناگرایی که از مهم‌ترین روش‎های پژوهش و تولید علم در مدیریت اسلامی است، استفاده شده است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی گام‌ها و اقدامات لازم برای کاربردی‌ ساختن نظریه تصمیم‌گیری از منظر اسلامی است. در این راستا هر یک از گام‌های شناسایی‌شده، نخست تبیین شده و سپس چگونگی اجرایی‌ کردن آنها برای کاربردی‌سازی تصمیم‌گیری اسلامی تشریح گشته است.

هر نظریه‌ای درباره عدالت مبتنی بر مفروضاتی درباره انسان است. لذا لازمه ارائه نظریه اسلامی عدالت، شناخت انسان، حقوق، نیازها و استعدادهای اوست. در این پژوهش با استفاده از روش تفسیری و تطبیقی، آرای دو متفکر برجسته معاصر، آیت‌الله جوادی آملی و جان رالز در باب انسان و نسبت آن با عدالت بررسی شده است. آیت‌الله جوادی آملی انسان را دارای دو ساحت فطرت و طبیعت می‌داند که باید ساحت فطرت بر طبیعت حاکم شود و این امر دلالت‌های مهمی، به‎ویژه در قالب حق هدایت، در نظریه‌پردازی درباره عدالت دارد. از سوی دیگر جان رالز بر ویژگی‌هایی همچون آزادی، برابری، معقول بودن، عقلانی بودن و حس عدالت با مرکزیت حق آزادی تأکید می‌ورزد. البته او نهایتاً اصول عدالت را در قالب دو اصل بیان می‌کند که اصل اول و حاکم آن، اصل آزادی است.