جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

واژۀ «مجوس» فقط یک بار در قرآن به کار رفته (حج: 17) بی‌آنکه تعریف و توضیحی از آن آمده باشد و این موجب ابهام و اجمال و پیش‌کشیدن مسائلی از قبیل چیستی آیین مجوس و نیز کیستی پیامبر آنان شده است. روایات تفسیری قرآن کریم، که تالی تلو و مبیّن قرآن است و در منابع فریقین گرد آمده، غالباً در چنین مواقعی می‌تواند دست‌کم برخی ابهامات را برطرف، و به روشن‌شدن پاسخِ مسئله کمک کند. در این مقاله می‌کوشیم واژه یا اصطلاح «مجوس» را از منظر روایات تفسیری بررسی کنیم. روایات را در دو دسته روایات شیعه و اهل سنت گنجانیده‌ایم. پیامبر و کتاب مجوس، نسبت مجوس با زرتشتیان، ویژگی‌ها و نحوۀ رفتار و تعامل مسلمانان با آنان و مسئله‌هایی نظیر آن، در این مقاله بررسی شده است.

عیسی(ع) در انتقـال پیام و مواعظ دینی و اخلاقی به‌وفور و هوشمندانه از زبان «تمثیـل» بهره برده است. اناجیل گواه آنند که او با کاربرد این زبان در روش تبلیغیِ «جدال أحسن» با فریسیان و بزرگان قوم یهود، پیروز میدان بوده و همچنین معارف بلند و دشوارفهمی را به پیروان انتقال داده است. پاره‌ای از آیات قرآن نیز نشان از استفاده عیسی(ع) از تمثیل در مواعظ اخلاقی و حکمی دارد. گسترهٔ بسیار و آرایشِ جای‌به‌جای تمثیل، نشان از راهبرد هوشمندانه‌ای است که با مهم‌ترین ویژگی‌های تمثیل، یعنی «حُسن تأثیر» و «ماندگاریِ» پیام در جان مخاطب و آینده‌نگری، پیوند دارد. این مسئله با توجه به رخدادهای پساصعودِ آن ‌حضرت رمزگشایی می‌شود. زبان‌شناسان از لحاظ تاریخی، ادبیات کتاب مقدس را با مرحلهٔ دوم زبانی، یعنی «تمثیلی»، هم‌زمان شمرده‌اند که نشان می‌دهد عیسی(ع) در تمثیل‌هایش تعمداً از زبان اسطوره‌ای و شعریِ مربوط به دورهٔ اول فاصله گرفته و مخاطب را به فهمی عمیق‌تر می‌رساند. بازشناسی روشمند آرایهٔ تمثیل در قرآن و کتاب مقدس، فصلی نو در شناخت بنیان‌های زبانیِ مشترک میان پیروان اسلام و مسیحیت و بالمآل پیوندهای فرهنگی و عقیدتی می‌گشاید.

در الاهیات همه ادیان باور به فرشتگان جایگاه ویژه‌ای دارد. در بین ادیان الاهی، ادیان ابراهیمی و خصوصاً اسلام و مسیحیت بیش از دیگر ادیان به این موضوع پرداخته‌اند. این مسئله به حدی رواج داشته که در مسیحیت، الاهیات فرشتگان به عنوان یکی از زیرشاخه‌های مباحث الاهیاتی به طور مستقل مطرح شده است. از میان موضوعات این زمینه، به دو مسئله ماهیت‌شناسی و کارکرد‌شناسی فرشتگان بیش از همه توجه شده است. در بین الاهیدانان شیعی و مسیحی، توماس آکوئیناس در مسیحیت و طباطبایی در شیعه بیش از همه به این موضوع پرداخته‌اند. این دو متفکر، در مباحثی مانند اصل خلقت فرشتگان، مادی یا غیرمادی‌بودن آنها، اکتسابی‌بودن علمشان و ... اشتراک دارند و در موضوعاتی مانند زمان خلقت فرشتگان، تعلیم آنها و نیز اراده آزاد آنها با هم اختلاف نظر دارند. این مقاله دیدگاه این دو الاهیدان درباره ماهیت و اوصاف فرشتگان را بررسی می‌کند.

این مقاله برگرفته از کتاب جنسیت، دین، و گوناگونی: دیدگاه‌های میان‌فرهنگی است که با ویراستاری اورسولا کینگ و تینا بئاتی در سال 2005 منتشر شده است. این کتاب، با 19 مقاله از محققان در حوزه‌های مختلف فمینیستی از کشورهای گوناگون، مقدمه‌ای است بر برخی از مسئله‌برانگیزترین مطالعات دین و جنسیت. در سال‌های اخیر بهره‌گیری از روش‌شناختی‌های میان‌رشته‌ای و میان‌فرهنگی جنسیت و مطالعات زنان باعث تغییر شکل مطالعات بین‌المللی ادیان شده و باب جدیدی را در موضوعات تازه و جدلی گشوده است؛ موضوعاتی که پارادایم‌های گذشته را در معرض نقد قرار داده و رشته‌های مطالعاتی جدیدی ایجاد کرده است. در مقاله حاضر، سویر، فیلسوف فمینیست فرانسوی، از دریچه نظریه جنسیتی، متون کتاب مقدس را بررسی می‌کند. وی معتقد است در کتاب مقدس به همان اندازه که بازی‌های جنسیتی جنس مذکر به چشم می‌خورد در جنس مؤنث نیز نمود می‌یابد، اما منتقدان فمینیست با تأکید فراوان بر شخصیت‌های مؤنث در ادبیات کتاب مقدس، توجهی به تلویحات مردانه ساخته‌شده نمی‌کنند. به اعتقاد وی، هدف از به‌کارگیری شخصیت‌های مؤنث در کتاب مقدس تأکید بیشتر بر قدرت علم مطلق است. او با اشاره به داستان ساره، هاجر و ابراهیم، قدرت‌گیری شخصیت‌های مؤنث را عامل قدرت‌زدایی و تضعیف شخصیت‌های مذکر می‌داند. سویر در آخر به این نتیجه می‌رسد که هرچند به دلیل قوانین اجتماعی و سیاسی خاص، نفوذ و قدرت جنس مذکر در تمامی عرصه‌های بشری به‌وضوح دیده می‌شود اما در مقابل خداوند این قدرت تضعیف می‌شود. رجولیت ابراهیم حکایت از مردانگی بدون اختیاری دارد که در تقابل کامل با تصاویری است که از شنیدن واژه «مردسالار» به ذهن متبادر می‌شود.

دیدگاه شوپنهاور درباره خودکشی، بر امکان نیل به آزادی از رنج، از طریق انکار اراده [معطوف] به زندگیِ فردی تمرکز می‌کند. سرانجام، شوپنهاور مدلل می‌کند که خودکشی از نیل به این آزادی درمی‌ماند؛ عمدتاً از آن‌رو که خودکشی به جای آنکه فعلِ اراده‌ای باشد که باید اراده [معطوف] به زندگی را انکار کند، آن را تأیید می‌کند. وی مدلل می‌کند که خودکشی، نوعی تناقض است؛ تناقضی که در آن، خودکشی با جویش ارادیِ ارادهٔ فردی به منظور نابودکردن خود، به عنوان راه گُریز از نکبت‌باریِ اراده‌ورزی، درگیر می‌شود. شوپنهاور به‌صراحت بیان می‌کند که شخص، حق فردی دارد تا برای رسیدن به آزادی از رنج، مرتکب خودکشی شود. او حتی می‌پذیرد که می‌تواند بفهمد چرا شخص به چنین کاری دست می‌زند؛ اما امکان تحقق این آزادی را انکار می‌کند. گرفتن زندگی شخص بر [نوعی] فقد [یا نقصِ] آگاهی (یا [نوعی] اراده‌ناورزی برای آگاه‌شدن) از بیهودگی ارادهٔ فردی و بر تجربهٔ کلیت و تمامیتِ ارادهٔ در خود دلالت دارد. شخص، آزاد است خود را براندازد؛ اما آزادی‌اش برای آزادکردن خودش از رنج، نوعی پندار است. اگر کسی با شوپنهاور هم‌آوا باشد که خودکشی باید به عنوان گریز بیهوده‌ای از رنج فهمیده شود، نمی‌تواند بصیرت‌های عالیِ استدلال وی را انکار کند. از یک سو، بصیرت عالی وی گفت‌آوریِ عالی کارکرد خودکشی با مستقیم‌نهادن این فعل درون آن چیزی است که شخص به عنوان غرضِ [پایه و] ابتدایی‌اش (آزادی از رنج) شهود می‌کند. از دیگر سو، با توجه به چارچوب فلسفی شوپنهاور، بصیرت عالی وی این امکان را نفی و درنگریِ هر امکان دیگری را منع می‌کند.

کتاب شکند گمانیگ وزار، نوشته مردان فرخ پسر اورمزد، از جمله کتاب‌های جدلی و فلسفی پهلوی است که در آن مردان فرخ به رد فرق و ادیان زمان خود، از جمله اسلام، یهودیت، مسیحیت و مانویت پرداخته و سرانجام نتیجه گرفته است که آیین زرتشت از تمام ادیان موجود بهتر است. این کتاب در 16 فصل و به زبان و خط پهلوی بوده که امروزه فقط تحریر پازند و ترجمه سنسکریت از آن به یادگار مانده است. در این مقاله درباره فصل‌های سیزدهم تا پانزدهم کتاب شکند گمانیگ وزار بحث شده است. مردان فرخ در این فصل‌ها از داستان آفرینش تورات و مهیب و ترسناک‌بودن خدای یهود و عقاید مسیحی انتقاد کرده است. نویسنده مقاله با تمرکز بر دو واژه بد‌خوانده‌شده در شکند گمانیگ آنها را دو وام‌واژه، یکی از سریانی و دیگری از یونانی، می‌داند. در پایان، با استفاده از بخش پیشین، منابع مردان فرخ و تاریخ متون مقدس در ایران را بررسی می‌کند.