جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

توجه به اخلاق در عرصه‌های مختلف زندگی رو به افزایش است. ریشه‌یابی و درمان اختلال‌های اخلاقی ازجمله الزامات این عصر است و بدون شک یکی از علل رفتارهای انسان در حوزه‌ معرفتی او نهفته است که نشان از پیوند انکار‌ناپذیر معرفت و عمل دارد. آنچه در این مقاله دنبال می‌شود، تأثیر اندیشهها و معارف حِکمی به عالَم در رفتار انسان است. پس از ارائه تعریف دقیقی از معرفت حکمی، أثرگذاری معارف حکمی بر اصلاح اخلاق عملی اثبات شده و سپس مصادیق مختلف معرفت حکمی از نهج‌البلاغه استخراج گردیده و به ثمرات اصلاحی که حضرت علی(ع) از آنها در عرصه‌ رفتار نتیجه‌گیری نموده، پرداخته‌ شده است. هدف این نوشتار بررسی و اثبات تأثیر سازنده‌ معارف نظری در عرصه‌ رفتار است. ازجمله نتایج این نوشتار آن است که انسان جهت اصلاح اخلاق خود در کنار دیگر عوامل سازنده، نیازمند نظام فکری و نظری دقیقِ مبتنی بر دلائل برهانی، در مورد ابتدا و انتهای هستی و انسان است و بدون آن رسیدن به زیست اخلاقی مشکل است.

درباره‌ احوال عرفانی در مغرب‌زمین آثار زیادی به‌نگارش درآمده که برخی از آنها به‌فارسی نیز برگردان شده‌اند. در مجموعه این نظرها با سه دسته نظریه مواجه‌ایم: ساخت‌گرایی، حکمت خالده و نظریه تلفیقی. در این میان برخی بر این باورند که در این احوال معرفتی غیرالتفاتی هم حاصل می‌شود اما تاکنون چنین نظریه‌پردازی‌ معطوف به متون دینی به‌ویژه نهج‌البلاغه صورت نگرفته، ازاین‌رو مقاله حاضر درصدد بررسی وضعیت احوال/ تجارب دینی/ عرفانی در کتاب یادشده است و چگونگی ماهیت این احوال در نهج البلاغه و نسبت آن با نگرش‌های حکمت خالده و ساخت‌گرایی به عرفان است. نتایج این جستار نشانگر آن است که در نهج‌البلاغه اصناف متنوعی از احوال/ تجارب دینی/ عرفانی وجود دارد. آن دسته از این احوال که به موجودات عینی ربط دارند با نظریه‌ حکمت خالده انطباق دارند، ولی آن دسته از این احوال که بیان‌کننده احوال نفسانی تجربه‌گر هستند یا بیشتر جنبه معرفت‌شناختی دارند با نظریه ساخت‌گرایی قابل ارزیابی‌اند. با وجود این نظریه نهج‌البلاغه تأییدکننده کثرت‌گرایی نیست هرچند که از کثرت احوال سخن گفته است. این تجارب گاهی معطوف به موضوعی است؛ یعنی از حیث التفاتی برخوردارند و گاهی نیز به وجود خدا بازگشت دارند ـ و احوال ناظر به شهود خداوند است ـ که در این صورت فاقد حیث التفاتی شمرده می‌شوند.