جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با توجه به اهمیت مسأله نفس در بین فلاسفه و حکما در طول تاریخ اندیشه بشر، این پژوهش درصدد است نقاط اشتراک و افتراق دیدگاه ملاصدرا و آقا علی زنوزی را در باب نفس و قوا و نسبت بین آن‎ها، مورد بررسی قرار دهد. ملاصدرا براساس مبانی فکری خود که عمده آ‎ن‎ها اصالت و تشکیک وجود و حرکت جوهری است، قوا را مراتب وجودی نفس واحد به شمار آورده و از تشکیک مراتب سخن گفته است. آقا‌علی مدرس زنوزی یکی از چهره‎های شاخص حکمت صدرایی، به جای تشکیک در مراتب، از ترکیب در مراتب سخن رانده است. این پژوهش روشن ساخته است که اختلاف این دو دیدگاه، به نحوه نگاه این دو فیلسوف به یک واقعیت واحد وابسته و از اختلاف مبانی این دو فیلسوف نشأت نمی‎گیرد و این‎که صدرا با توجه بیشتر به بحث اصالت وجود از حرکت جوهری بحث تشکیک آن را مورد توجه قرار داده است، ولی آقا‌علی با تکیه بر مباحث هیولی و صورت، بیشتر به بحث ترکیب پرداخته است. نگارنده در حد توان کوشید تبیین روشنی از دیدگاه این دو حکیم ارائه دهد.

مسئلۀ شر بیش از آن که به وجه قرینه­ای و با اتکا به برخی شرور گزاف و ظاهراً بی­هدف یا انبوهی ناملایمات زندگی انسان، وجود خداوند و اوصاف کمالی او را به چالش کشد، در ساختاری منطقی، اعتقاد به خداوندی عالم، قادر و خیر محض را با وجود شرور در جهان هستی به طور منطقی ناسازگار می­یابد. پیداست که اعتبار این استدلال منطقی در گرو صدق یا محتمل الصدق بودن گزارۀ الحاقی آن خواهد بود و این در حالی است که انگاره نظام احسن برآمده از علم عنایی خداوند از منظر فیلسوفانی چون ملاصدرا با عطف نظر به وجوهی چون تضاد و تزاحم در جهان مادی، جزءنگری انسان این جهانی، نسبیت شرور، دخول بالعرض شر در قضای الهی و ... بر نادرستی این گزارۀ الحاقی پای می­فشرد. مقاله پیش­رو می­کوشد تا با نگاهی دقیق به استدلال منطقی ملحدین و گزارۀ الحاقی مورد نظر آنان، دفاع ملاصدرا در برابر مسئله منطقی شر را مطرح و تاب و توان آن را بررسی کند.

این نوشتار در پی توضیح امکان بهره­گیری از روش­شناسی­های پست مدرن در الهیات است. انجام این مهم ضمن سه گام توضیح زمینه­های­ نظری حاکم بر دیدگاه ­های مخالف با امکان چنین بهره­ گیری­‌هایی­، بررسی چندوچون وقوع آن با توجه به ادبیات «الهیات پست مدرن» و، نهایتاً، اقامه استدلال مبنی بر صحت معرفت شناختی امکان بهره­ گیری­ هایی از این دست تعقیب گردیده است. در واپسین گام، که بخش نهایی هسته نظری نوشتار را عرضه می­دارد، تلاش شده است صحت و معنای بهره برداری روش شناسانه از پست مدرنیسم طی مطالعه ای الهیاتی توضیح داده شود؛ و این مهم، بر اساس منطق معرفت شناختی حاکم بر رویکردی از این دست، اثبات گردد. جهت انجام این مهم ایده‌هایی هم­چون تقدم معرفت شناسی بر هستی شناسی در مطالعه ای پست مدرن از امر الهیاتی به بحث نهاده شده است و گشودگی معرفت شناختی نظریه‌های پست مدرن در مواجهه با الهیات موضوع تامل واقع گردیده است.

از آثار دوانی می‌توان دو نظریه در باره وحدت و کثرت استنباط کرد. یکی وحدت وجود و کثرت موجود و دیگری، وحدت وجود و وحدت موجود. این فیلسوف مکتب شیراز، در طرحواره فلسفی- عرفانی خویش، نظریه ذوق‌التاله را تبیین می‌کند و معنای موجود بودن ممکنات را انتساب آنها به حقیقت وجود می‌داند. بدین ترتیب است که انتساب، به عنوان اصطلاحی کلیدی در این باب مطرح می‌شود؛ اصطلاحی که در هر کدام از این الگوها چهره متفاوتی پیدا می‌کند. آیا مراد از انتساب، همان وجود رابط صدرائی یا تجلّی مطرح در نظام عرفانی است؟ آیا آنچه دوانی از انتساب اراده می­کند امری غیر از اضافه اشراقی است؟ در این نگاشته خواهیم دانست که در الگوی نخست، انتساب، غیر از وجود رابط صدرایی و یا نظر عرفاء در باب تجلّی و همچنین، غیر از اضافه اشراقی است. این در حالی است که در دومین الگو، انتساب، دقیقاً همان تجلّی و ظهور عرفاست. در تبیین نظریه ذوق‌التاله دوانی، دیدگاههای مختلفی شکل می‌گیرد. نگارنده ضمن دسته‌بندی این نظرات با تفکیک میان دستگاه فلسفی و عرفانی جلال‌الدین دوانی، اولا تحلیلی از این اختلاف در عبارات ارائه می‌کند و ثانیاً با ریشه‌یابی این گوناگونی در تعابیر، مشکل اساسی را ضعف دستگاه فلسفی دوانی می‌داند و معتقد است نظام فلسفی او این قدرت و قابلیت را نداشته است که اندیشه عرفانی او را به طور کامل و بدون نقص، مبرهن سازد.

اخلاق کاربری تکنولوژی، نیازمند دسته‎بندی مناسبی از تکنولوژی‎هاست تا بتوان برای هر دستۀ کلان تکنولوژی، اصولی اخلاقی را متناسب با ویژگی‎های مشترک هر دسته تدارک دید. دون ‎آیدی در رویکرد پساپدیدارشناسی تجربی خود، روابط ما را با تکنولوژی به چهار دستۀ تجسد، هرمنوتیکی، غیریت و زمینه‎ای تقسیم می‎کند که بر همین اساس می‎توان تکنولوژی‎ها را نیز بر اساس کارکرد اصلی‎شان، به همین شکل تقسیم کرد. براین‎اساس تکنولوژی‎های متجسد، گسترش‎دهندۀ ادراکات ما هستند، تکنولوژی‎های هرمنوتیکی، به امری جز خود اشاره می‎کنند و همچون متنی پیش روی ما باز هستند، تکنولوژی‎های غیرگونه، همچون شخص انسانی در برابر ما ظاهر می‎شوند و تکنولوژی‎های زمینه، در حاشیۀ آگاهی ما به کار خود مشغول‎اند. در این مقاله، نشان داده می‎شود که این تقسیم‎بندی دون آیدی، به سبب ظرفیت‎هایی همچون توجه به رابطۀ انسان با جهان اطراف، دربرگیرندگی تکنولوژی‎های جدید و قدیم، و عینیت و بی‎طرفی، زیربنای مناسبی برای مباحث اخلاقی و به‎ویژه اخلاق کاربری در حوزۀ تکنولوژی است. با این همه، این تقسیم‎بندی ابهامات و کاستی‎هایی نیز دارد؛ از جمله عدم جامعیت و ایرادات صوری تقسیم. به نظر می‎رسد این کاستی‎ها را بتوان با اصلاحات و تغییراتی اندک در تقسیم‎بندی، برطرف ساخت.