جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ظهور محدثی چیره دست و نقادی خبیر در علم الحدیث بسان شیخ صدوق، نتیجۀ بهرر ه گیر ری وی از اساتیدی دانشمند و عالمانی خبره است که طی طریق کمال را بدو راهبری نموده اند. کنکاش در زندگی علمی صدوق، جست وجو در آثارش و تتبع در اقوال و آرای او نشان می دهد ابن ولید و پدر صدوق، ابن بابویه، بیشترین تأثیر را در زندگی علمی و شخصیت اخلاقی و علمی او داشته اند. این نوشتار در پی آن است که وجوه مختلف تأثیرگذاری این دو استاد را بر سیرۀ علمی شیخ صدوق از جنبه های مختلرف ، از جمله روایت و درایت حدیث و مواجهۀ صدوق با مقتضیات زمانی و مکانی، بررسی کند

علی رغم فساد مذهب واقفیان، به دلیل رویکرد عالمان امامیه در قبول روایات واقفیان توثیق شده،، ادا برخی از سران واقفیه در اسناد شماری از روایات مههوی به چشم می خورد. این در حدالی اسدک ده وجود ااگیز، های فرقه ای می توااه موجب جعل یا تحریف روایک تلقی شدود. از ناادا ده واقفیدان در از چنین ااگیز، ای برخوردار بود، ااه و از سوی دیگر در میان  تثبیک ادعای مههویک برای اما اظم عناصر روایی اخبار مههوی موجود در منابع امامیه با برخی از مصادیق تدارییی دور تکدوین و تثبیدک این فرقه شباهک هایی وجود دارد، تأمل و بررسی در این گواه روایات ضرورت می یابه. اتیاۀ بررسدی دلالی روایات اقل شه، از طریق ار ان و مشاهیر واقفیه و رخهادهای تارییی اواخر قدرن دو هادری اشان می دهه ه واقفیان با اههاف فرقه ای دسک به اقهامات جاعلااه زد، ااه ده روایدات موضدوا یدا محرّف به علل سهوی وارد منابع روایی امامیه گردیه، و به عنوان روایات معتبر مههوی تلقی شه، ااه.

فضای صدور روایات از مهم‌ترین عوامل مؤثر در فهم سخنان معصومانk به شمار می‌رود. این پژوهش سعی نموده است مبنای شیخ شوشتری را در استفاده از فضای صدور برای فهم حدیث در کارکردهای حدیثی وی شناسایی و معرفی کند. این تحقیق بر پایۀ روش توصیفی و تحلیلی و با گردآوری اطلاعات، مشاهده و فیش‌برداری و با در نظر گرفتن شواهد گوناگون، برخی از آثار حدیثی و رجالی شیخ شوشتری را مورد مطالعه و بررسی قرار داده است. در نهایت معلوم شد که نگاه وی به یک سخن، نگاه ارگانیک بوده و آن را به‌مثابۀ یک دستگاه در کنار دیگر سخنان و قرائن آن دیده و با رویکردی زبان‌شناسانه و استفادۀ گسترده از منابع اهل سنت، از فضای صدور در روند نقد حدیث، بهرۀ فراوانی جسته است؛ به‌طوری که بدین سبب شهرت یافته است.

مؤلفان آثار باقی ماندۀ حدیثی شیعه در آثار خود، روایات را با تعبیر سماع و تحددی و یدا بده صدورت معنعن نقل نموده و اشاره ای به نقش مکتوبات قبلی ندارند. ابهام در این ارتباط مدی تواندد در ارییدابی روایات برای کارکردهای غیرفقهی و همچنین دیدگاه های مستشرقان موجب تردید در دقد و اتتبدار روایات این آثار گردد. دربارۀ رابطۀ مکتوبات موجود و کتاب های نگاشته شده در سه قرن اول هجری، دو نظر قابدل ردر اس : دیدگاه اول آن اس که بر اساس ظاهر اسناد معتقد باشیم مکتوبدات در نقدل روایدات نقشدی نداشته و شیوۀ نقل صرفاً متکی بر قرائ و سماع بوده اس . با توجه به جایگداه کتابد در نداد اهدل و حجم مکتوبات شیعیان در سه قرن اول هجری و همچنین ارلاع راویان ای آسیب هدایی کده  بی نقل شفاهی در پی دارد، این دیدگاه قابل قبول نمی نماید؛ دیدگاه دوم ابتنای آثار موجدود بدر مکتوبدات پیشین اس که با توجه به شیوۀ رایج نقل حدی در آن دوره در قالب اسناد معنعن بیان شدده اسد . این دیدگاه ضمن پاسخ گویی به ابهامات مطر شده نسب به دیدگاه نخس ، با تصریح شیخ روسدی و تعداد دیگری ای تلمای متقدم و متأخر و همچنین برخی ای مستشرقان تأیید می شود.

یکی از مباحث اساسی علم مصطلح الحدیث، ضوابط جرح و تعدیل راویان است هتب بترای ایترای میراث حدیث از اهاذیب و مجعولات وضع شده اس . جرح و تعدیل روات حدیث، بر اایۀ تضعیفات یا توثیقات محدثان دورۀ نخستین اسلام شکل گرفتب و بیانگر شرح حال، نقتا ضتعو و تّورت راویتان اس . اما زمانی مشکل آغاز شد هب هسانی هب مسئول معرفی اشخاص غیر اّبل اعتماد در نقل حتدیث بودند، خود دچار اختلافات شخصی و مذهبی شدند و شروع بب انتقاد و تضعیو یکدیگر هردنتد هتب در شهرت دارد؛ یعنی سخنانی هب علمای هم عصر و هم رتبب، علیب » هلام الا رّان « علم مصطلح الحدیث بب هم ابراز هرده اند. اما بب مرور زمان و با توجب بب فزونی این اختلافات و تضعیفات، هب می توانس ستبب بی اعتمادی مسلمانان بب احادیث یا محدثان گردد، حدیث شناسان با استناد بب دلایل شرعی و عرفی و سخنان علمای سلو، بب تأسیس اّعده ای مهم در علم مصطلح الحتدیث ا تّدام هردنتد هتب در میتان عالمان متأخر، همواره مورد بحث و نظر بوده اس . بنا بب مفاد این اّعده، نسل هتای بعتدی نبایتد بتب سخنان تند و غیرمنصفانۀ علمایی هب در یک عصر زندگی می هردند، اعتنا هنند. با ملاحظۀ آرای علمای ایشین و متأخر، می توان سب مرحلۀ اصلی برای این اّعده ترسیم هرد؛ ایشینۀ اّعتده هتب برگرفتتب از هلام محدثان دورۀ سلو اس ، تدوین اّعده هب توسط ابن عبدالبر و ذهبی صورت اذیرف و اصتلاح هاستی های اّعده توسط علمای متأخر. مبانی نظری اّعدۀ هلام الا رّان بر چهار محور اصتلی استتوار اس : بی اعتبار ساختن بستر هلام الا رّان، گوشزد نمودن تبعات منفی اعتنا بب هتلام الا تّران، اعتبتار بخشیدن بب اجتهادات علمای سلو، و در نهای ، رویکرد اخلا یّ بب هلام الا رّان. در این مقالب تتلا شده تا علاوه بر ایگیری سیر تطور این اّعده، مبانی چهارگانۀ اّعده نیز مورد بحث رّار گیرد.

دانشوران مسلمان همواره از قرآن و سنّت به مثابۀ مهم ترین سرچشمه های فهمِ آموزه های دینی ییاد کرده اند. سنّت و حدیث، خواه مترادف باشند یا به معنای حکایت گری حدیث برای سنّت، نقش ویژه ای در تفسیر قرآن ایفا کرده اند. چنین م نماید مفسر الکاشف هم از حیث مبان و هم از جنبیۀ رو،، از سینّت تفسییری مالمیانِ پیشینِ مسلمان، به ویژه مفسران شیع ، پیروی کرده اما در حوزۀ رویکرد تفسیری، شیوه ای متمیای را به کار گرفته که شرایط اجتمام و فرهنگ روزگار،، متغیرِ تعیین کنندۀ آن بوده است. مسئلۀ اساس این پژوهش این است: با توجه به تأثیر شرایط اجتمام فرهنگ و دینی روزگیار مغنیه در شکل گیری تفسیر الکاشف، وی چگونه از حدیث بهره گرفته اسیت همننیین فیراز و فیرود حدیث در این تفسیر، از چه جایگاه برخوردار است این تحقیق با رو، توصیف تحلیل نشان داده است مغنیه هم از جنبۀ استناد به منابعِ روای و هم از نظر رو،ِ کاربست حدیث در تعیین آیات، رویکرد تقریب اقنام را در نظر داشته است. این چنیین نگاه از مبان خاصِ مغنیه، و نه مبان مشترک با سایر مفسرین، نشئت گرفتیه اسیت. تحلییل ایین رویکرد، بیانگر این نکته است که مغنیه به ضرورت اصلِ وحدت جامعۀ اسلام و مشترکات مسیلمانان در حوزۀ باورها و مقاید توجه و تأکید وافر داشته است. شاخصه های این جهیت گییری، هیم در نحیوۀ استناد مفسر به روایات فریقین و هم در رو، هم اف ای و همگرایانۀ وی، در مقیا ارجیاب بیه شییوۀ محدثان و مفسران پیشین در مقا تفسیر برجسته م نماید. اتخاذ این چنین رویکردی، تفسیر وی را کارآمد، پویا و مصری نشان داده است.

در میان دانشمندان اسلامی بحث های زیادی پیرامون خلق افعال انسان در گرفته اسه د در ریایها شیع ب صراح ب اثبا خلق تقدیری افعال انسان ی نفی خلق تکوینی آن پرداخت شهد اسه د بها توج ب معنای لغوی کلمۀ تقدیر، س معنا را می توان برای خلق تقدیری در نظهر گرفه ا ایل، معنهای اصطلاحی آن یعنی تقدیر اعمال انسان در علم الهی، در این معنا افعال انسان بدان سبب که در علهم ازلی خدا مشخص بود، مخلوق خدا ب شمار می ریندد دیم، معنای لغوی تقدیرد ازآن ری ک خلق نیه در اصل ب معنای تقدیر اس ، اضافۀ تقدیر ب خلق از باب تأکید بر معنای لغوی خلق اس ؛ ایهن معنها در را خلهق تقه دیری  قرآن مورد تأکید قرار گرفت ی اکثر مفسران خلق پرند توسط حضهر عیسهی می دانندد سوم، تقدیر ب معنای قدرتمند ساختن؛ بدین معنا ک افعال انسهان از آن حیهث که توسهط قدرتی ک خدا ب انسان اعطا کرد ب یجود می آید، مخلوق خدا ب شمار مهی ریدد بها در نظهر گهرفتن معنای خلق تکوینی ی تقدیری، خلق مستقیم افعال انسان توسط خهدا مهردید ی خلهق ی رمسهتقیم آن تأیید می گرددد نظریا دانشمندان معاصر شیع ب دلیل اعتقاد ب خلق یرمستقیم افعال انسان، ب این ریایا ن دیک تر اس ی آراء اشاعر ی معت ل ی متقدمان شیع در تعارض با این ریایا قرار دادد

سرگذشت هایی است که دیرینگی آن زمینه ساز کاوش های نظری فراوان » بلوهر و یوذاسف « ماجرای از سوی صاحبان اندیشه و قلم به منظور یافتن پاسخ روشن به پرسش های مختص آن، به ویژه در سدۀ اخیر شده است. کهن ترین متن موجود از قصه در زبان عربی، روایت شییخ صیدو ، فقییه و مدید شیعی سدۀ چهارم هجری است؛ پرسش های طرح شده یا قابل طرح دربارۀ این داستان عبارت انید از 1. درون مایۀ قصه، واقعی است یا افسانه؟ 2. به فرض واقعی بودن در چه سرزمینی تدقی پذیرفتیه است؟ 3. در چه فضای زبانی و فرهنگی نگاشته و روایت شیده اسیت؟ 4. در مسییر حرکیت خیود در زبان ها و فرهنگ ها چه رویش ها و ریزش هایی به خیود گرفتیه و دییده اسیت؟ و... کسیانی در مقیام جست وجوی پاسخ پرسش های یادشده برآمده، حاصل تلاش خود را درمعرض داوری صیاح نظیران و  نهاده اند؛ اما نوشتۀ پیش روی در پاسخ بیه کسیانی اسیت کیه وجیود سیخنا ن پییامبر اسیلام را در روایت صدو منکِر شده اند؛ این جست وجو بر آن است که پیشینۀ نقیل قصیه بیه  معصومان دنیای اسلام را با بررسی راویان روایت صدو به کاوش نشسته، در کنار ارائۀ نمودهایی از آن در آثیار را در متن قصه نشان  و امامان معصوم شیعه  اسلامی، بازتاب حکمت ها و سخنان مأثور از پیامبر دهد. در پایان، این نتیجه به حاصل آمده است که ساختار و مدتوای کنونی قصه که تنها از طری شیخ صدو به ما رسیده، برکشیده و بالیدۀ فرهنگ اسلامی و شیعی است.

یکی از مهم ترین محورهای ارزیابی حدیث، یافتن شواهد قرآنی حدیث است. در این فرایندد، هرهد شواهد قرآنی واضح تر باشد، بر ارزش و غنای حدیث افزوده خواهد شد. حدیث رفع د ک در آن برخی برداشت شده د از جمل احادیثی می باشدد کد در برخدی احادیدث، بدرای  موضوعات از امت پیامبر صحت بخش هایی از آن ب آیات قرآن استدلال شده است. با توج ب نقش کلیددی ایدن حددیث در بخش های مختلف فق و اصول، هنانچ برای تمام قسمت های آن شواهد قرآنی ارائد شدود، اهمیتدی مضاعف پیدا کرده و در بخش های مختلف فق و اصول می تواند گره گشا باشد. این مقال ب جست وجو و بررسی شواهد قرآنی برای تمام قسمت های حدیث رفع پرداخت است. نتایج حاصل نشان مدی دهدد حدیث رفع در برخی از موارد شاهد قرآنی ندارد.

خطاب ها و متون دینی، به ویژه روایات، یکدست نیستند. آن ها متفاوت و متنوع اند. از دیرباز، فقیهان در مقام شمارش گونه های خطاب، به خطاب های فقهی، قضایی، حکومتی، بیانی و جِبِلّی و فطرری اشراره کرده اند. خطاب های فقهی اصولاً در موقعیت تشریع و قانون گذاری صادر مری شروند و معمرولاً قابر برای ح یک مورد و مسئلۀ خراص اسرت.  تعمیم اند. خطاب های قضایی، تصمیمات خاص معصوم و برای مدیریت یک وضعیت یا مسرئله  خطاب های حکومتی برخاسته از موقعیت حکومتی معصوم است. خطاب بیانی متضمن نکته ای اخلاقی، تربیتی، اجتماعی و ماننرد آن اسرت و اصرولاً در موقعیرت به عنوان بشر و فرد انسانی  قانون گذاری نیست. خطاب های جِبِلّی صرفاً ناظر به بیان تمای معصوم است. تفاوت میان این گونه خطاب ها گرچه در مقام استنباط احکام فقهی فرعی مرورد توجره ف قیهران قرار گرفته اند، از چشم انداز نقشی که می توانند در ح تعارض نصوص ایفا کنند بررسی نشده اند. این مقاله با مروری بر گونه شناسی خطاب های دینی و برشمردن مصادیقی از آن ها بر اهمیت نقش تفکیک و تمییز این خطاب ها از یکدیگر در ح تعارض میان نصوص تأکید کرده است. ح تعارض با تکیه برر گونه شناسی خطاب در موارد زیادی، به شناسایی احکام ثابت و متغیر هم کمک مری کنرد و فقیره را از جمع های تبرعی و غیرعرفی میان روایات که ارزش و اعتباری ندارند، بی نیاز می نماید.