جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از جمله موضوعات اخلاقی در عرصه زندگی فردی و اجتماعی، «عزت­نفس» است. عزت­نفس، به عنوان یکی از صفات ارزشمند، در ساماندهی زندگی دنیوی و اخروی اثربخش بوده و در بروز رفتار‌های نیکو نیز بسیار مؤثر است. این موضوع نقش مهمی در جهت‌دهی نفس انسان در مقابل خداوند داشته و اسباب عظمت هر فرد در برابر سایر موجودات را فراهم می‌آورد. به همین جهت نسبت به سایر صفات و مفاهیم اخلاقی اهمیت ویژه‌ای داشته است. ازاین‌رو، قرآن و عهدقدیم در آیات متعدد خود، به مسأله عزت­نفس اشاره نموده و اسباب و مصادیق آن را بیان فرموده‌اند. این نوشتار با کنکاش در آیات قرآن و عهدقدیم و تفسیر آیات، برخی از مولفه‌های عزت­نفس نظیر: «ایمان»، «قوم برگزیده»، «ابن­الله»، «تقوا» و «تواضع» را توصیف نموده، سپس با بررسی و بیان نقاط اشتراک و افتراق این مؤلفه‌ها، مفاهیم مذکور را تحلیل نموده است. سرچشمه عزت­نفس انسان از آنجاست که انسان شبیه به خدا آفریده شده است. این مطلب، از نقاط اشتراک عهدقدیم با قرآن است و از نکات افتراق برگزیدگی قوم یهود و مسأله ابن­الله است که در قرآن برگزیدگی و ابن الله بودن مسلمانان طرح نشده است.

با توجه به جدید بودن مطالعات میان رشته‌ای قرآن و برداشت‌های متفاوت از آن، تعریفی منسجم و همچنین بیان وجه تمایز آن با تفسیر تطبیقی و تفسیر علمی ضروری می‌نماید. مطالعه‌ میان‌رشته‌ای قرآن به این معنا است که شخص متخصص در علوم قرآنی، برای حل پدیده‌ چندوجهی، از یافته‌ها و یا روش علوم دیگر به‌طور تخصصی استفاده کند. مطالعه‌ تطبیقی قرآن، اغلب به معنای مطالعه‌ تطبیقی بین تفاسیر مذهب شیعه و مذاهب اهل سنت، و گاهی به معنای مطالعه‌ تطبیقی قرآن با عهدین و به‌ندرت به معنای مطالعه تطبیقی بین قرآن و علوم دیگر است. انواع تفسیر علمی در نگاه صاحب‌نظران به تطبیق نظریه‌های علمی بر قرآن، استخراج علوم از قرآن و استخدام علوم برای فهم قرآن، تقسیم می‌شود. نتیجه بررسی تطبیقی سه روش مطالعاتی بدین صورت است که تفسیر تطبیقی و تفسیر علمی در معنای سوم مترادف مطالعات میان‌رشته‌ای و در معانی دیگر متمایز از آن است و به لحاظ منطقی رابطه‌ عموم و خصوص من وجه دارند.

تکرار، از ابعاد مختلف قابل بررسی است؛ از جمله تأثیر موضوع تکرار شده بر مخاطب به ویژه در تعلیم و تربیت. براساسِ مثلِ مشهورِ «الدّرس درسٌ و التّکرار ألفٌ» که حاصل تجربه‌ قومی است، برای درک بهتر مطلب، تمرین و تکرار، اصلی مهم و ضروری است. خداوند سبحان به عنوان اولین معلم و مربی انسان در قرآن که کتابی تربیتی و انسان ساز است، از برترین شیوه استفاده نموده است تا متذکر شوند و به سوی او باز گردند (و لقد صرّفنا فی هذا القرآن لیذّکّروا (إسراء/41)؛ و صرّفنا الآیات لعلّهم یرجعون) (احقاف/27). قرآن پژوهان، تکرار در قرآن را به دو گونه تقسیم کرده‌اند: تکرار لفظی و تکرار معنوی. در این مقاله، دیدگاه­های قرآن‌پژوهان و مفسّران در خصوص وقوع امر تکرار آیات قرآنی در هر دو صورت لفظی و معنوی بررسی ­شده و بدین منظور، به طور مجمل دلایل و حکمت‌های کلی مسأله طرح، و سپس دیدگاه­های مربوط به یکایک آیات مکرّر بیان گردیده است.

خداوند در کلامش به دلیل هدف‌مندی در هدایت، همه‌ قوای انسان را برای درک معارفش به خدمت گرفته است. مهمترین قوه‌ وجودی انسان قوه‌‌ شناختی اوست و از آن‌جایی که طرح‌واره‌های تصویری از طریق تجارب روزمره به دست می‌آیند، به راحت‌ترین شکل ممکن عملکرد شناختی انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهند. خداوند هم از راه طرح‌واره‌های تصویری که با حروف طرح‌ریزی شده‌اند، کلام فرا بشری را در سطح درک انسان جاری کرده است. از این رو، نوشتار حاضر به روش توصیفی – تحلیلی به بررسی طرح‌واره‌های تصویری ایجاد شده با حرف «فی» در قرآن پرداخته است. از جمله طرح‌های تصویری که با تکیه بر نظریه‌ جانسون در این نوشتار مطرح شده‌اند، طرح‌واره‌ جهتی، مهارشدگی، حرکتی، نیرو، همسانی و موجودیت و... است که از این طریق مفاهیم انتزاعی در قالب تصاویری پیش چشمان مخاطب قرآن، قابل فهم و قابل لمس شده‌اند.

یکی از مباحثی که تحت تاثیر اندیشه‌های سیاسی مسلمانان قرار گرفته، نظریه عمومی عدالت صحابه است. دستگاه حکومتی اموی با ایجاد این تفکر سعی داشت تا اهل بیت پیامبر(ص) را از جامعه مسلمین حذف کرده و دیگران را به عنوان مرجع دینی به امت اسلامی معرفی کند. در این میان، قرآن منبعی شایسته برای شناخت صحابه می‌باشد؛ چراکه آیات جهاد، رفتار صحابه در برابر خدا و پیامبر (ص) را منعکس کرده‌اند. در این مقاله، با بررسی رفتار صحابه با توجه به آیات جهاد بر اساس سیر تاریخی وقوع جنگ‌ها به نتایج زیر رسیده‌ایم: مخالفت با پیامبر (ص) در جنگ بدر تا اینکه باکاروان تجاری و جنگی قریش برخورد نشود. در جنگ احد یک سوم نیروهای مسلمانان از وسط راه جبهه برگشتند و سبب تضعیف روحیه سایر مسلمین گردیدند و چهل نفر منطقه نفوذ دشمن را برای جمع‌آوری غنایم رها کردند و با پیامبر (ص) مخالفت نمودند و باعث شهادت 70 نفر از مسلمانان و فرار اکثریت مسلمانان و تنها ماندن پیامبر (ص) با مومنین اندک در برابر دشمن گردیدند. در جنگ احزاب که دشمن، شهر مدینه را محاصره کرده بودند منافقین به بهانه های مختلف از شرکت در جهاد، خودداری ‌کردند و با تبلیغات مسموم از شرکت دیگران خودداری می‌نمودند. بسیاری از صحابه در سفر عمره به گمان اینکه پیامبر (ص) بدست مشرکین کشته می‌شود و به مدینه بر نمی­گردد، از همراهی پیامبر خودداری کردند. در فتح مکه افرادی به نفع دشمن جاسوسی کردند که سوره ممتحنه نازل شد. در جنگ حنین بسیاری از مسلمانان فرار کردند و پیامبر (ص) را در تقسیم غنایم مورد اعتراض قرار دادند. در جنگ تبوک بسیاری از صحابه، از حرکت به جنگ خودداری نمودند و افرادی را که به جبهه کمک مالی می‌کردند، مورد تمسخر قرار ‌دادند و برای توجیه خلاف خودشان به دروغ نزد پیامبر (ص) به خدا قسم خوردند . هر مقدار به اواخر عمر شریف پیامبر(ص) نزدیک می‌شویم تعداد منافقین و ضعیف­الایمان زیادتر می‌شوند و نزول آیات قرآنی همین مطلب را اثبات می‌کند و این امور نشان می‌دهد که همه صحابه عادل نبودند.

بر اساس دلایل استوار عقلی و نقلی، انبیای الهی معصوم از ارتکاب گناه هستند و مذاهب اسلامی با وجود اختلاف در محدوده آن، عصمت انبیای الهی را پذیرفته‌اند. این پژوهش، که در روش گردآوری مطالب، کتابخانه‌ای است و در نحوه استناد داده‌ها، از شیوه اسنادی پیروی می‌کند و در تجزیه و تحلیل مطالب، روش آن تحلیل محتوایی از نوع توصیفی تحلیلی می‌باشد، برون رفت‌های مربوط به گناهان اعتقادی غیر از شرک‌ورزی و عمل مشرکانه را که شامل 1) عدم یقین حضرت ابراهیم (ع) به معاد؛ 2) استناد گمراه‌گری به خداوند توسط حضرت موسی (ع)؛ 3) عمل اعتراض‌آمیز حضرت یونس (ع) در روی گردانی از مردم و خدا؛ 4) باور به گزاف در ثواب و عقاب در میزان الهی توسط حضرت عیسی (ع)؛ 5) توکّل نکردن حضرت یوسف (ع) بر خداوند؛ 6) تردید حضرت زکریا (ع) در قدرت الهی است و در متون آیات و روایات به پیامبران (ع) استناد داده شده است، گردآوری، تحلیل و بررسی و نقد نموده و دیدگاه برگزیده در تمامی زمینه‌های یاد شده را ذکر نموده است.

تفاسیر المیزان و تسنیم از جمله تفاسیر جامع معاصر با رویکردی هم­سویه و مشترک با قرآن کریم است. یکی از ابعاد چالش برانگیز این دو اثر فاخر، کمیت و کیفیت به کارگیری منابع حدیثی، البته با اعتقاد راسخ به استقلال قرآن در تباین معانی و معارف خویش است. این دو مفسر، ضمن استفاده از روش تفسیر قرآن به قرآن از روایات نیز در گستره وسیعی بهره جسته­اند. نوشتار پیش رو به روش توصیفی - تحلیلی و با مراجعه به منابع اسنادی و کتابخانه­ای تدوین شده به بررسی نقاط اشتراک المیزان و تسنیم در این عرصه پرداخته است. یافته­های پژوهش حاضر نشان می­دهد که این دو مفسر به گونه­ای منطقی و معتدل و به دور از افراط و تفریط از روایات استفاده نمودند. ایشان دنبال این امر بوده‌اند که با تکیه بر روایات، مطالبی دست نیافتنی از قرآن را ارائه کنند و شیوه درست بهره‌گیری از قرآن را کشف و عرضه نمایند. برخی از مهمترین عرصه‌های مشترک دو تفسیر در تعامل با احادیث عبارتند از؛ بیان تاویل آیه، ذکر مصداق آیه و نیز تخصیص عمومات قرآن کریم با روایات. نتیجه این پژوهش در مطالعات روش شناسانه تفسیر بویژه روش تفسیر قرآن به قرآن کاربرد آشکار دارد.

تفسیر آسان تالیف مفسر معاصر آیت الله محمد جواد نجفی خمینی است که منتخبی از تفاسیر معتبر می‌باشد. تفسیر آسان فاقد مقدمه‌ای جامع و کامل است که بیانگر مبانی، قواعد و روش تفسیری مفسر باشد. با توجه به جایگاه تفسیر آسان به عنوان یکی از تفاسیر معتبر معاصر و اهمیت مبحث مبانی تفسیری، پژوهش حاضر عهده دار تبیین مبانی تفسیری تفسیر آسان میباشد. با بررسی انجام شده، وحیانی بودن قرآن، حجیت سنت معصومان (ع) در تفسیر، تحریف‌ناپذیری، اعجاز، جامعیت قرآن، حجیت ظواهر، هماهنگی آموزه‌های قرآنی با فطرت بشری از جمله مبانی تفسیری تفسیر آسان است. با تتبع در این تفسیر می‌توان گفت که وحیانی بودن قرآن، مهم‌ترین مبنای مفسر در تفسیر قرآن است که دیگر مبانی را نیز تحت پوشش خود قرار می‌دهد. توجه به این مبنا علاوه بر اینکه مانع از تفسیر به رأی و ارائه‌ی تفسیری التقاطی و مادی از آیات قرآن شده، موجب گشته تا مفسر، قرآن کریم را معجزه دانسته و کتابی که ضامن سعادت دنیایی و اخروی است، معرفی ‌کند.