جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نوکانتیان معتقدند تمام تجارب ما واسطه‌شده و تحت تأثیر ویژگی‌های اجتماعی، عقیدتی و ... هستند و اساساً نمی‌توان از تجربة عرفانی واحد در میان عرفا دم زد. پرایس در پاسخ به این دیدگاه و در مخالفت با آن، فهم ماهیت تجربة عرفانی را از خود عرفا طلب می‌کند. وی، با استناد به آثار جان روزبروک، نشان می‌دهد عملکردهای روح انسانی در تجربة عرفانی، نقطه‌ای است که در آن به ظرفیتی فطری و یکسان در تمام انسان‌ها می‌رسیم. این نقطه را می‌توان قرینه‌ای بر مشابه بودن تجارب عرفانی گرفت. روزبروک معتقد است می‌توان بر اساس تمایز سنتی مسیحی بین سه زیستن فعال، معنوی و لاهوتی سه مقام متفاوت زندگی عرفانی را از هم متمایز کرد. مرحله لاهوتی، همان ساکن شدن تمام فعالیت­‌های آگاهی، و اتحاد محض و بی‌واسطه روح با خداست.

در فاصله قرن­های 9 تا 12 میلادی، فلسفه اسلامی به اوج رسید و در مناطق مختلفی از جهان اسلام گسترش یافت. در این دوره، زبان عربی به عنوان زبانی رسمی در میان یهودیان رایج شد و بسیاری از اندیشمندان یهودی به رغم تسلطشان بر زبان عبری، آثار خود را به عربی تألیف می‌کردند. تا پیش از این دوره، که همان قرون وسطاست، در دین یهود فیلسوف برجسته­ و نیز آثار فلسفی مدونی، جز فیلون و مکتوبات او، وجود نداشت. اما از قرن سوم هجری، یهودیان به‌تدریج با فلسفه اسلامی آشنا شدند و بسیاری از مسایل مسلمانان، دغدغه­های یهودیان نیز به شمار آمد. با مطالعه بسیاری از آثار فلاسفه یهودی به وجود چنین اخذ و اقتباس‌هایی پی می­بریم. البته نباید فراموش کرد که آثار مسلمانان نیز با هم متفاوت است؛ و هر فیلسوف یهودی از فرد یا مکتبی خاص متأثر شده است. نویسنده در این مقاله، ضمن اشاره به ظهور فلسفه یهودی در قرون وسطا می‌کوشد بافت اسلامی موجود در فلسفه یهودی را تبیین کند.

نویسندگان این مقاله ضمن مقایسه دیدگاه­های عرفانی موجود در آثار ویتگنشتاین با مکتب ذن بودیسم، پرتو تازه­ای بر تجربه عرفانی از منظر این دو مکتب فکری افکنده‌اند. آنها عرفان را نوعی شیوه نگریستن به عالم تلقی کرده و معتقدند شیوه نگریستن یک فرد یا یک مسلک مشروط به دلیل نیست و کسی نمی­تواند با دلایل منطقی و فلسفی شیوه نگریستن یک فرد را تغییر دهد. به اعتقاد آنها، عرفان از منظر این دو مسلک پدیده­ای این‌جهانی است و تجربه عرفانی هرگز تجربه­ای رازآمیز و سرّی نیست، بلکه در حقیقت آن را الگو و روش اعتدال و میانه­روی می­دانند و معتقدند فقط عارف کاملاً هم­سو با واقعیت و منطق زندگی می­کند و با مشاهده خود، در مقام دریافت­کننده هدیه بزرگ حیات، درمی‌یابد که همه انسان­های دیگر نیز همچون او دریافت­کننده این هدیه هستند و هیچ انسانی و حتی هیچ موجود زنده و ذی­شعوری برتر و فراتر از موجودات و انسان­های دیگر نیست.

سال 2013 میلادی در جامعه علمی دنیا به نام «سال کیرکگور» نام‌گذاری شده است. دلیل این نام‌گذاری دویستمین سال تولد اوست. او هم پدر فلسفۀ اگزیستانسیالیستیاست و هم به تعبیر خودش (که آن را دربارۀ ابراهیم (ع) به کار برد) شهسوار ایمان است؛ چرا­که رسماً آغازگر رویکرد ایمان­گرایی در الاهیات مسیحی است. بیشتر دپارتمان­های فلسفی، دین­پژوهی و یا الاهیاتی دنیا در این سال به نوعی به موضوع کیرکگور پرداخته­اند. برخی از گروه­های فلسفه با فراخوان مقاله، همایش‌هایی را تشکیل می‌دهند. دیگر گروه­های الاهیات مسیحی یا دین­پژوهی، کارگاه­ها یا نمایشگاه­هایی از آثار مربوط به او یا تفکرات برگرفته از او تشکیل می­دهند. متأسفانه علی­رغم فعالیت­های گستردۀ مجامع علمی دنیا برای بزرگ‌داشت سال کیرکگور، در ایران شاهد هیچ‌گونه تحرکی از سوی گروه­های فلسفه، الاهیات یا دین­پژوهی نیستیم. این مقاله بنا دارد، در سال کیرکگور، با عرضۀ کتاب‌شناسی توصیفی او، در یادکرد او سهیم باشد و به نوبۀ خود سهم جامعۀ علمی ایران را ادا کند. کیرکگور 56 تألیف در قالب کتاب و مقاله دارد که در این نوشته تمامی آنها به اختصار معرفی می‌شود.

ویلیام چیتیک، نویسنده و پژوهش‌گر توانای عرفان و تصوف در آمریکاست. وی در این نوشتار به شیوه­ای محققانه پس از مقدمه­ای مختصر، به تشریح ویژگی‌های شخصیتی و برخی دیدگاه‌های شمس تبریزی پرداخته، به گونه­ای موجز خواننده را با لایه‌های درونی و شخصیت تو در توی او آشنا می‌کند. چیتیک می‌کوشد تصویری روشن­تر از شمس در ذهن خوانندگان ایجاد کند. نقل‌قول­هایی که نویسنده در این مقاله به آن استناد کرده، علی‌رغم ایجاز، حاکی از ژرفای اندیشة شمس تبریزی است. لحن تا حدودی تلخ و گزندة این شیخ، همچون دارویی است که شفا و سلامت را در پی دارد و بی‌گمان دیدار او با مولانا، آن زمان که وقتش در رسید، طوفانی بود که هر چه را مولانا ساخته بود به ویرانی مبدل ساخت. صراحت و نفوذ کلام شمس و به قول خودِ وی با «گفتنِ آنچه گفت» شاعر، اندیشمند و عارفی بزرگ را تقدیم جهانیان کرد که تاکنون نظیری نیافته است.

غایت عرفان یگانگی با حقیقت است و عرفان عملی عهده‌دار بیان طریقه دست‌یابی و نیل به این هدف. عارفان در دوره‌های زمانی مختلف در باب چگونگی سلوک و مراحلی که باید پیموده شود، سخن گفته‌اند. این مقاله به بررسی تطبیقی دیدگاه‌های اِوِلین آندرهیل (عرفان‌پژوه و عارف معاصر) و امام خمینی در باب مراحل سلوک می‌پردازد. هر دو عارف مراحل سلوک را به سه مرحله کلی بیداری، تصفیه و اشراق تقسیم می‌کنند، گرچه در باب شرح و تبیین آن اختلاف نظرهایی دیده می‌شود که ریشه در سنت عرفانی، دین و فرهنگی دارد که به آن متعلق‌اند. نکته مهم این است که هر دو عارف در جهت هدف مشترکی می‌کوشیده‌اند و آن بیان عرفان به زبانی در خور فهم مردم عادی است تا آنان نیز بتوانند در حیات معنوی سهیم شده و از مواهب آن برخوردار شوند؛ زیرا به زعم هر دو، عرفان ضرورت حیات انسان معاصر است و قدم گذاردن در این وادی تمامی جوانب حیات انسان را در برمی‌گیرد، لذا باید آن را از دشواری‌ها و پیچیدگی‌های خاص علمی پیراست تا بتواند کل جامعه بشری را فرا گیرد.

نوشته پیش‌‌ رو متن سخنرانی یکی از‌ جامعه‌شناسان دین برجسته در روزگار ماست‌ که در این زمینه آثار فراوانی دارد. پیتر برگر در این نوشتار می‌کوشد جایگاه جامعه‌شناسی دین در روزگار کنونی را تبیین کرده، مهم‌ترین مباحث و چالش‌های پیش‌ روی آن را طرح کند. او که خود از نظریه‌پردازان و منتقدان نظریه سکولاریزاسیون یا عرفی‌شدن است در این سخنرانی نکات مهمی را طرح می‌کند که می‌تواند خط‌مشی‌های کلی این رشته را ترسیم کند. برگر، ضمن اشاره به نظریه عرفی شدن و ارتباط آن با مدرنیسم، تأکید می‌کند که با ظهور جامعه‌شناسی دین و توجه آن به شواهد و ادله تجربی، نظریه عرفی شدن و نیز سکولاریسم مورد تردید قرار گرفت و پدیده‌هایی در کشورهای مختلف ظهور کرد که این نظریات از عهده تبیین آن برنمی‌آمد. وی پس از مقایسه آمریکا و اروپا در مسئله عرفی شدن به عوامل مؤثر در این زمینه اشاره کرده و در انتها تأکید می‌کند ‌که بهتر است جامعه‌شناسی دین در بستر‌ جامعه‌شناسی شناخت بررسی شود.

اصلاح رویکرد اخلاقی در یهودیت رویه‌ای بود که از دوران انبیا آغاز شد. موعظه‌های شورانگیز پیامبران بنی‌اسراییل رهیافت تازه‌ای به اخلاق بود و همه انبیا در پیدایش این رهیافت نقشی داشته‌اند. اما پیامبر خیرخواه و نقادی چون ارمیا نقش مؤثرتری را ایفا کرده است. نگاه ارمیا به اخلاق تا اندازه زیادی به آنچه از عیسی در اناجیل همدید روایت شده مشابهت دارد. اخلاق در اناجیل همدید بر محور شخص و زندگی عیسی استوار است و همواره به عنوان نمونه اخلاقی پیش روی مسیحیان در جامعه حضور دارد. هدف اخلاق در این اناجیل ورود به ملکوت خداوند است و شریعت یگانه راه رستگاری نیست، آن‌گونه که شریعت خشک فریسی بر آن استوار است. ارمیای نبی و اناجیل همدید به مفاهیمی چون اطاعت و خشیت درونی، پرهیز از ریاکاری و ناکافی بودن تن دادن ماشین‌وار به اخلاق تأکید داشته‌اند. در این مقاله می‌کوشیم رویکرد اخلاقی ارمیا و عیسی را به روایت کتاب ارمیا و اناجیل همدید مقایسه کنیم.

در مقطعی که قدرت‌ها، از جمله زیدیان، در یمن گرفتار ضعف جدی بودند، شیعیان اسماعیلی‌مذهب توانستند در قالب دولت صلیحیان (439ـ532 ق.) حاکمیت را در این کشور به دست بگیرند. یکی از برجسته‌ترین حاکمان دولت صلیحی و آخرین آنان بانویی است به نام «أرْوی» (440ـ532 ق.) که به دلیل توانایی در مدیریت و اقتدار در حاکمیت، از او به‌ عنوان برترین زن فرمانروا در تاریخ اسلامی یاد می‌شود. أروی علاوه بر موفقیت‌های چشمگیر در عمران و ‌آبادی و سامان‌دادن به امور سیاسی یمن، در زمینه مذهبی و دعوت بر اساس مذهب اسماعیلیه نیز فعال عمل می‌کرد و به خلفای فاطمی مستعلوی مستقر در مصر وفادار بود. وی پس از فوت خلیفه فاطمی «الآمر باحکام الله»، از ایدة وجود فرزندی به نام طیب برای الآمر، که در پس پرده ستر، امامت اسماعیلیه را استمرار می‌بخشید، حمایت کرد و این‌گونه شاخه طیبی در برابر شاخه حافظی در میان اسماعیلیه مستعلویه به صورت جدی طرح شد؛ اما شاخه حافظی در طول زمان رقیب خود را کنار زد و تاکنون تنها نماینده اسماعیلیه مستعلویه باقی مانده است. نویسنده، در این مقاله می‌کوشد زندگی شخصی و سیاسی أروی را بررسی کند.

بدون تردید زن نیمی از پیکره اجتماع است و شخصیت و رفتار او در شکل‌گیری جامعه نقش مهمی دارد. در طول تاریخ مباحث مختلفی در خصوص زن طرح شده که بسیاری از آنها به افراط یا تفریط کشیده شده است. آنچه در این میان قابل توجه است آموزه‌های ادیان آسمانی در این زمینه است. آیات و کلمات متعددی در قرآن کریم، تورات و انجیل به موضوع زن پرداخته که هر یک نشانگر اهمیت آن در این متون مقدس است. آنچه تورات و انجیل در خلقت زن و گناه اولیه آدم مطرح کرده‌اند با آیات قرآن کریم سازگاری ندارد. قرآن برای خلقت زن، همچون مرد، اصالت قائل است و صرفاً زن را در گناه اولیه و خطای آدم مقصر نمی‌داند، بلکه هر دو را در آن سهیم می‌کند. البته آموزه‌های تورات و انجیل درباره سرشت زن با آیات قرآن مطابقت دارد و همگی قائل به فطرت خداشناسی و کرامت ذاتی زن شده‌اند.