جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خوان دلاکروث (1542-1591م) خالق چهار اثر عرفانی ارزنده است که ادبیات درخشان آن‌ها با بهره‌گیری از نمادهای الهیات سلبی، نگارش تمثیل‌گونه به پیروی از روش کتاب مقدس و رمزگشایی از زبان مجازی آن، در کنار به کارگیری عالی‌ترین مفاهیم عرفانی به شیوه‌ای روان و قابل فهم و درعین حال مدوّن که هم‌چون پلکانی سالکان طریق را به سوی اعلی مرتبه کمال می‌رساند، آثار وی را تا سطح شاهکارهایی کم‌نظیر پیش‌برده است. در حقیقت، تأثیر عمیق دلاکروث در عرفان مسیحی قرون وسطی، بیش از هرچیز، به دلیل شرح مرحله‌ای در سلوک عرفانی است که با نام «شب تیره حس» معرفی می‌شود که در شهیرترین اثر خود - شب تیره نفس- با تکیه‌ای بی نظیر بر اهمیت جایگاه عشق در سلوک، بدان پرداخته است؛ هم‌چنین، رمزگشایی از تمثیلات برجسته عرفان مسیحی در کنار ارائه تصویری مسیح‌شناسانه از درد و رنج و طرح نظریه‌ای پویا در باب تجرد (وارستگی) و ارتباط عمیق آن با تسلیم، نام وی را در شمار اثرگذارترین عرفای قرون وسطی مسیحی ثبت نموده است.

آموزة مَنْتْره یا ذکر در ادیان و مکاتب مختلف هندی، به‌ویژه دین هندویی، از اهمیت خاصی برخوردار است. البته برخی از این مکاتب خود مَنْتْره‌ها را دارای نیروهای خارق‌العاده می‌دانند، و برخی نیز نیروی ماورائی آن را به خداوند مرتبط می‌دانند. اهمیت ذکر یا مَنْتْره در هندو صرفاً به خاطر تأثیر معنوی و ماورائی آن نیست؛ بلکه برخی از اذکار و مَنْتْره‌ها در سنت آیین هندویی، در امور دنیوی مانند شفای بیماری و غلبه بر مرگ، کسب ثروت و توانگری و هم‌چنین غلبه بر دشمنان در جنگ‌ها نیز سودمند هستند. به این منظور، پیروان این آیین با شرایط خاص، مَنْتْره‌های مقدس مختلف را به تعداد خاص تکرار می‌کنند تا از اثرات معنوی و روحانی و هم‌چنین دنیوی آن بهره‌مند گردند. البته کاربرد عالی مَنْتْره توسط عارفان و مرتاضان هندو، به‌منظور نائل شدن به مقام معرفت کامل الاهی یا برهمه‌جنانه قرائت می‌گردد، که ثمرة آن مُکشه یا رهایی و نجات کامل از گردونه بی‌پایان زاد و مرگ یا سمْساره است.

این نوشتار به الاهیات اجتماعی، یعنی کاربست‌های عملی ایمان مسیحی،‌ به منظور ترویج و تثبیت حضور اجتماعی دین می‌پردازد. الاهیات اجتماعی مسیحی در اثر مشکلات ناشی از مدرنیته و صنعتی شدن جوامع مسیحی، نظیر فقر گسترده، بیکاری، بی‌عدالتی، اعتیاد، تبعیض نژادی، استثمار و... و هم‌زمان با گسترش علوم اجتماعی و جامعه‌گرایی در قرن نوزدهم، به وجود آمد. الاهیات اجتماعی صریح کلیسای کاتولیک از 1891م توسط بیانیه پاپی امور جدیدِ لئوی سیزدهم، شکل و اقتدار یافت و تا امروز در تعداد قابل توجهی از بیانیه‌های پاپی، سندهای شورایی و بیانات کلیسایی و نامه‌های رسولی برای کنفراس‌های اسقفی دنبال شده است. عمده‌ترین مسائل مطرح در این بیانیه‌ها و سندها، عدالت اجتماعی، منزلت کار و کارگر، مالکیت خصوصی، جهانی‌سازی و توسعه، جنگ و صلح و محیط زیست است. تلاش‌هایی، هرچند ناموفق، نیز در قالب جنبش‌های دموکراتیک، نهضت‌های کارگری ـ کشیشی، شوراهای اسقفی و نهضت‌های تبشیری در جهت تحقق عملی این بیانیه‌ها صورت گرفته است.

در چند دهة اخیر، اندیشمندان حوزه‌های مختلف به نگرشی موسوم به نگرش انسان‌ـ‌جهانی توجه کرده و آن را واجد ویژگی‌های مورد نظر خود دانسته‌اند. این نگرش عمیقاً ریشه در سنت‌های فلسفی و دینی به ویژه عرفان ادیان دارد و با وجود سابقة کهن خود مورد غفلت واقع شده و از این‌رو مستلزم بازشناسی است. بر مبنای این نگرش، ارتباطی تنگاتنگ و اندام‌وار میان انسان و جهان در ساختار یکپارچة هستی وجود دارد و از طریق تناظرها و هم‌گونی‌های تکوینی مشترک میان‌شان یک کل درهم‌بافته و پیوسته را تشکیل می‌دهند. در این مقاله پیشینۀ این مفهوم در سنت‌های مختلفی و رویکرد‌های نوین بدان بررسی شده است.

میر شمس‌الدین عراقی از ایرانیانی است که مانند سیدعلی همدانی سال‌ها در کشمیر زندگی کرد. او دوبار به کشمیر سفر کرد. او توانست در عصر سلاطین مسلمان کشمیر، در اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم هجری با تلاش و اشتیاق فراوان، منشأ تحولات مهم تاریخی، فرهنگی، اجتماعی در منطقه کشمیر گردد که نتایج آن تا هم‌اکنون آشکار است. او مبلّغی با روحیة انقلابی بود که با آشنایی عمیقی که از منطقه کشمیر داشت و با حمایت شخصیت‌های مهم مذهبی چون بابا علی نجار و دولت‌مردان بانفوذی چون ملک موسی رینه و کاجی چک و مریدانش، توانست بخش بزرگی از مردم کشمیر و بَلتِستان را به طریقة نوربخشیه و مذهب تشیع دعوت کند. در مقاله حاضر ضمن شناساندن شمس‌الدین عراقی که شامل مباحثی است چون نام و نسب و زادگاه و استادان و مذهب و اقدامات عراقی و ...، نقش تأثیرگذار و دستاوردهای او در منطقه کشمیر بررسی می‌گردد.

جوانمردی یک خصلت ارزشمند و آیینی کهن با آداب و اصول اخلاقی خاص خود و میراث گرانقدر ایرانی و اسلامی است. براساس منابع موجود ظاهراً سرچشمه­های آن را در مشرق‌زمین و بخصوص در ادیان و آیین­های ایران باستان باید جست. درباره جوانمردی و فتوّت نگارندگان در فتوّت‌نامه‌ها و کتب عرفانی نظرهای گوناگون دارند. گروهی خاستگاه جوانمردی و فتوّت را ایران، به‌ویژه ایران پیش از اسلام می‌دانند و دسته‌ای دیگر در پی سرچشمه‌ای اسلامی برای این جریان هستند. در این پژوهش خاستگاه و ریشه‌های جوانمردی و فتوّت، عیاری و پهلوانی در ادیان و آیین‌های ایران باستان و نیز آداب و اصول جوانمردی در قبل و بعد از اسلام، نقاط اشتراک و وجوه اختلاف آن‌ها بر اساس منابع موجود به‌ویژه دو منبع مهم سمک‌ عیار و فتوّت‌نامه ‌سلطانی بررسی شده است؛ هم‌چنین سعی شده تا صفات و فضیلت‌های اخلاقی، ارزش‌ها و سنن ملی، دینی، اجتماعی و اسلامی این جریان بیان گردد.

در سده سوم هجری نظام کلام اسلامی شکل منسجم­تری به خود گرفت و به ویژه متکلمان معتزلی در این زمینه کوشش­های زیادی به عمل آوردند. یکی از ویژگی­های بارز سده سوم این است که مسلمانان با پیروان سایر ادیان گفت‌وگو و مناظره می­کردند. بررسی آثار بجا مانده از این دوره به خوبی نشان می­دهد که متکلمان مسلمان، ادیان دیگر را بیشتر در چهارچوب عقل و عقلانیت درک می­کردند. ابوعیسی وراق که به احتمال خیلی زیاد متکلم شیعی بوده اما گرایشات اعتزال نیز داشته، یکی از متفکران روشن اندیش این دوره است. نوع نگاه وی به ادیان دیگر، عقل­محور است. وراق آموزه­های مسیحیت به­ویژه مباحث مرتبط با تثلیث را با براهین عقلی بررسی و به چالش کشیده است. بنابراین استدلال­های او نه مبتنی بردلایل نقلی بلکه بیشتر بر اساس براهین عقلی استوار است. از دیگر ویژگی­های بارز رویکرد وراق در مطالعه ادیان این است که از وارد ساختن اتهامات و تهمت­های بی­اساس خودداری می­کند و تعالیم ادیان دیگر را آن‌گونه که هستند و آن‌گونه که وی آن‌ها را فهمیده، نقل و نقد می­کند. در نتیجه وی صرفاً با استفاده از براهین عقلی به نقد مباحث تثلیثی می­پردازد.