جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از دستورهای قرآن به مومنان در آیه 200 سوره آل‌عمران امر به «صبر» و «پایداری» و در کنار آن «مصابره» و «مرابطه» است. بر اساس دیدگاه صاحبنظران، به‌ویژه مفسران و آنچه از روایات معصومان: به دست می‌آید، بین صبر و مصابره تفاوت‌هایی است، ضمن این‌که مصابره با معنای گفته شده، با مرابطه ارتباط معنایی دارد. یکی از تحلیل‌ها و معانی‌یی که در مورد مرابطه آمده، پیوند با امام است که روایات شیعی آن را تایید می‌کند وآن را به «الزام مومنان برای ارتباط و پیوند با امام معصوم7» تفسیر کرده‌اند. این مقاله با تمرکز بر آیه مذکور و به روش توصیفی ـ تحلیلی ضمن تحلیل معانی گفته شده و تبیین رابطه معنایی مصابره و مرابطه، از رابطه تعاملی این دو مفهوم در پیوند با امام عصر4 سخن خواهد گفت. «مصابره» به معنای همراهی، کمک کردن و معاضدت مومنان به یکدیگر در «صبر» است و «مرابطه» هم افزایی و معاونت یکدیگر در آمادگی و حراست از مرزهای اسلامی و پیوند و ارتباط با امام است که به‌ویژه با مسئله انتظار که بر صبر و آمادگی متکی است؛ پیوند معنایی دارد. این ایده متخذ از آیات قرآن، نافی دیدگاه کسانی است که باور به مهدویت را امری شخصی و یا حضور امام7 را انکار می‌کنند.

مستشرقان و پژوهشگران غربی بیش از 150 سال است به موضوع مهدویت و جایگاه آن در عقاید اسلامی به طور خاص علاقه‌مند شده و در این زمینه به فعالیت گسترده‌ای پرداخته‌اند. نگاهی به آثار این خاورشناسان، نشان­دهنده نوعی تغییر و تحول در گزارش­ها و آرای ایشان در گذر زمان است. با توجه به برخی شاخص­ها، دیدگاه‌های محققان و نویسندگان غربی را در مورد مهدویت می­توان به چهار دوره زمانی تقسیم­بندی کرد که بررسی سیر تحول آرای ایشان در دوره سوم (از 1979 تا 2000 میلادی) موضوع تحقیق پیش روست. نوشتار جاری از نوع اکتشافی و با روش توصیفی-تحلیلی تهیه شده است و پس از دسته‌بندی و ذکر مهم‌ترین دیدگاه‌های مستشرقان در زمینه مهدویت در این بازه زمانی، تحلیل‌ها و آمارهای مختلفی در زمینه نوع و حجم موضوعات مورد توجه، منابع به کار رفته و برخی آمارهای دیگر، از جمله ملیت مستشرقان در این دوره ارائه کرده است.

مبنای پژوهش حاضر، واکاوی «فرهنگ دفاعی مهدوی4 و کارکرد آن در گفتمان سازی جدید اسلامی»است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و یافته­های پژوهش گویای آن است که آموزه­های مهدویت دارای ظرفیت بالایی برای گفتمان­سازی در سطح جهانی است. کارکرد فرهنگی- دفاعی مهدویت4 در سطوح گوناگون «بینش­»­ها، «ارزش»­ها و «نماد»ها توانایی معرفی مهدویت4 را به عنوان گفتمان غالب در دوران معاصر ایجاب می­کند. از جمله کارکردهای بینشی مهدویت4 در بعد فرهنگی – دفاعی عبارتند از: استحکام بخشی و تقویت ایمان و باورهای دینی، به ویژه در مقوله امامت؛ التزام بینشی نسبت به امام زمان4 موثر بر فرهنگ و تقویت روحیه دفاع و پاسخ­گویی به شبهه‌ها و صیانت جامعه از انحراف. کارکرد­های ارزشی مهدویت4 نیز عبارتند از: ارزش­های اخلاقی و تربیتی موثر بر خودسازی فردی و اجتماعی؛ ارزش­های اقتصادی مبنی بر عدالت؛ کاهش نابرابری اقتصادی و برقراری نظام اقتصادی ارزش­مدار؛ ارزش­های سیاسی و اجتماعی موثر بر ایجاد و تقویت همبستگی اجتماعی و تقویت امید به آینده. از جمله کارکردهای نمادی می­توان به نمادهای دیداری، شنیداری و تصویری اشاره کرد که بر گفتمان­سازی جدید اسلامی و نهادینه کردن فرهنگ جهانی مهدویت موثرند.

از جمله مطالعات معتنابه در فهم عمیق­تر از تأثیر و تأثّرهای متون بر یکدیگر؛ «تحلیل ارتباط­های پیدا و پنهان» آن‌هاست. این امر در زمینة مطالعات دینی، زمینه­ساز افزایش افق اندیشه­ای مخاطب در غنابخشی به نگرش او در مورد خاستگاه الاهی آن متون و آموزه­ها است. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به واکاوی ارتباط­های پیدا و پنهان میان «قرآن» و «دعای ندبه»، در جهت تبیین برجسته­ترین جلوه­های تشابه محتوایی و لفظی آن دو پرداخته است. فرایند اجرایی پژوهش بر خوانش و استخراج ساختار­مند مؤلّفه­های­ «متن حاضر» (دعای ندبه) و «متن پنهان» (قرآن) بر مبنای معیارها و الگوهای مطالعات بینامتنی (از رویکردهای مهم در علم نشانه­شناسی) استوار است و بر آن اساس، انواع روابط بینامتنی میان دعای ندبه و قرآن کریم، مانند بینامتنی ترکیبی، واژگانی، مضمونی و شخصیت­های قرآنی، با ذکرسه نمونه برای هر یک بررسی شده است. نتایج پژوهش گویای آن است که اهل بیت:، همواره بر آموزه­های قرآنی (لفظ و محتوا) عنایت داشته و در دعای ندبه نیز امام معصوم علاوه بر الفاظ قرآن کریم، از محتوای آیات بهره­های فراوان برده­اند.

«جریان‌های انحرافی مهدویت» از جمله پرسمان‌های فربه و اندیشه خیز در عرصه مطالعاتی مهدویت است. با وجود رویکرد فراگیر به مقوله انحرافات مهدویت، کاوش‌ها در زمینه ترفند عوام فریبی این جریان‌ها اندک است. شناخت این جریان‌ها و نحوه رویارویی با آن‌ها و نهادینه سازی رویکرد پیشگیرانه و مصونیت زایی، از جمله ضرورت‌های پرداختن به این مقوله است. علاوه بر آن، می‌توان از پیامدهای منفی‌ اعتقادی مانند فرقه‌گرایی، هدردادن ظرفیت‌های جامعه شیعی و تخریب اندیشه نجات‌گرایانه مهدویت، جلوگیری کرد. تحلیل ترفندهای مدعیان با رویکرد عوام فریبی در میان جریان‌های انحرافی مهدویت در جذب مخاطب؛ مسئله اصلی این نوشتار است که با روش توصیفی – تحلیلی در محدوده تاریخ معاصر (حدود 1789م به بعد) به فرجام رسیده است. بر اساس مستندات موجود، این ترفند در قالب سوء استفاده از مقدسات دینی، مانند دعا نویسی، عریضه، استخاره و استناد به امور غیر قابل اثبات مانند معجزه و خواب و همچنین نسب سازی، لقب سازی و ترویج عالم گریزی صورت پذیرفته است.

بررسی ترفند‌های «عثمان بن محمد الخمیس» در آثار مکتوبش در القای شبهه‌ها در زمینه مهدویت؛ سند این نوشتار است. این مسئله با روش تحلیلی، مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای و بر مبنای آثار منتشرشده عثمان الخمیس، به عنوان یکی از نظریه‌پردازان وهابی، سامان یافته و تلاش شده است با شناخت ترفند‌های وی در زمینه القای شبهه در حوزه مهدویت؛ زمینه مناسب برای پاسخگویی به شبهه‌های وی ایجاد گردد. نتیجه این تحقیق، گویای آن است که او موارد ذیل را به عنوان ترفند‌هایی در القای شبهه‌ها به کار برده است: استفاده گزینشی از آرای مردود نزد شیعه اثنا عشری، عوام فریبی، سوء استفاده از اختلاف در دیدگاه و عدم انسجام آن‌ها، تدلیس در عبارات و جمله‌ها، تقطیع احادیث مجعول و ضعیف و استفاده از این احادیث.