جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نظام به مجموعه‌ای دارای ارکان و اجزاء مرتبط با یکدیگر اطلاق می‌شود که به دنبال هدف واحدی هستند. توحید افعالی نیز مانند دیگر نظام‌ها، دارای ارکان مرتبط با یکدیگر است و یک هدف کلی دارد. خدا در رأس این نظام، در جایگاه مبدئیت صدور فعل قرار دارد. اسماء الله، ملائکۀ مدبر و اسباب مباشر فعل نیز به ترتیب، ارکان بعدی نظام توحید افعالی به شمار می‌روند و در جایگاه وساطت صدور فعل قرار دارند. اهل‌بیت(ع) نیز رکن دیگر این نظام‌ و در جایگاه سبب غایی خلقت هستند. این ارکان در صدور هر فعلی از جانب خدا، نقش واسطۀ تحقق فعل یا غایت فعل را دارند و همگی یک هدف کلی را دنبال می‌کنند. بر اساس آیات قرآن و روایات اهل‌بیت(ع)، هدف کلی خلقت و نظام توحید افعالی، رساندن انسان به مقام عبودیت است.

مناظرات امام رضا(ع) در ادبیات دینی شیعۀ امامیه از جایگاه و اهمیت خاصی برخوردار است. با وجود آنکه برخی در اعتبار و اصالت آن‌ها تردید روا داشته‌اند اما مورد استفاده و استناد بسیاری از محدثان و پژوهشگران قرار گرفته و می‌گیرد. از این رو شایسته است مناظرات حضرت رضا(ع) در عراق و خراسان از نظر سندی و متنی مورد ارزیابی علمی قرار گیرد تا اعتبار و اصالت آن به روشن گردد. در این پژوهش، سند این مناظرات از نظر رجالی مورد بررسی قرار گرفته است. محمد بن فضل هاشمی، راوی مناظرات عراق و غالب رجال سند مناظرات خراسان مانند حسن بن محمد نوفلی، ابوعمرو محمد بن عمر بن عبدالعزیز الانصاری الکجی (حدود) و أبومحمد جعفر بن علی بن أحمد القمّی الایلاقی معروف به ابن الرازی، از نظر برخی علمای رجال به دلیل متحد شمرده شدن با راویان موثق، افرادی ثقه و قابل اعتماد هستند. الخرائج و الجرائح راوندی و عیون اخبار الرضا(ع) صدوق نیز، قدیمی‌ترین منابع این مناظرات هستند.

ظهور نظریۀ تکامل در زیست‌شناسی نوین، بحث‌های فراوانی را در موضوع رابطۀ علم و دین، میان اندیشمندان جهان برانگیخت. بررسی توافق یا تقابل متن قرآن با این نظریۀ علمی از موضوعات اساسی در این حوزه و آیۀ 59 سورۀ آل‌عمران یکی از آیات مهم مورد بحث موافقان و مخالفان خوانش تکاملی آیات آفرینش است. این آیه مَثَل عیسی را با مَثَل آدم همانند می‌سازد، سپس از دو مرحلۀ آفرینش آدم به عنوان وجه شبه در این تشبیه سخن می‌گوید؛ خلقت از خاک و امر خداوند به ایجاد. عموم مفسران تشابه عیسی و آدم را تنها در ایجاد آنی به امر خدا جستجو نموده‌ و خلقت از خاک را بر خلاف ظاهر آیه، وجه افتراق عیسی و آدم شمرده‌اند. اما برخی دیگر آفرینش این دو را طبق سنن الهی در طبیعت دانسته و وجوه شباهت را به گونه‌های دیگر تفسیر نموده‌‌اند. در این پژوهش به منظور تبیین وجوه شباهت در آیۀ مذکور، بر مبنای اصل حقیقت قرآنی و اصل عدم ترادف کامل، مفهوم قرآنی کلمات آدم، انسان، بشر، نفس، روح، خلق، امر و اصطفاء به‌دست آمده و بر اساس مفاهیم قرآنی فوق، آیۀ مذکور به عنوان جزئی از نظام آیات آفرینش انسان تحلیل شده است. وجوه شباهت در تشبیه عیسی به آدم، در درجۀ اول خلقت از خاک همچون همۀ انسان‌ها است و در درجۀ دوم برخورداری از نفس مُلهَم به روح از جنس امرِ ربّ که با نوعی برگزیدگی تکوینی و تمایز از افراد «بشر» همراه است و در قرآن با عنوان «اصطفاء» از آن یاد می‌شود.

یوری روبین در پژوهش خود با عنوان «بوزینگانی رانده­شده باشید: مسخ بنی­اسرائیل به بوزینه و پس­زمینۀ کتاب مقدس و میدراشی آن» بر پایۀ ادلّه و شواهدی و با استفاده از روش مقایسه‌ای‌‌ ـ تحلیلی، داستان مسخ شدن «اصحاب سبت» در قرآن را برگرفته از داستان «منّ و سلوی» در کتاب مقدس دانسته است. پژوهش حاضر با روش تحلیلی‌ ـ انتقادی به ارزیابی دیدگاه­ها و مستندات روبین پرداخته و ضمن ردّ ادّعای وی با استفاده از آیات قرآن و روایات کتاب مقدس، تمایز داستان­های مذکور را اثبات نموده است. ادّعای روبین در اقتباس آیۀ «کُونُوا قِرَدَةً خاسِئینَ» متأثر از پیش­فرض وحیانی نبودن قرآن و اقتباس آن از عهدین است که سبب شده وی این داستان قرآنی را انعکاسی از داستان کتاب مقدس بداند. روبین بدون مراجعه به منابع تفسیری اسلامی و صرفاً با استفاده از کتاب مقدس و میدراش، مقایسۀ صوری میان این آیه و داستان منّ و سلوای کتاب مقدس انجام داده و به همسانی آن دو رأی داده است. این در حالی است که به لحاظ تاریخ­گذاری، این دو واقعه متمایز از یکدیگر بوده و این تطبیق مخالف تاریخ و بافت داستانی ‌‌آن‌ها است.

پیچیدگی داستان زندگی و رسالت حضرت موسی(ع) در قرآن­کریم به ویژه در مقایسه با روایت کتاب مقدس، کاوش­های نو در متن آن را ضروری می‌سازد. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی و با هدف تحلیل شیوۀ روایی داستان، همراه با بررسی و تحلیل عناصر زبانی بر اساس نظریۀ «ژپ لینت ولت»، پیشنهادی برای حل پیچیدگی­ها و رفع تعارض­های ظاهری با توجیه ناهمخوانی داستان­های قرآنی با متون کهن است. این نظریه به تحلیل نوع روایت، شامل روایت دنیای داستان ناهمسان و همسان می­پردازد. یافته­های این تحلیل نشان می‌دهد که داستان موسی(ع) از جهت گونۀ روایی، ناهمسان و به صورت تلفیقی متن نگار و کُنش‌گر روایت شده است. نوع زاویۀ دید، بیرونی و از نوع دانای کل و الگوی طرح­های داستان دارای ساختاری کامل است. نقش الگویی در ماجراهای زندگی موسی(ع)، مخاطب را با آموزنده­ترین برداشت‌های تفسیری روبرو می‌کند و دانای کل با پردازشی مطلوب در مؤلفه­های روایتگری، سلوک معنوی را در دشوارترین عرصه­های زندگی فردی و اجتماعی برای خواننده ترسیم می‌کند و این­چنین زبان قرآن را برای مخاطب، گویا و فصیح می­گرداند.

از موضوعات مهمّی که مورد توجّه حقوق‌دانان قرار دارد، حفظ جان انسان‌های بی‌گناه در هنگامۀ درگیری‌های نظامی است. از آنجا که اغلب تلفات جنگ‌ها مربوط به انسان‌هایی است که مستحقّ مرگ نیستند، نهادهای حقوقی در سال‌های اخیر، تلاش فراگیری برای توقّف کشتارجمعی نموده‌اند. آنچه در اسناد بین‌المللی راجع به ممنوعیّت کشتارجمعی ملاحظه می‌شود، این واقعیّت است که در صورت عدم تفکیک انسان‌ها ، افرادی که نقشی در جنگ ندارند، کشته می‌شوند. بنابراین ضروری است که در هر حمله‌ای، تفکیک کاملی برای مشخص شدن اهداف نظامی و غیر نظامی انجام شود. این اصل تفکیک که در اسناد حقوق بین‌الملل سابقه‌ای نه چندان دور دارد، در آیات قرآن کریم و بیان پیامبر(صلی‌الله علیه و آ‌له) و اهل‌بیت(علیهم‌السلام) مورد تأکید قرار گرفته است. یکی از شواهد قرآنی دربارۀ اصل تفکیک و منع کشتار جمعی، آیۀ بیست و پنجم از سورۀ فتح است که به اصل یاد شده با تعبیر «لَوْ تَزَیَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ» اشاره دارد.

میرزا مهدی اصفهانی، مؤسس مکتب معارف خراسان، موسوم به «تفکیک»، علاوه بر دارا بودن اجتهاد مطلق و تبحر در علوم عقلی، یکی از قرآن‌پژوهان معاصر نیز به حساب می‌آید. دلیل این مدعا وجود آثاری از ایشان در حوزۀ قرآن همچون معارف القرآن، رسالۀ شاهزاده افسر، رسالة فی وجه اعجاز کلام الله المجید و ... است. وی دیدگاه‌های معارفی خود را بر آیات و روایات بنا نهاد و همین گرایش به نقل، سبب شده وی را که نخستین مروج مکتب اصولی میرزای نائینی در ایران است، در جرگۀ اخباریان به شمار آورند. اخباریان، اصول فقه را متخذ از عامه دانسته و آن را روشی برای رهیافت به معارف قرآنی نمی‌دانند. همچنین برخی اخباریان قائل به حجیت نصوص نبوده و ظواهر قرآن کریم را نیز حتی بعد از فحص از قرائن منفصله حجّت نمی‌شمارند ولی میرزای اصفهانی قائل به حجیت آن است. لذا دیدگاه وی در فهم قرآن کریم تفاوت بنیادینی با دیدگاه اخباریان دارد و نمی‌توان وی را از اخباریان به شمار آورد. در این مقاله دیدگاه وی دربارۀ جایگاه حدیث در فهم قرآن به تفصیل با رویکرد اخباریان تطبیق داده شده و وجوه تفاوت آن بیان شده است.