جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از حوزه‌های تحقیق و پژوهش، عرصه مباحث نوین علمی و عرضه‌ی آن به آموزه‌های علمی وحیانی است که محققان قرآنی با دانش‌ها و مطالعات ژرف خویش در این راه، توفیق خوبی داشته‌اند. بی‌تردید رشد چشمگیر علوم و دانش بشری در عصر حاضر و توسعه و پیشرفت دستاوردهای بشری، صحت حقانیت اشارات و اعجاز علمی این کتاب جاودان الهی رابیشتر به اثبات کرده است. اشاره به نیروی گرانش یعنی تأثیر کلیه اجسام بزرگ و کو چک در یکدیگر یکی از موارد اعجاز علمی قرآن است، زیرا قبل از نزول آیات مربوطه کسی از آن اطلاع نداشته است. مدت‌ها بلکه قرن‌ها بعد از نزول آیه، این دستاورد علمی توسط نیوتن و دیگران کشف شده است. نوشتار حاضر تلاش نموده است تا با ژرف کاوی مفهوم گرانش در آیات قرآن، به بیان و تبیین آن بپردازد و مبانی و آثار و فواید آن را اشارت نماید، و به این نتیجه دست یافته است که تفسیر علمی آن آیات، گویای اعجاز علمی قرآن می‌باشد.

داستان قوم بنی‌اسرائیل بیشترین تکرار و تأکید را در بین قصص قرآنی به خود اختصاص داده است. تأکیدات قرآن که معجزه الهی و کتاب هدایت است بدون حکمت نیست. بی‌تردید یکی از مهمترین حکمت‌های توجه قرآن به داستان‌های بنی‌اسرائیل، عبرت آموزی رفتار این قوم برای امت اسلام است. از سوی دیگر در روایات شیعه و سنی بر تکرار رفتارهای قوم بنی‌اسرائیل توسط امت اسلام تأکید شده است. یکی از این موارد نحوه برخورد امت اسلام با وصی پیامبر اکرم(ص) می‌باشد و سؤال اصلی این است که آیا این برخورد با رفتار بنی‌اسرائیل با اوصیای پیامبرانشان شباهتی داشته و در امت اسلام تکرار شده است؟ با مطالعه‌ی رفتاری دو امت بنی‌اسرائیل و اسلام به صورت تطبیقی و تحلیلی می‌توان حداقل سه شباهت را ارائه نمود. اولین وجه شباهت، اختلاف و دو دستگی است که امت اسلام مثل قوم بنی‌اسرائیل پس از شنیدن ندای وحدت پیامبرشان، گرفتار آن شدند. دومین وجه شباهت، تکذیب پیامبران و عصیان و سرپیچی از فرامین آن‌هاست که در امت اسلام هم این تکذیب و عصیان در خصوص تعیین وصی بعد از پیامبر اسلام(ص) صورت گرفت. شباهت سوم پیمان شکنی است که امت اسلام بعد از وفات پیامبر اسلام(ص) از عهد و بیعتی که با وصی ایشان برقرار نموده بودند، برگشتند و پیمان شکنی بنی‌اسرائیل را تکرار نمودند. در این پژوهش در مرحله گرداوری اطلاعات از روش کتابخانه‌ای و در مرحله پردازش از روش تحلیلی و تطبیقی استفاده شده است.

قرآن پژوهان بر این باورند که قصص قرآن دارای پیام‌هایی برای مسلمانان است حتی اگر درباره اقوام و ملل و ادیان و پیامبران گذشته باشد. غالباً روش قرآن در نقل قصص، ارائه سر خط‌های لازم برای پیام‌گیری از آنها و نپرداختن به نقل تمام ماجرا با جزئیات است که برای برخی ناآشنایان با روش نقل داستان‌های قرآنی، گاهی سؤال برانگیز خواهد بود. حتی ظاهر برخی از آیات قصه‌های انبیاء در نگاه ابتدایی، با عصمت آنان و نیز برخی از مبانی دینی و یا مذهبی منافات دارد؛ لذا لازم است تا به شبهات پدید آمده پاسخ داده شود. درباره قصه حضرت سلیمان (ع) نیز شبهاتی ایراد گردیده است که مقاله حاضر سعی دارد شبهه‌های مربوط به قضیه هدهد را از قصه سلیمان نبی (ع) پاسخ گوید. شبهه رابطه علم غیب حضرت سلیمان (ع) با غیبت هدهد در صف لشکریان، بررسی وعده عذاب و ذبح هدهد توسط سلیمان (ع) از جمله شبهه‌های مطرح شده که پاسخ‌هایی توسط قرآن پژوهان ارائه گردیده است مانند انبیاء علم غیب دارند جز در مواردی بنا به مصلحت، مأمور به استفاده و عمل بر طبق آن به ویژه در حکومت‌داری نیستند؛‌ لذا هدهد در قلمرو علم ظاهری حضرت سلیمان (ع) گفته است که من چیزی می‌دانم که الان تو بدان احاطه نداری؛ هدهد تکلیف و مسئولیّت حکومتی داشته که در صورت تخلف شایسته توبیخ بوده و مؤاخذه سلیمان (ع) به آن شدت نیز بر اساس اهمیت نقش حکومتی او بوده است.

فرهنگ اسلامی در عصر حاضر کاستی‌هایی دارد که باید در رفع آنها بکوشد، تا خود را زایا و بارور نماید. برای رسیدن به فرهنگ اسلامی ایده‌آل راهی بس دشوار و موانعی سخت وجود دارد. از میان موانع ریز و درشت می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود. عدم فهم صحیح اسلام، عدم توجه به کارو تلاش و جهل و ناآگاهی. همچنین برای اینکه فرهنگ اسلامی به قدرت و قوت مورد نظر خود برسد، با چالش‌های اساسی مواجه است. امت اسلامی بدون ترس و واهمه، باید با این چالش‌ها روبرو شده و بر آنها چیره گردند. چالش‌های اساسی عبارتند از؛ باز اندیشی نسبت اسلام یا مدرنیته، تهاجم فرهنگی، عدم توان پیش‌بینی حوادث، مقابله با هرگونه افراطی‌گری و تاکید بر عنصر گفتگو، اتّحاد و افزایش قدرت داخلی؛ حل این مسائل باید سریع صورت گیرد. تا زمانی که امت اسلام تکلیف خود را با این مسائل، روشن ننموده است، رسیدن به نقطه ایده‌آل، محال و ناممکن خواهد بود.

قرآن کریم مجموعه‌ای از مهمترین عناصر محتوایی، بیانی و بلاغی را شامل می‌شود که علاوه بر دستورات گوناگون و حیات بخش برای زندگی انسان‌ها، مجموعه‌ای چندبُعدی از علوم گوناگون عقلی و نَقلی را عرضه کرده است؛ در میان این دانش‌ها، علوم بلاغی و لغوی جایگاه ممتازی دارند؛ چراکه از یکسو باعث فهم صحیح‌تر و رَساتر کلام خداوند می‌شوند و از سوی دیگر بر جنبه‌ی اعجازآمیز بلاغت و بیان وحی الهی ـ در مقارنه و معارضه با سایر سخنان ـ تأکید می‌کنند. مقاله‌ی حاضر، در راستای بررسی وجوه گوناگون معناشناسیِ واژگان قرآن، تحقیقی است در جهت توجّه و شناخت خصایص مختلف بیانی و محتوایی مادّه‌ی «رغب» در قرآن کریم با تکیه بر دیدگاه‌های تفسیری شیعه. نگارنده، در پژوهش حاضر، وجوه مختلف لُغوی و معنا شناسی واژه «رغب» را بررسی کرده، و در این مسیر، از مهمترین معاجم و کتب حوزه‌ی لغت و معنا از متقدّمان و متأخّران بهره برده است؛ «رغب» از اصول قرآنی می‌باشد؛ و مجموعاً در قرآن کریم هفت لفظ از این مادّه، در هشت آیه (سه آیه از سُوَر مکّی و پنج آیه از سُوَر مدنی) ذکر شده است؛ این مادّه به معنی نوعی از انواع حُبّ است که بر معنای شدّت اراده و میل و مقتضای حرص نسبت به چیزی دلالت می‌کند؛ همچنین مشخّص گردید اگر «رغب» به همراه «عن» بیاید ـ چنانکه در سوره مریم آیه 46 آمده است ـ معنـای نقیضـی «روی بـرگـردانیـد و اِعـراض کرد» می‌دهد. نتایج پژوهش حاضر، نشانگر آن است که: در قرآن کریم، یا استناد بر کتب تفسیری شیعه، ساختار و محتوای آیات، پیوند مستحکمی با رویکردهای معناشناسی دارد چنانکه در مادّه رغب نیز بنا به فراخور بحث، معانی مختلفی اراده شده است، بر همین اساس، در منظومه معناییِ این واژه در آیات، می‌توان به دریافت‌هایی همچون «خواستن»، «امیدوار بودن»، «پناه بُردن»، «روی نمودن و متوجّه شدن»، «میل داشتن و آرزو نمودن» اشاره کرد.

علامه طباطبایی به عنوان یکی از اندیشمندان معاصر جهان اسلام در ترسیم هندسه معرفتی اسلام جایگاه ویژه­ای برای «آزادی اندیشه» قائل است. این پژوهش بر آن است تا هندسه معرفتی پیش­گفته را مورد بازنگری قرار داده و زیرساخت­های آزادی اندیشه را از نظر وی بیابد. بر باور علامه، آزادی اندیشه در اسلام بر دو زیرساخت «نهاد جمعی اسلام» و «فطری بودن اسلام» بنا شده است. علامه اساس اسلام را تحفظ بر اصول برشمرده، آزادی اندیشه را با عنایت به نهاد جمعی دین مورد تایید اسلام دانسته است. از نظر علامه اجتهاد و تفکر جمعی زمینه­ای برای رسیدن به آزادی اندیشه است و در موارد بروز شبهه، عرضه به کتاب و سنت به عنوان راه حل معرفی شده است. هماهنگی اسلام با فطرت انسان‌ها از دیگر زیرساخت­های آزادی اندیشه از منظر علامه طباطبایی است. اسلام با دعوت به تبعیت از حقیقت، زمینه یگانگی و اتحاد را در میان انسان‌های گوناگون فراهم کرده و نسبت به عوامل اختلاف­آفرین به نحو مناسبی راه­کار ارائه نموده است.