جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فلسفه وجودی امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف را در دو حوزه«تشریعی»و«تکوینی»می توان مورد مطالعه قرار داد؛حوزه تکوینی نیز شامل حوزه های هستی شناسی،معرفت شناسی و مانند اینها می شود.با توجه به ضرورت واکاوی مسئله مهدویت-به مثابه شاخه ای از مسئله امامت-از یکسو و نهادینه بودن اندیشه منجی گرایی در نهاد همه انسان ها از سوی دیگر،در نوشتار حاضر به تبیین کارکرد هستی شناسانه امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف پرداخته شده است.از ره گذر این جستار،مشخص می شود که در روایات اهل بیت علیهم السلام در تبیین جایگاه حجت الهی در منظومه هستی،علاوه بر شئون اجتماعی به تبیین شئون هستی شناسانه حجت الهی در عالم امکانی نیز پرداخته شده و تحلیل ارائه شده در حکمت متعالیه و عرفان نظری از مسئله ولایت و انسان کامل با منظومه روایات امامیه سازگاری زیادی دارد.حجت الهی در منظومه عالم امکان از سه کارکرد هستی شناسانه مهم،شامل وساطت در فیض الهی،علیت غایی و مظهریت اسماء و صفات الهی برخوردار است.

این پژوهه تلاش دارد تا دورنمایی از جریان های شیعی که گرایش به مصداق مهدی خاصی داشتند، در دوره حضور ارائه نماید، زمانه ای که با شکل گیری فرقه های منسجم و غیرمنسجم همراه بوده و بسیاری از ایشان علاوه بر اعتقاد به مهدویت، باورمند به مصداق خاصی از مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز شدند، اما دیری نپاید که همگی آنها در همان بستر زمانی ناپدید گشتند و نتوانستند عمری دیرپا داشته باشند این در حالی بود که دیگر فرقه های ماندگار شیعی همچون زیدیه و اسماعیلیه که به مصداق خاصی از مهدی معتقد بودند، با تجدید نظر در آراء خویش، پنداری دیگر در عرصه امامت را باورمند شدند، در این میان تنها امامیه بود که علاوه بر گرایش های آشکار به مهدویت، در عمل به مصداق خاصی از مهدی باورمند شد و توانست با حفظ هویت در هر دو ساحت اندیشه و عمل مانای در تاریخ شود.

انسان ها هم در حیات فردی و هم در حیات اجتماعی شان چشم انداز نگرند و این چشم اندازها منحصر در آرمان هایی که در طول حیات یک نسل فراهم می شود نیست بلکه انسان ها از چشم اندازهای فرانسلی نیز برخوردارند چشم اندازهایی مربوط به آینده های دور و نسل های آینده که از آدمی به ظاهر در آن خبری نیست اما نسل های آینده نظاره گر آن خواهند بود. با تحلیل فرایند انتخاب و گزینش چشم انداز می توان به این نتیجه رسید که عواملی که در انتخاب چشم انداز موثرند عبارتند از امکانات انسان، قلمرو روابط او و نیازهای واقعی اش. و آدمی اگر به حجم حقیقی امکاناتش و قلمرو واقعی روابطش تفطن پیدا کند جز به حاکمیت ولی خداوند در تمام شئون زندگی و ابعاد وجودی اش رضایت نمی دهد و در او احساس نیاز به حاکمیت معصوم جوانه می زند و وقتی از وجود چنین نعمتی محروم بود آن را به عنوان چشم انداز خود بر می گزیند و با تمام توان برای رسیدن به آن گام برمی دارد. و چشم انداز یاد شده همان آرمان بلندی است که در قرآن و سنت از آن به عنوان اندیشه مهدویت یاد شده است در مقاله پیش رو کوشیده خواهد شد با رویکرد تربیتی فرایندی تسیم شود که طی آن آدمی چنین چشم اندازی را برای خود برگزیند و در مسیر دستیابی به آن تلاش نماید.

نوشتار حاضر به بحث مهم جایگاه مهدویت در میان اهل سنت می پردازد این جایگاه با دو مولفه اساسی یعنی «اعتقادی بودن مهدویت» و «متواتر بودن احادیث مهدویت» نشانه گذاری می شود. تواتر حدیثی مهدویت که بعضا با تعابیر هم سو نظیر استفاضه روائی، شهرت روائی، کثرت روائی همراهی می شود با استنادورزی به منابع مختلف حدیثی نظیر صحاح، سنن، مصنفات، جوامع و اطراف، توجیه شده و با استنادورزی به اقوال بسیاری از علماء و اندیشمندان اهل سنت نظیر آبری، سفارینی، کتانی، شوکانی، برزنجی، قنوجی، صبان و... تثبیت می شود. اعتقادی بودن مهدویت که از آن به ایمانی بودن مهدویت تعبیر می شود مورد پذیرش و اذعان همه اهل سنت و غالب علمای شان قرار گرفته است. توجیه اعتقادی و ایمانی بودن مهدویت از منظر اهل سنت به دلایل ذیل باز می گردد. 1. انکار مهدویت، انکار رسالت پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و اله است؛ 2. تصدیق اخبار غیبی پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله از جمله اخبار مهدویت واجب است؛ 3. اعتقاد به اشراط الساعه از جمله ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه شریف واجب است.

گمان می رود که دوران اخیر، زمانه شکوفایی مهدی باوری در میان زیدیان _ به خصوص زیدیان یمن _ باشد. این امر، ضرورت پرداختن به آموزه مهدویت و پاسخ دادن به شبهات پیروان زیدیه در قرون اولیه اسلام را آشکار می سازد. گرچه شماری اندک از زیدیان در باب اندیشه مهدوی به امامیه شباهت دارند، اما رکن اصلی اعتقادی ایشان، یعنی آشکاری امر به معروف و نهی از منکر از طرف امام، جهاد با شمشیر را ضروری می سازد. از این رو، این فرقه، چندان به مهدویت شخصی و به ویژه «غیبت امام» اعتقادی نداشته و جوهره مهدویت را در رفاه و عدالت اجتماعی در سایه دین می دانند و از آن جا که به اندیشه اعتزال گرایش دارند، به روایات نیز توجه چندانی نمی کنند. مهدویت در این گروه در طول تاریخ، دچار زیادت ها و نقصان های بسیاری بوده و همین امر موجب پیچیدگی و ابهام این آموزه گشته است. سوال اصلی که این پژوهش با آن روبرو است، این است که: مهم ترین شبهاتی که زیدیه بر آموزه مهدویت وارد کرده اند چیست و چگونه می توان از این اصل اعتقادی شیعی در برابر هجمه ها دفاع کرد؟ شبهاتی مانند عدم صحت و ساختگی بودن روایات دال بر دوازده تن بودن ائمه علیهم السلام، عدم امکان شناخت امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و در نتیجه عدم وجود ایشان، فقدان دلیل موجه در حصر غیبت ائمه علیهم السلام در وجود مبارک امام دوازدهم عجل الله تعالی فرجه الشریف ، عدم وجود نص بر امامت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، باوجود وجوب عقلی آن از نظر امامیه، لغو و بیهوده بودن اعتقاد به امام غایب و پنهان. در این تحقیق، برآنیم با توجه به آراء عقلی و نقلی شیخ صدوق به این شبهات پاسخ گوییم.

مهدویت و ظهور منجی یکی از مسائل مهم در بین مذاهب و فرق اسلامی است که از زیرمجموعه های مبحث امامت و خلافت مسلمین است و سالیان متمادی در این رابطه سخن ها گفته شده و کتب متعددی به رشته تحریر درآمده است. از اباضیان در خصوص اندیشه مهدویت مطلب مهمی بیان نشده است و بعضا حتی تا مرحله انکار نیز پیش رفته اند که البته با دیدگاه امامیه بسیار متمایز است. اباضی ها تنها به روایاتی از منابع اهل سنت در پذیرش مهدویت نوعی و نه شخصی و نیز شرائط آخرالزمان بسنده کرده اند که در این تحقیق، برای نخستین بار مسائل مهدویت از دیدگاه اباضیه مورد بررسی قرار گرفته است. البته یکی از علل نپرداختن به این مبحث مهم در متون اباضی را می توان تقسیم بندی ایشان در خصوص امامت دانست زیرا آنها مراحل چهارگانه امامت اعم از «ظهور، دفاع، شراء و کتمان» را در نظام فکری خویش قرار داده اند و با این تفکر ظاهرا جائی برای منجی و موعود باقی نمی گذارند هرچند برخی از این چهار مرحله امامت قابل تطبیق با شیعه است. در مجموع مواردی همچون طلوع خورشید از مغرب، فتنه دجال، خروج یاجوج و ماجوج و... از جمله مواردی است که در متون اباضی در مباحث اشراط الساعه و... اشاره شده که برخی از آنها مانند فتنه دجال قابل تطبیق با آموزه مهدویت در شیعه است.

عقیده به قیام امام مهدی اعتقادی مشترک میان شیعه و اهل تسنن است. انتظار و زمینه سازی دو امری است که با این عقیده مرتبط است. نوشته حاضر درصدد برسی این دو در منابع شیعه و اهل تسنن است. به دلیل روایات فراوان در این باره، مقاله حاضر (جز در موارد نادر) تنها به روایات معتبر استناد کرده است. این تحقیق نشان می دهد انتظار مهدی موعود نزد فریقین امری مشترک است؛ حتی برداشت منفی و پاسخ آن نیز در فریقین مطرح شده است. لزوم زمینه سازی نیز نزد فریقین حتی نزد منکرین اصل مهدویت روشن است. در ادامه وجود گروهی که همیشه به دنبال حق طلبی هستند و زمینه ظهور را فراهم می کنند از روایات فریقین به اثبات رسیده و ویژگی هایی برای آن ها بیان شده مانند آغاز قیام از شرق و پایان آن در بیت المقدس، آسیب ندیدن از مخالفت ها، نبرد آخر با مسیح دجال به رهبری امام مهدی و همراهی حضرت عیسی در پایان نیز روایت دعوت مرد قمی به حق طلبی آورده شده و مقصود امام خمینی از «صدور انقلاب» بیان شده است که ترویج و ایجاد سه امر مهم اسلام ناب، استقلال از بیگانگان و مردم سالاری بوده است. سخن محمدبن سلمان نیز نقد شده و روشن گردیده که بهره ای از حقیقت ندارد و تنها برای شیعه هراسی و ایران هراسی بیان شده است.

کیسانیه به عنوان یکی از نخستین گروه هایی که برای موعود احادیث پیامبر مصداقی عینی و خارجی _ محمدبن حنفیه _ را برگزیدند، و از پیشگامان توجه به موضوع مهدویت در میان فرقه های اسلامی به شمار می روند؛ از این رو واکاوی و بازشناخت باور به مهدی و مهدویت در میان آنان با رویکرد فرایندی و تطوری، در نگاهی کلان به ارتقای مباحث و مطالعات تطوری در تاریخ تشیع کمک می کند. هدف گذاری پژوهش پیش رو، ترسیم جایگاه مهدی باوری در اندیشه کیسانیان از وفات محمدبن حنفیه در سال 81 تا وفات عبدالله پسر وی ملقب به ابوهاشم در سال 98 است که این امر با استفاده از بقایای آثار درون گروهی و همچنین کتاب های فرقه نگاری و تاریخی مرتبط با موضوع فوق میسر شده است. بنابراین با استفاده از تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست آمده از پذیرفتنی ترین نقل های تاریخی و بهره گیری از اصول پذیرفته شده در مطالعات فرقه نگاری و تاریخی و نیز ارائه تحلیل های عقلانی مستند، به بررسی باور به مهدویت در میان این فرقه از میان رفته، در این بازه زمانی خواهیم پرداخت. به نظر می رسد کیسانیان در نخستین گام به انکار مرگ محمدبن حنفیه پرداخته و از مکان غیبت وی اظهار بی اطلاعی می کردند. اما به مرور زمان از کوه رضوی و چگونگی غیبت وی و همچنین شرایط پس از ظهور او سخن به میان آمد و این روند، سیری صعودی یافت. در مقابل موعودگرایان کیسانی، طرفداران ابوهاشم بودند که به امامت او بعد از پدرش باور داشتند. هرچند برخی از همین گروه در عین اعتقاد به ابوهاشم، همچنان مهدویت محمدبن حنفیه را نیز انکار نمی کردند.

یکی از برترین آموزه‌های دینی که امری پذیرفته شده و مشترک در بین مذاهب مختلف اسلامی است. اعتقاد به مهدویت است فارغ از تفاوت‌های جزئی که ذیل این اصل بیان می‌کنند، آیا امکان بهره‌گیری از این قابلیت، از سوی اصحاب رسانه جهت تقریب مذاهب امکان پذیر است؟ رویکرد سلبی و ایجابی پیش‌روی رسانه نقش اساسی در هم‌گرایی و واگرایی جامعه دارد. اتخاذ راهبردهای مناسب، جهت سرمایه‌گذاری ازاین پتانسیل باید در اولویت سیاست گذاری متصدیان رسانه قرار گیرد؛ فرصت یابی آن‌ها از این ظرفیت ناب و مشترک، جهت هم‌گرایی و برون‌رفت از معضلات و گسست‌های مذهبی، ضرورت برنامه ریزی دراین زمینه را آشکارتر می‌سازد. لازمه چنین راهکاری، اقداماتی را طلب می‌کند که یکی از آن‌ها متعهد شدن متولیان رسانه به مجموعه‌ای از استانداردهای اخلاقی است که دارای مقبولیت اجتماعی و برخاسته از بطن و فرهنگ جامعه مورد نظر است.براساس چنین آموزه مشترکی می توان در راستای همفکری و همکاری میان ادیان آسمانی،به ویژه مسلمانان اقدام کرد و بر طبق الگوی مدینه فاضله عصر موعود،زندگی امروز و قبل از حضور آن حضرت را سامان و نظم بخشید.پژوهش حاضر درصدد است با روش توصیفی-تحلیلی،هنجارهای اخلاقی رسانه را در طرح مباحث مهدویت در سه محور اخلاقی:رویکردها،روش ها و تبیین و پردازش،معطوف به همگرایی مذهبی دنبال کند تا زمینه های انسجام و وفاق ملی که مقدمه زمینه سازی ظهور است را فراهم کند.

آموزه مهدویت از آموزه های اصیل اسلامی است که تقریبا مورد اتفاق شیعه و سنی است. علیرغم اتفاق نظر در اصل این آموزه، عده زیادی از علمای اهل سنت باور به تولد آن حضرت ندارند و تولد آن حضرت را موکول به آخرالزمان کرده اند. اما تعداد زیادی از علمای اهل سنت باور به تولد آن حضرت دارند. این تحقیق با روش توصیفی _ تحلیلی در صدد برآمد تا علل و زمینه های پذیرش تولد آن حضرت از سوی این دسته از علماء را بررسی کند. نتایج حاصله حکایت از آن دارد مذهب فقهی خاص (شافعی و حنفی)، گرایش به تصوف و عقل مداری از زمینه های اصلی پذیرش تولد حضرت، توسط علماء اهل سنت بوده است.