جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«بررسی مناسبات متوکل خلیفه عباسی با علویان» عنوان مقاله‌ای است که در شماره هفدهم مجله «مطالعات تاریخ اسلام»، چاپ‌شده است. در این مقاله برخی از مشهورات تاریخی زیر سؤال برده شده است. ناصبی بودن متوکل، علوی ستیزی، تخریب و شخم زدن مرقد امام حسین علیه‌السلام، قتل ابن‌سکیت، توهین، تمسخر و جسارت به امیر مؤمنان علی علیه‌السلام و برخی اقدامات دیگر وی، ازجمله مواردی هستند که از سوی نگارندگان آن مقاله موردتردید قرارگرفته است. در این مقاله، ابتدا شخصیت متوکل موردبررسی قرارگرفته و با بیان نظر نویسندگان مقاله، در ادامه این نظر را نقد و بررسی کرده است و سپس به جنایات متوکل علیه شیعیان و علویان با تکیه‌بر مستندات اهل سنت اشاره می‌شود.

برخورد نیک با اسیران مورد تأکید دین مبین اسلام می‌باشد. درآیات قرآن کریم، برخی از احکام اسیر و چگونگی برخورد با اسیران جنگی بیان گردیده است و در روایات اهل‌بیت: نیز، برخورد نیک با اسیران بسیار سفارش شده است. کما اینکه از برخورد پیامبر(ص) و امامان معصوم: با اسیران نیز می‌توان شیوه برخورد و تعامل با اسیران را استخراج نمود. در این مقاله پس از بررسی معنای لغوی و اصطلاحی لفظ اسیر، با استناد به آیات قرآن کریم و روایات امامان معصوم: به احکام اسلامی راجع به فرجام اسیر اشاره‌شده و آنگاه، احسان به اسیر، دعوت اسیر به اسلام، اطعام اسیر و رعایت عدالت در برخورد با اسیر در قالب شیوه‌های تعامل با اسیر مورد بررسی قرارگرفته است.

مکتب معتزله یک جریان‌کلام اسلامی بود که در نیمه دوم قرن اول هجری در منطقه بصره شکل گرفت. پیروان این جریان مدافع کاربرد عقل در مباحث اعتقادی بودند. آنان به یک سری اصول مشترک معتقد بودند اما در تفسیر اصول اعتقادی، اختلاف داشتند که به ایجاد شاخه‌های متنوع اعتزالی انجامید. این جریان به مدت یک قرن در عرصه‌های مختلف فکری - فرهنگی، زمینه‌ساز تحولات تأثیرگذار بود و در فاصلۀ سال‌های 198 ق تا 232 ق - از زمان حکومت مأمون تا پایان حکومت واثق - به اوج پیشرفت خود رسید اما در قرن سوم هجری، رونق خود را از دست داد و از پیشرفت باز ماند. گفته می‌شود که شیعه در مسائل کلامی به‌شدت تحت تأثیر اندیشه‌های معتزله بوده و از خود استقلالی نداشته است اما مطالعه و بررسی دقیق، بیانگر آن است که عکس آن درست است و معتزله تحت تأثیر افکار شیعی قرارگرفته‌اند. در ادامه مقاله با توجه به سیر تاریخی بحث به آرا و نظرات برخی از متفکران مسلمان اعم از معتزله و امامیه اشاره می‌شود. سپس بیان می‌شود که شیعه به‌صورت یک گرایش مستقل، از همان نخستین سال به وجود آمدن معتزله، از جهات گوناگون در برابر آن‌ها صف‌آرایی کرده است و به نظر می‌رسد شکست‌های معتزله در همین مرحله، زمینه‌ساز طرح تهمت یاده شده به شیعه است و در ادامه بحث شواهد اثبات می‌کند که معتزله تحت تأثیر شیعه قرارگرفته‌اند.

امام علی(ع) بیست‌وپنج سال از اداره جامعه دور نگه‌داشته شد و درحالی‌که خلیفه‌های سه‌گانه امام علی(ع) را بهتر از خود می‌دانستند اما با تصاحب خلافت، جامعه را از شیوه هدایت الهی، عالمانه و عاقلانه علی(ع) محروم کردند. با کشته شدن عثمان؛ نخبگان، بزرگان از مهاجر و انصار و عموم مردم برای خلافت به علی(ع) مراجعه کردند اما امام علی(ع) می‌دانست که بیست‌وپنج سال حکومت نادرست سه خلیفه جامعه را به انحراف کشانده است و اداره جامعه بسیار مشکل خواهد بود. اصرار مردم و اتمام‌حجت برای علی(ع) باعث شد تا علی(ع) برای حل مسئله و مشکلات ناشی از قتل عثمان، مسائل نژادی، عدالت اقتصادی، انحرافات و شبهات دینی، اجتهاد عامیانه، عزل حاکمان فاسد و ظالم و فساد اجتماعی، اقدام نماید. امام علی(ع) رسالت اصلی خود را اصلاح می‌دانست و اصلاح خرابی‌هایی که از بعد از رحلت پیغمبر در زمان خلفای سه‌گانه به وجود آمده بود را، تکلیف خود می‌دانست و درصدد اصلاح آن‌ها بود. این کار بسیار دشوار بود و او را رودرروی بسیاری از اشراف و مفسدین قرار می‌داد. علی(ع) دو اقدام به کاربردند که یکی با زبان و اقدامات اجتماعی آرام و دیگر از طریق جنگ باکسانی بود که حاضر به رعایت حقوق نشده بودند

تقابل دوسویه ائمه اطهار: با حاکمان زمان خود از منظر امنیتی و شناخت تهدید، دوگانه‌ای است که امامت را خطری بر موجودیت حکومت و حکومت را خطری بر موجودیت اساس دین می‌داند. نتیجه این تقابل، اتخاذ راهبردهایی است که از طریق جنگ نرم، به اقدامات عملی در تضاد و تعارض با یکدیگر می‌انجامد. در همین راستا، امامان معصوم: راهبردهای گوناگونی را از طریق ابزار متناسب با شرایط خود به کار می‌گرفتند که با دو تاکتیک عمده اجرایی می‌شد: مدیریت ادراک و تقیه. امامان معصوم: جنگ نرم گسترده‌ای را از مسیر فوق بر ضد حاکمان زمان خود اجرایی می‌ساختند که از سویی موجب نفوذ جایگاه اهل‌بیت: و تحکیم و ثبات شیعه در جهان اسلام شد و از سوی دیگر، به تزلزل سیاسی خلفا و تلاش برای حذف سیاسی و فیزیکی اهل‌بیت: انجامید.

مذهب حقه تشیع در طول تاریخ انشعابات فراوانی به خود دیده است. این انشعابات هر کدام به دلیلی خاص بوده است. آنچه که در این نوشتار می‌آید گذری بر برخی عوامل مهم پیدایش نخستین فرقه‌های شیعی بوده است. پدید آمدن فرقه‌هاى گوناگون در شیعه، بخاطر درک ناصحیح مفاهیم دینى و منافع و اغراض شخصى و اختلاف بر سر شمار امامان و چگونگى تعیین امام بود که این اختلاف به تدریج در امامت و جانشینى رسول خدا(ص) و چگونگى تعیین، نصب و ویژگى‌هاى شخصى امام و مسائل فکرى و اصول عقیدتى و مسائل فرعى فقهى، توسعه پیدا کرد. بر این اساس؛ عوامل متعددی را می‌‌توان به عنوان علل پیدایش نخستین فرقه‌های شیعی به شمار آورد که برخی از مهم‌ترین آنها وجود اختناق فراوان در عصر برخی ائمه علیهم السلام، جهالت و نادانی مردم، حب مال و جاه و ... بوده است.

یکی از راه‌های تشخیص نبی، ارائه معجزه توسط مدعی نبوت از جانب خدای متعال می‌باشد. به باور مسلمانان، قرآن کریم معجزه سترگ پیامبر گرامی اسلام(ص) به شمار می‌رود که دامنه اعجاز آن گسترده بوده و شامل اعجاز از جهت عدم اختلاف نیز می‌باشد. برخی نوشته‌ها با ذکر مثال‌هایی، مدعی شده‌اند که آیات قرآن باهم ناسازگار بوده و قرآن کریم فاقد انسجام درونی می‌باشد و از این طریق خواسته‌اند اعجاز قرآن را از جهت عدم اختلاف به چالش بکشند. نوشتار حاضر با هدف تبیین روش درست فهم و برداشت صحیح از قرآن، با رویکرد توصیفی - تحلیلی به رفع انگاره فوق پرداخته است. در فرآیند پژوهش، با استفاده از روش کتابخانه‌ای و با استناد به مبانی کلامی و تفسیری عالمان و مفسران امامیه روشن ساخته است که قرآن کریم از انسجام درونی برخوردار بوده و اختلافی در آن نیست و آیاتی که ناسازگار تلقی شده‌اند تهافتی باهم نداشته و کاملاً هماهنگ‌اند.