جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب الموسوعة الرجالیة اثری مفصل و ماندگار از آیت‌الله بروجردی است. در این نوشتار تلاش شده، روش‌شناسی ایشان در تشخیص تصحیف در سند روایات کتب اربعه بیان شود. او در الموسوعة الرجالیة با مرتب‌سازی و تصحیح اسناد، به بازسازی سند روایات کتب اربعه پرداخته است و از این رهگذر به شناسایی آسیب‌‌های سندی، مانند تصحیف، ارسال، و قلب اشاره ‌کرده است. سپس راهکارهایی برای تشخیص و تصحیح آن‌ها ارائه نموده است. این نوشتار، با روش توصیفی-تحلیلی با هدف بیان راهکارهای شناسایی پدیدۀ تصحیف از دیدگاه آیت‌الله بروجردی، می‌کوشد با بررسی نمونه‌‌‌های متعدد در الموسوعة الرجالیة، علاوه بر شیوه‌‌های شناخت تصحیف و یافتن دلیل آن، این آسیب و پیامدهای آن را در اندیشۀ رجالی ایشان ارائه کند و در نهایت به راهکارهای برون رفت از آن در اسانید تصحیف شده و ضرورت تصحیح آن اشاره کند.

جنّت، اصطلاحی قرآنی، برای اشاره به نخستین سکونت‌گاه آدم(ع) و همسرش است. بر پایۀ آیات قرآن، جنّت جایگاه مهمی در حیات آدم(ع) و همسرش دارد؛ زیرا آغاز زندگی مشترک آنان در این مکان بوده است و نافرمانی آن دو نفر نیز در این جنّت بوده است. تعیین موقعیت مکانی آن یکی از مسائل تفسیری قصۀ آدم است که در تعیین آن، میان قرآن‌پژوهان اختلاف نظر جدی وجود دارد. یکی از نظریات رایج، فرازمینی، یا بهشتی و آسمانی بودن مکان جنّت است، که واقعیت تاریخی و زمینی جنّت را انکار می‌کند و آن را به جهان دیگری احاله می‌دهد. این پژوهش، بر پایۀ احادیث امامیه، این نظریه را نقد می‌کند. نبود مستندات روایی معتبر، مخالفت با عقل، و تعارض با قرآن، از جمله مهم‌ترین آسیب‌های این نظریه است. در مقابل این نظریه، دیدگاه احادیث امامیه قرار دارد که بر زمینی بودن این جنّت تصریح دارد و آسیب‌های ذکر شده بر آن وارد نیست.

براساس دو فهرست نجاشی و شیخ طوسی، بخشی از تلاش علمی شیعیان در پنج سدۀ نخست، تألیفات دعایی بوده است. این آثار در قالب گونه‌‌های مختلف دعایی است که در بستر زمانی و مکانی متفاوتی از یکدیگر شکل گرفته است. این پژوهش به شیوۀ توصیفی-تحلیلی در صدد مشخص شدن گونه‌‌های دعایی و سیر هر کدام از آنان در بستر زمان و مکان و کاوش در دلایل گرایش به این حوزۀ تألیفی است. یافته‌‌های پژوهش نشان می‌‌دهد که کتاب‌‌‌های «یوم و لیلة»، «کتاب الدعاء‌‌»ها، کتاب‌های «اعمال سه ماه رجب، شعبان و رمضان»، و کتاب‌‌های «زیارت»، ‌گونه‌‌های دعایی شیعیان هستند. همچنین نگاه به روند نگارش هرکدام نشانگر اقبار و ادبار عالمان به هریک از این گونه‌‌ها در بستر زمان‌‌ و مکان‌‌های مختلف است و هر گونۀ دعایی، سیر متفاوتی از گونۀ دیگر داشته است. اهمیت دعا، مناسک، عبادت و زیارت در قرآن و احادیث بنیادی‌ترین دلیل نگارش این آثار است؛ هرچند انگیزه‌های شخصی و شرایط سیاسی-اجتماعی نیز در این امر دخیل بوده است.

حق‌مداری و دوری از باطل، افزون بر شناخت حق، نیازمند زدودن موانع آن هم هست. بنا بر مطالعات کتابخانه‌ای، موانع اعتقادی، اجتماعی، و اخلاقی می‌تواند سبب شود حق از باطل تشخیص داده نشود. در این نوشتار، با تحلیل آموزه‌های علوی در کتاب نهج‌البلاغه و سیرۀ امیرمؤمنان، پدیده‌ها و خصلت‌های اخلاقی‌ای که مانع فهم درست حق می‌شود، شناسایی و گونه‌بندی شده است. رذایل اخلاقی چون کبر، تعصب، لجاجت، بی‌تقوایی، طمع، دل‌بستگی به دنیا، حسادت و... ازجملۀ این موانع است. با توجه به تأکید فراوان امیرمؤمنان، به نظر می‌رسد اساسی‌ترین مانع اخلاقی برای تشخیص حق از باطل، دل‌بستگی به دنیا و بی‌تقوایی است. برآیند اثرگذاری موانع اخلاقی در این نوشتار به تفصیل بررسی شده است.

کوفه در سدۀ دوم، از مهم‌ترین مراکز علوم اسلامی بود. حضور تعداد زیادی از علمای شیعه و سنی و پیروان مذاهب دیگر و حتی ملحدان، زمینۀ تعامل، بحث، مناظره، و تضارب افکار و اندیشه‌ها را فراهم آورده بود. در میان اهل سنت گرایش غالب، جریان رأی و قیاس بود. در میان شیعیان نیز وجود شاگردان ممتاز و برجستۀ امام صادق(ع) و خاندان‌های علمی شیعه که همگی از شاگردان ائمه(علیهم السلام) بودند، این شهر را به پایگاهی برای تشیع تبدیل کرده بود. به‌ طور کلی در کوفه در عصر امام صادق(ع) در برخورد با حدیث جریان عقل‌گرا، جریان نقل گرا وجود داشت. هریک از این جریان‌‌ها دارای ویژگی‌ها و مشخصات خود بودند و افراد شاخصی در آن حضور داشته‌اند. مقالۀ حاضر، به بررسی ویژگی‌های این جریان‌ها و نقش و جایگاه آن‌ها در آن دوره و معرفی افراد شاخص این جریان‌ها و نحوۀ مقابلۀ امام صادق(ع) با آن‌ها پرداخته است.

موضوع ولایت امری زنان (در معنای کلی آن) در عرصه‌های مختلف اجتماعی، مانند زمامداری، قضاوت و... از جمله موضوعات روز است و برخی به اثبات و جواز آن و برخی به نفی و انکار آن می‌پردازند و در این راه به دلایل شرعی و عقلی تمسّک می‌جویند. از جمله دلایل منکران این ولایت، برخی روایات موجود است. در این نوشتار، بدون ورود به اثبات یا نفی این ولایت و بررسی دلایل اثبات و نفی آن، صرفاً به صورت موردی و به روش کتابخانه‌ای و تجزیه و تحلیل داده‌ها، به بررسی یکی از دلایل موجود پرداخته شده، که معمولاً منکران ولایت زنان به آن استناد می‌کنند؛ یعنی حدیث «لَن یُفلِحَ قَومٌ ولَّوا أَمرهم إمرأة». صرف نظر از این که دیگر دلایل صحیح هستند یا خیر؟ یا اصل ولایت زنان جایز است یا نه؟ لازم به ذکر است که نفی یکی از دلایل این موضوع، به معنای نفی اصل نیست