جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رودلف بولتمان آلمانی از الاهی‌دانان مطرح و مهم قرن بیستم به حساب می‌آید. وی در سال‌های جنگ جهانی دوم و پس از آن برنامه‌ای را تحت عنوان اسطوره‌زدایی به جامعه الاهیاتی آن زمان معرفی کرد. این برنامه مخالفت‌ها و موافقت‌های بسیاری در اروپا و آمریکا برانگیخت. بولتمان در این مقاله کوشیده است آنچه را در عهد جدید مسیحی درباره آخرالزمان، پایان جهان، و ظهور منجی آمده رمزگشایی، و آن را با توجه به دیدگاه خود درباره اسطوره‌زدایی بازتفسیر کند. وی ضمن ذکر دیدگاه‌ها و تفاسیر کهن درباره آخرالزمان، این دیدگاه‌ها را در دنیای مدرن پذیرفتنی نمی‌داند. از نظر وی، تفسیر مجدد آنها ضروری است. مبنایی که بولتمان برای آخرالزمان می‌پسندد مبنایی وجودی با الهام از فلسفه اگزیستانسیالیستی است.

این مقاله خوانشی مانوی از دفتر دهم اعترافات است. به نظر نویسنده، آگوستین با یک دهه زندگی در میان مانویان و آشنایی با کتاب و آموزه‌های آنان عمیقاً تحت تأثیر کیش مانوی درآمده بود. وی این موضوع را در بررسی دفتر دهم اعترافات به‌خوبی نشان می‌دهد. آگوستین در این دفتر نخست از شناخت خداوند سخن به میان می‌آورد. در مانویت نیز، که گونه‌ای کیش گنوسی است، «شناخت» در واقع به منزله «شناخت حقیقت» است و برگزیدگان، معرفت را از راه حقیقت جاودان به دست می‌آورند. آگوستین خداوند را با اصطلاحاتی که بی‌تردید یادآور واژگان، مفاهیم و اعمال مذهبی مانوی است توصیف می‌کند. نیز وقتی از حافظه سخن می‌گوید، استعاره‌های مشابه استعاره‌های مانویان را به کار می‌برد. تشابه این متن با کفالایا، مانوی ۵۶، نیز بسیار جالب توجه است.

اهمیت متکلمان کوفه به دلیل اثبات ریشه‌های تاریخی کلام شیعه و تقارن آن با عصر حضور اهل بیت (ع) است. آثار کلامی متکلمان کوفه، اصالت شیعه و قدمت مباحث کلامی و اعتقادی در میان شیعه، و اهتمام اصحاب امامان شیعه به اندیشه‌های کلامی را نشان می‌دهد؛ چراکه در کوفه، تشیع اعتقادی تبلور می‌یابد؛ هرچند انحرافات عقیدتی از قبیل اندیشه‌های غالیانه و غیراصیل در آن دیده می‌شود. در بررسی آثار کلامی متکلمان کوفه به گزارش فهرست نجاشی، تعداد 251 اثر کلامی یا به نحوی مرتبط با مباحث کلامی وجود دارد که از میان این آثار، 136 اثر به طور دقیق، عنوان کلامی دارند. با وجود اصحاب و شاگردان امامان شیعه در کوفه که آثار کلامی از خود به یادگار گذاشتند، شبههٔ أخذ کلام شیعه از جریان اعتزال، از میان برداشته می‌شود. کتاب رجال نجاشی را، که از رجال‌شناسان بنام شیعه است و اهتمام ویژه‌ای به معرفی آثار و احوال اصحاب دارد، می‌توان آینهٔ انعکاس متکلمان کوفه دانست. از این‌رو، در مقالهٔ حاضر درصددیم این مسئلهٔ مهم را با توجه به کتاب ارزشمند وی پی بگیریم.

محمد بن حسن صفّار، یکی از شخصیت‌های بزرگِ قم در قرن سوم هجری است که دربارهٔ وی اختلاف است؛ از یک سو، شخصیتی همچون نجاشی ضمن توثیق، وی را عظیم‌القدر، راجح و قلیل‌السقط در روایت می‌خواند. از سوی دیگر، گروهی بر کتابش خُرده گرفته و علّت آن را غلوّ و زیاده‌گویی در شأن اهل‌بیت (ع) دانسته‌اند. درباره نادرست‌بودن نسبت غلوّ در ذات، به محمد بن حسن صفّار، به قرائنی همچون تجلیل علمای رجال از صفّار، نسبت‌ندادن غلوّ به وی در هیچ‌یک از کتب رجالی یا فهرستی، منسوب‌بودن کتاب الرد علی الغلاة به صفّار و وجود روایاتی در نفی و انکار غلوّ در کتاب بصائر الدرجات وی می‌توان استدلال کرد. همچنین، با توجه به وجود معانی مختلف برای غلوّ در صفات و نسبی‌بودن معنای آن، ویژگی بارز قمیان در پرهیز از احادیث ضعیف و غلوآمیز و مقابله با ناقلان آن، اخذ و استفاده اصحاب قمی از روایات و کتب او، کثرت روایات او در کتب اربعه و نقل محمد بن یحیی از روایات بصائر الدرجات العطار در همان دوره، می‌توان گفت این احتمال که صفّار در زمرهٔ غلوکنندگان بوده، توهّمی بیش نیست و استثنای ابن‌ولید در خصوص کتاب بصائر الدرجات، حاکی از مشی خاص او است، نه غلوّ صفّار

کتاب حاضر، اثری مفید دربارهٔ مناقشات مسیح‌شناختی اولیه و تأثیر آن بر نسخه‌برداران عهد جدید است. اِرمِن در کتابِ تغییر راست‌کیشانهٔ متن مقدس، گونه‌های مختلف مسیح‌شناسی را در سده‌های دوم و سوم بررسی می‌کند؛ و معتقد است در این دورهٔ زمانی، گروه‌های مختلف مسیحی، سعی در تبیین آموزه‌های خود داشتند. از نظر او، در سدهٔ چهارم و پس از شورای نیقیه، گروهی خود را راست‌کیش نامید و دیگر گروه‌ها را به عنوان بدعت‌گذار، به حاشیه راند. نویسنده معتقد است راست‌کیشانِ دورهٔ بعد از شورای نیقیه، بر قدمت دیدگاه‌های الاهیاتی خود تأکید داشتند و نویسندگان خاصی از نسل‌های پیشین را به عنوان نیای الاهیاتی خود می‌پذیرفتند. از نظر اِرمِن، همین نیای الاهیاتی ماقبل راست‌کیشی (Proto-Orthodox) در دورهٔ پیش از شورای نیقیه بودند که تغییراتی در متن عهد جدید انجام دادند. به عبارت دیگر، نظریه اصلی نویسنده، که می‌کوشد آن را در این کتاب اثبات کند، این است که برخی از نسخه‌برداران عهد جدید، گاهی آگاهانه متن آن را تغییر می‌دادند تا آنچه از نظرشان باور راست‌کیشی محسوب می‌شد، آشکارا از متن مقدس برداشت شود، به گونه‌ای که

در قرن بیستم، جنبش فمینیستی به دنبال شناسایی راه‌هایی بود که از طریق آن، الاهیات سنتی، زنان را سرکوب می‌کرد و حامی ظلم و ستمی بود که بر آنها می‌رفت. اکنون الاهیات فمینیستی، علاوه بر انتقاد از بت‌پرستی‌هایی که در کلیساها و آکادمی‌های الاهیاتی گسترش یافته، منتقد پرستش خدایی است که حامی ایدئولوژی مردسالارانه است. لذا می‌کوشد از مفهوم زن ساختارشکنی کند و کثرت تجربه زنان را موضوع اجتناب‌ناپذیر اندیشه الاهیاتی گرداند. نویسنده این مقاله، پاسخگویی به کشف دوگانگی‌های جنسیتی مانند ارتباط زنانگی با بدن را در مقابل مردانگی که با ذهن و روح مرتبط دانسته شده، مسئله‌ای بحث‌برانگیز می‌داند. وی ضمن تجزیه و تحلیل بدن زن و جنسیت، متون الاهیاتی را بیانگر تمرکز بر تفاوت‌های جسمانی و موقعیت فرودست زنان می‌داند و مردبودن عیسی را عامل اصلی رد مسیحیت از سوی پسامسیحیانی می‌داند که بر مردبودن خدا نیز خرده می‌گیرند. وی ضمن نقد دیدگاه برخی متفکران فمینیست و تحلیل انتقادی آنها از روش و سبک الاهیات نشان می‌دهد چگونه هر متفکری با جامعه گسترده‌تر گذشته و حال در گفت‌وگو است

دین زرتشتی دین ایرانیان باستان است که همواره به دلیل قدمت و تأثیرات آن بر روی باورهای اقوام دیگر، از جمله یهودیت و مسیحیت، موضوع بررسی محققان قرار گرفته است؛ هرچند بسیاری از این تحقیقات متن‌محور نبوده و فقط به بیان کلیاتی از این تأثیرات اشاره کرده و از رویکردهای مختلف، از جمله مسائل زبانی و رجوع به منابع مقدس دین زرتشتی، یهودیت و مسیحیت کمتر بهره برده است. اگرچه عنوان این مقاله ظاهراً بیان می‌کند که به دنبال پاسخ به مسئله تأثیر دین زرتشتی بر یهودیت و مسیحیت است اما در واقع به دنبال آن است تا به سه هدف بررسی انواع استدلالات مقایسه‌ای در بحث تأثیر و تأثرات ادیان از یکدیگر، نقش مسائل زبانی در روشن‌شدن این تعاملات و نیز ادراکات مختلف از هر دین و نقش آن در بررسی این تعاملات بپردازد.

این مقاله با تمرکز بر مطالعات میان‌رشته‌ای به آثار متقابل شهود اخلاقی و نظام دینی می‌پردازد. این آثار در قالب دو نظریه «مبانی اخلاق» و «کارکردهای اخلاقی»، که پژوهشگران حوزه اخلاق و دین مطرح کرده‌اند، بررسی می‌شوند. بدین‌ترتیب که انواع شهودهای اخلاقی که بر نظام دینی مؤثر واقع شده‌اند و نیز از نظام دینی اثر پذیرفته‌اند، بررسی می‌شود و نقشی که این رابطه متقابل در شکل‌گیری گروه مؤمنان به یک دین ایفا کرده است، با توجه به انواع شهودها و اقسام رفتارهای دینی واکاوی می‌گردد. در نهایت، نویسندگان مقاله با اتخاذ رویکردی انتقادی مبتنی بر داده‌های تجربی و انسان‌شناختی می‌کوشند به چشم‌اندازی واقعی در باب رابطه و آثار متقابل شهود اخلاقی و نظام دینی دست یابند.