جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسبوقیت علم الهی بر وجود عینی ممکن‌ها، از جمله مباحثی است که می‌توان گفت تمامی هستی‌شناسان الهی بر آن اتفاق نظر دارند. اما اختلاف مبانی فکری و نحوة تفسیر هر یک از وجود علمی و عینی، باعث تحلیل‌های متفاوت ایشان از نحوة این تقدّم شده ‌است. در نگاه مشایی، سلسلة علّی و معلولی موجودها که در نهایت، به خداوند متعال منتهی می‌شود، وجودهای عینی را تشکیل می‌دهند. خداوند سبحان که علّة‌العلل این نظام علّی و معلولی است، با علم به ذات خویش، عالم به تمامی ممکن‌ها است؛ علمی حصولی که به نحو کلّی و بسیط بوده و از لوازم ذات متعالی اوست و از باب تقدّم رتبی علّت بر معلول، مقدّم بر تمامی معلول‌های امکانی است. بر اساس دیدگاه حکمت متعالیه که وجود، تنها امر اصیل و عینی است، وجود عینی، سلسله‌ای مشکِّک از موجودهای ممکن به امکان فقری را شامل می‌شود که در نهایت، به حق ‌تعالی به عنوان تنها وجود عینی مستقل بالذات می‌رسند. اما علم حق تعالی که سبب صدور ممکن‌ها می‌شود، به نحو نقش بستن صورت‌های ذهنی نبوده؛ بلکه همان علم حق به ذات بسیط خویش است که به خاطر جمع تمامی کمال‌های وجودی، در عین بساطت و اجمالی‌ بودن، عین کشف تفصیلی است. اما در نگرش عرفانی که وجود عینی و حقیقی، در ذات حق‌تعالی منحصر است و همه ممکن‌ها، محل تجلی و شئون او هستند، بحث از تقدّم مظاهر علمی حق تعالی بر محل تجلی عینی و خلقی اوست؛ به گونه‌ای که تعیّن اوّل و دوم که تعیّن‌های علمی در صقع ربوبی و علم الهی‌اند، واسطة ظهور تمامی مظاهر خلقی، اعم از عوالم جبروت، ملکوت و ناسوت می‌شود. پژوهش حاضر، در صدد بررسی چگونگی تقدّم وجود علمی بر وجود عینی، از دیدگاه مکتب فلسفی مشاء، حکمت متعالیه و مبانی عرفانی است تا با شرح این تفاسیر و مقایسه و تحلیل آنها، گامی در راستای روشن‌تر‌شدن بحث برداشته ‌شود.

در پاسخ به ‌این سؤال که چگونه دین اسلام در راستای گسترش علم به ایفای نقش پرداخته، به ‌این نتیجه رسیدیم که آموزه‌های اسلام، روند جامعه را به مسیری سوق می‌دهد که تأییدکنندة علم‌آموزی و گسترش رو به رشد علم و عالمان باشد. در این اندیشه، وجه تمایز انسان با سایر موجودها، بهره‌مندی از نعمت شناخت و معرفت است. مفهوم علم در اندیشه اسلامی، دایرة وسیعی از انواع معرفت‌های حصولی، حضوری، تصور، تصدیق، کلی و جزئی را در بر می‌گیرد. آموزه‌های اسلامی، بدنة جامعه را از نظر اجتماعی و فرهنگی، تحت تأثیر قرار داده و افراد (نه تنها مؤمنان، بلکه کافران و مشرکان و حتی پیروان دیگر ادیان) از طرف خدای سبحان و اولیایش، بر خردمندی و به کارگیری عقل دعوت می‌شوند. همچنین انسان در قرآن به ژرف‌نگری در آثار خلقت و طبیعت فرا خوانده می‌شود و توصیه می‌شود به ‌اینکه باید علوم را از هر منبعی که واجد آن باشد، اخذ نماید. برآیند چنین تفکری، انگیزة شناخت متقابل را در بین پیروان خود ایجاد می‌نماید، که نتیجة آن، گسترش رو به رشد مباحث علمی‌است.

چکیده نشست علم و تکنولوژی، خردادماه 89 در دانشگاه باقرالعلوم(ع) با حضور اساتید و دانشجویان و سخنرانی حجة‌الاسلام و المسلمین میرباقری، رئیس فرهنگستان علوم اسلامی برگزار شد که گزیده صحبت‌های استاد به این شرح است: این موضوع، برای دنیای اسلام و به ویژه کشور ما، ضرورت عینی دارد. ما در وضعیت رقابت تمدنی‌ای که با غرب داریم، باید جایگاه خودمان را با عقلانیت غرب (اعم از عقلانیت بنیادی، راهبردی و کاربردی آن و عقلانیت نظری و تجربی) و فناوری‌های آن (اعم از سخت و نرم) مشخص کنیم. در این رقابت تمدنی، ما نیازمند یک عمل‌گرایی هوشمند و بحث‌های بنیادی و اساسی هستیم. در اینجا؛ یکی از مباحث بنیادی و اساسی را مطرح می‌کنیم که نوع رویارویی ما با غرب را مشخص می‌کند.

شبهه ابن‌کمونه، شبهه‌ای است که بر یکی از ادله توحید وارد شده است و آن دلیل، «لزوم ترکیب» است که خلاصه آن چنین است که اگر دو خدا موجود باشد، هر دو در وجود مشترک خواهند بود و اگر یک مابه‌الامتیاز، آنها را جدا نکند، متحد خواهند بود. وجود مابه‌الامتیاز باعث می‌‌شود که هر یک از آن دو خدا، مرکب از مابه‌الامتیاز و مابه‌الاشتراک شود و هر مرکب، نیز ممکن‌الوجود است، نه واجب‌الوجود. شبهه معروف منسوب به ابن‌کمونه در تخریب دلیل توحید است. البته این شبهه را نخستین بار، شیخ اشراق در کتاب مطارحات بر برهان حکمای مشاء مطرح کرد و وقتی ابن‌کمونه که از شارحان کلام شیخ اشراق است، آن را در برخی تألیف‌های خود بیان کرد، به نام او، شهرت یافت.