جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فمینیسم، جنبشی است که در پی تغییر جهان جدید به جهانی بهتر و عادلانه‌تر برای زنان است. مفهوم جنسیت و معنای رایج آن برای نخستین بار در قرن نوزدهم به ظهور رسید. بعدها در دهه 1970، جنبش فمینیسم پژوهش در مقوله جنس را سرلوحه برنامه‌های خود قرار داد. جنبش فمینیسم در یهودیت در نیمه دوم قرن بیستم در آمریکا به وجود آمد که بعدها به جنبش آزادی زن معروف شد که هم‌زمان با جنبش دوم فمینیسم در آمریکا بود؛ چون قبل از آن حرکتی فمینیستی در آمریکا در اوایل قرن بیستم به وجود آمده بود. این جنبش در مقابل حاخام­هایی شکل گرفت که به زنان اجازه حضور در اجتماع را نمی‌دادند. از مطالبات این جنبش تحقق حضور زنان در موقعیت ریاست یهودیت، برابری زنان و مردان در امور عبادی، دینی و کنیسه است. همچنین این جنبش می‌خواهد زنان بتوانند حاخام شوند، در کنیسه سرود دینی بخوانند، عضو مجالس کنیسه باشند و عهده‌دار تربیت دینی شوند. این تقاضاها در مراحل بعدی گسترده‌تر شد. این مقاله مروری است بر نحوه شکل‌گیری جنبش فمینیسم در یهودیت و مطالبات آنها.

به ‌رغم توجه روزافزون به گفت‌وگوی ادیان و مکاتب در سطوح مختلف و پیدایش حجم عظیمی از ادبیات پژوهش در این عرصه، به ویژه در دو دهه اخیر، کمتر اندیشمندی واکاوی لایه‌های زیرین معنای گفت‌وگو را در دستور کار خود قرار داده است. این امر مهم در نوشتار حاضر محل توجه قرار گرفته است. لئونارد سویدلر، در مقاله حاضر، این تصور عمومی را که گفت‌وگوی ادیان مفهومی بدیهی و بی‌نیاز از تحلیل است، به چالش می‌گیرد. وی در مسیری که برای تبیین معنای مصطلح «گفت‌وگوی ادیان» می‌پیماید، با نگاهی ژرف، ابعاد متکثر موضوع را بررسی می‌کند. از این‌رو صرف نظر از چیستی گفت‌وگوی ادیان، در این مقاله به چرایی پیدایش گفت‌وگوی ادیان، متولیان آن، انواع‌گفت‌وگوی ادیان، اهداف، شیوه‌ها، موضوع و نیز هنگامة گفت‌وگوی ادیان پرداخته شده است.

الاهیات آزادی‌بخش محصول اندیشه‌ورزی و تلاش‌های علمی و عملی متألهانی است که رهایی انسانِ به استثمارکشیده‌شده آمریکای لاتین در نیمه دوم قرن نوزدهم را طلب می‌کردند. این جریان الاهیاتی مانند هر مکتب و نحله فکری در عالم مسیحیت، فراز و فرودهایی داشته است. اکنون که بیش از نیم قرن از شکل‌گیری آن می‌گذرد و تب و تاب انقلابی متألهان آزادی‌بخش فروکش کرده است، این امکان فراهم آمده تا به صورتی روشن‌تر اهداف و آرمان‌های این نهضت را بر پایه آثار فراوانی که در این زمینه به نگارش درآمده، به بحث بگذاریم. در این جستار پس از اشاره اجمالی به تاریخچه الاهیات آزادی‌بخش خواهیم کوشید ابتدا آن را به مثابه یک مکتب معرفی کرده، سپس ابعاد آن را در قالب عناوینی چون خداشناسی، مسیح‌شناسی، کلیساشناسی، هرمنوتیک، عدالت اجتماعی و ... مطرح کنیم. روش کار ما نخست تبیین موضوع، سپس معرفی توصیفی یک اثر مهم در آن زمینه، و دست آخر عرضه کتاب‌شناسی گزینشی درباره هر موضوع خواهد بود.

اخلاق زرتشتی را شاید بتوان یکی از مهم‌ترین آثار برجای‌مانده از دوران ایران قبل از اسلام دانست. این اخلاق، که در قالب اندرزنامه برجای مانده است، پس از برافتادن شاهنشاهی ساسانیان نه تنها از بین نرفت بلکه عالمان آن را با شور و اشتیاق بیشتری به کار گرفتند. یکی از مهم‌ترین محورهای اخلاق اندرزی، که امروزه به زبان پهلوی در اختیار ما قرار دارد، مسئلة اعتدال و دوری از افراط و تفریط است. در این زمینه باید گفت که اساساً اعتدال چه جایگاه و نقشی در اخلاق زرتشتی دارد. از این‌رو پژوهش حاضر می‌کوشد با بررسی مسئلة میانه‌روی در متون اندرزی پهلوی، به بیان شاخصه‌ها و ساحت‌های این اصل مهم در اخلاق ایران قبل از اسلام اشاره کرده، میزان ابتنای آن بر اعتدال یونانی و نیز افتراق آن را نشان دهد.

یکی از مباحث مهم آیین سیکه به تشریفات و مناسک آن اختصاص دارد که حول محور کتاب مقدس (گورو گرنته صاحب) تعریف شده است. به اعتقاد سیکه‌های خالصا، گورو گرنته صاحب، گوروی یازدهم و آخرین گورو است. اما اینکه چه تشریفاتی برای کتاب مقدس انجام می‌شود و منظور از این تشریفات چیست جای تأمل و تحقیق دارد. سیکه‌های خالصا مدعی‌اند بنا به این دلیل که گورو گرنته صاحب دربرگیرنده گوربانی و بهگت بانی است و بر نام و یاد خدا تأکید دارد، پس هدف از این تشریفات ستایش خدا و نام و کلام او است. مناسکی همانند سوک آسن و نگرکیرتن برپا می‌شود و از وسایلی مثل رومالا و چائوری در نگهداری از کتاب مقدس و بزرگ‌داشت آن استفاده می‌شود. همه این اعمال در نهایت بیان‌کننده توجه به گوروی حقیقی (خدا) است، گرچه از نظر پژوهشگران یا هر شخص غیرسیکه، در نگاه اول، این مناسک شبیه بت‌پرستی به نظر می‌رسد.

این مقاله دربارة احادیث غلوآمیزی است که در دو گروه شیعه و اهل سنت وارد شده است. بدین‌منظور ابتدا مفاهیم واژه‌ها‌ی اصلی این بحث را مطرح می‌کنیم. سپس به معیارهای تشخیص غلو می‌پردازیم که عبارت است از: راویان (نقد خارجی) و نقد حدیث (نقد داخلی). پس از اشاره‌ای کوتاه به نقد خارجی، در نقد داخلی، معیارهای تشخیص غلو در احادیث را بررسی می‌کنیم که عبارت‌اند از: تعارض با قرآن، تعارض با عقل، تعارض با شأن معصوم، تعارض با علم، تعارض با واقعیت، مخالفت با حس و مشاهده، تعارض با تاریخ، جانبداری سیاسی یا کلامی یا فقهی، مخالفت با هدف اصلی شارع.

مسئله انتظار ظهور منجی موعود در کنار مسلم بودن آن در همه ادیان آسمانی خصوصاً دین اسلام، موجب سوء استفاده برخی افراد فرصت‌طلب در طول تاریخ شده است. یکی از کسانی که در دو قرن اخیر با سوء استفاده از انتظار شیعیان برای ظهور امام موعود دست به فرقه‌سازی زد، علی‌محمد شیرازی بود. وی ابتدا ادعا کرد باب و نائب مهدی موعود (ع) است اما در ادامه مدعی شد که خود، همان امام موعود است و نهایتاً سیر ادعاهای خود را به الوهیت رساند. به نظر می‌رسد آنچه زمینه‌ساز اصلی پیدایش فرقه بابیه در اسلام شد همان ادعای بابیت و نیابت او از منجی موعود بود. این مقاله با رویکردی تحلیلی به نقش ادعای نیابت علی‌محمد باب در پیدایش فرقه بابیه و نیز سیر تطور ادعاهای او از بابیت تا الوهیت دارد.

دوره کلاسیک اسلامی (10-15 م./ 4-9 ه.ق.) دوره‌ای است که در آن تأثیرگذارترین تفاسیر قرآن نگاشته شد. نوشته‌ پیشِ رو، ترجمه دومین فصل از بخش دوم کتاب تفاسیر عرفانی قرآن در دوره اسلام کلاسیک است. نویسنده در این کتاب به مشارکت و نقش بی‌بدیل متصوفه در تفسیر قرآن می‌پردازد. این کتاب با بررسی چند پیش‌فرض تفسیری کلیدی متصوفه آغاز می‌شود، که عبارت است از: فهم آنها از طبیعت چندبنیانی و مبهم نص قرآن، نقشی که روش‌های معنوی و عقلانی در کسب معرفت این معانی ایفا می‌کنند و ذات همواره متغیر نفس انسان که طالب چنین معرفتی است. دومین بخش پژوهش، تحلیل و مقایسه زمینه‌ها و روش‌های چندین تفسیر مختلف در داستان قرآنی موسی و خضر، چهره مریم (مریم مقدس) و آیه نور است. اهمیت این کتاب از آن‌رو است که نخستین پژوهش جامع درباره مشارکت صوفیان در نوع تفاسیر قرآن است و گزینش و ترجمه این فصول سه‌گانه، به دلیل روشن کردن روش‌های عملی تفسیری و چگونگی تطبیق نگرش‌های صوفیان با آیات قرآنی است.

کتاب معنا و غایت دین اثر ویلفرد کنتول اسمیت، دین‌پژوه برجسته آمریکایی، در اواخر قرن بیستم تحولی بزرگ در دین‌پژوهی ایجاد کرد. در این اثر، اسمیت با ذات‌گرایی رایج در کاربرد واژه «دین» مخالفت کرد و از طریق تبارشناسی کلمه religion در ادیان گوناگون نشان داد که چگونه این واژه عینی‌سازی ‌شده است، بدون اینکه از آغاز ذاتی داشته باشد. اسمیت پیشنهاد کرد از واژۀ «ایمان» (faith) به جای واژۀ «دین» (religion) استفاده شود. طلال اسد، در نقد خود بر کتاب اسمیت، در عین همدلی با ناذات‌گرایی اسمیت، نشان می‌دهد کار اسمیت گرفتار نوعی بی‌دقتی تاریخی و حتی ذات‌گرایی است. پیشنهاد اسد در نظر گرفتن عمل و شیوه زندگی در بررسی ادیان (و نه صرف باور) و نیز مطالعه همزمان دین و سکولاریسم در دین‌پژوهی بود.