جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تقوا ملکه‌اي نفساني است که به عملکرد انسان جهت و اعتبار خاصي مي‌بخشد. از ميان کارکردهاي تقوا، تقواي زباني و گفتاري در ارتباط‌هاي کلامي است که چگونگي رابطه تقوا با آن با توجه به آياتي که در آنها تقوا با فرازهايي از بايسته‌هاي اخلاقي گفتاري همنشين شده است، مسئله اين تحقيق است. اين پژوهش با روش توصيفي ـ تحليلي و با رويکرد کتابخانه‌اي به بررسي آن پرداخته و به اين نتايج دست يافت که تقوا که خود برآيند و حاصل ايمان، اعمال صالح و اخلاق نيک است با ارتباط‌هاي کلامي رابطه دوسويه دارد بدين معنا که از يکسو تقوا موجب اصلاح و کنترل پيام، جهت‌دهنده اهداف ارتباطي، متمرکزکننده افکار و ادراک منجر به رفتار و موجب جلب اعتماد مخاطب شده و از سوي ديگر ارتباطات کلامي گفتاري تقويت‌کننده مجراي تحقق تقوا و زمينه‌شناختي تقوا مي‌گردد.

در متون اسلامي آموزه‌هايي مشخص در زمينه اخلاق کسب و کار مشاهده مي‌شود، که توجه و التزام به آنها مورد تأکيد قرار گرفته است. اين آموزه‌ها هر چند ريشه در باورها و اعتقادات فعالين اقتصادي (اعم از بخش خصوصي و دولت) دارند. اما بنظر مي‌رسد در بسياري از موارد مي‌توانند تحت شرايطي تقويت گشته و يا تضعيف شوند. در اين رابطه مي‌توان به قابليت‌هاي فناوري اطلاعات و ارتباطات اشاره نمود. بدين معنا که به نظر مي‌رسد هر چه در يک اقتصاد کاربردهاي اين فناوري (بويژه در زمينه هايي چون تجارت الکترونيک، بانکداري الکترونيک، دولت الکترونيک و امثال آن) بيشتر نهادينه گردد مي‌توان انتظار داشت که بسترهاي اخلاق مدارانه مدنظر اسلام در فضاي کسب و کار بيشتر تأمين گردد که در اين رابطه مي‌توان به مصاديقي چون شفافيت، نبود رانت (اطلاعاتي)، وجود دولت پاسخگو، کاهش نکول و غرر در معاملات و امثال آن اشاره نمود. بحث فوق موضوع مقاله حاضر مي‌باشد. بدين منظور مقاله حاضر با رويکردي تحليلي ـ توصيفي ضمن پرداختن به مفاهيم اوليه در زمينه تعامل سه حوزه: «فناوري اطلاعات و ارتباطات»، «اخلاق» و «فضاي کسب و کار» به بررسي قابليت‌هاي فناوري اطلاعات و ارتباطات در ارتقاء فضاي کسب و کار کشور از منظر اخلاقي مي‌پردازد. نتايج حکايت از آن دارد که مي‌توان انتظار داشت که با نهادينه شدن کاربردهاي فناوري اطلاعات و ارتباطات، بستر مناسبي جهت دستيابي به بخش قابل توجهي از ملاحظات اخلاقي اسلام در فضاي کسب و کار فراهم گردد.

معناشناسي مفاهيم اخلاقي قرآن کليد فهم معاني عالي اين کتاب الهي است. يکي از اين روش‌هاي کشف معاني واژه‌ها، در قرآن توجه به مفاهيم هم‌نشين است که نقش مکمل در فهم مقصود قرآن کريم از ايراد واژگان دارد. اين مقاله درصدد است نخست به بررسي ريشه‌اي واژه «صبر» پرداخته و سپس رابطه معنايي پنج واژه «ايمان»، «صلاة»، «يقين»، «توکل» و «تقوي» را که در آيات قرآن به عنوان مفاهيم هم‌نشين صبر ذکر شده‌اند مورد بررسي قرار خواهد داد. مهم‌ترين شاخصه معنايي صبر بسان پنج واژه ذکر شده سياق ديني و وحياني آن است به اين معنا که اين واژگان در بر دارنده مضمون ديني و مبتني بر نظام الهي قابل تفسيرند ازاين‌رو صبر به معناي استقامت و خويشتنداري بدون پايه و هدف نيست بلکه به واسطه‌ي حضور مستمر خداوند در عالم، نقش او در تدبير عالم، غايت‌مندي عالم و نظام عقاب و پاداش اين مفهوم اخلاقي قابل معنا و تفسير است.

سقط جنين يکي از مسائل مهم و پرچالش در اخلاق پزشکي است که انديشمندان بسياري را متوجه خود ساخته است و موافقان و مخالفان بسياري به سود يا زيان آن استدلال کرده‌اند. فيلسوفان اخلاق با رويکردي فلسفي بدان پرداخته و بر اين مطلب اتفاق نظر دارند که کشتن انسان بالغ که شخص نيز به شمار مي‌آيد به لحاظ اخلاقي نادرست است اما در اينکه جنين نيز انسان يا شخص هست يا نه اختلاف نظر دارند. برخي از آنان جنين را از همان لحظه لقاح، انسان يا شخص دانسته و سقط جنين را نادرست مي‌دانند و برخي ديگر انسان يا شخص بودن جنين را قبول نداشته و کشتن (سقط کردن) آن را جايز مي‌دانند. اما علاوه بر رويکرد فلسفي با رويکرد الهيات اخلاقي نيز مي‌توان به اين موضوع پرداخت. متفکران مسلمان گرچه غالباً با رويکرد فقهي و حقوقي به مسئله سقط جنين توجه داشته‌اند ولي با رويکرد فلسفي و الهيات اخلاقي قرآن کمتر بدان پرداخته‌اند. از اين رو در اين مقاله سعي بر آن است که به اين مسئله با رويکرد الهيات اخلاقي قرآن پرداخته و نادرستي سقط جنين به لحاظ اخلاقي با توجه به آياتي که جنين را از همان لحظه لقاح، هبه‌اي محض و بدون عوض از سوي خداوند متعال به والدين مي‌دانند، نشان داده شود.

بسياري از فمينيست‌ها قائل هستند نقش‌ها و اشکال رفتاري ملازم با «جنسيت» زن بودن را جوامع مختلف بطور تاريخي توليد کرده‌اند. اخلاق فمينيستي تلاشي است براي بازنگري و بازسازي تفکر دوباره درباره جنبه‌هاي اخلاق سنتي غرب که تجربيات اخلاق زنان را بي ارزش و کم بها تلقي کرده است. و معتقدند در تاريخ دوهزار ساله اخلاق غرب صداي اخلاق زنانه غايب بوده لذا براي پايان دادن به اين نابرابري و عدم تعادل مي‌گويند: جنسيت نه تنها در اصل انسانيت، و نه در مسائل اخلاقي و رفتارهاي اخلاقي تأثيرگذار نيست. فمينيسم با قائل شدن به تشابه زنان و مردان در حوزه رفتارهاي اخلاقي نقش‌هاي جنسيتي اخلاقي که نظام آفرينش برعهده هر يک از زن و مرد نهاده را فراموش کرده و با طرح مشابهت و همساني زنان و مردان به اخلاق «زن مرد Androgyny» رو آورده است که اين گونه نگرش‌ها پيامدهاي غيراخلاقي همچون نفي خانواده، همجنس گرايي و امحاء تفاوت‌هاي فطري زنان و مردان را در پي داشته است. اين نوشتار ضمن جريان شناسي نحله‌هاي مختلف فمينيستي، در راستاي نقد تأثيرگذاري آنها روي اخلاق، به پيامدهاي اخلاقي ديدگاه‌هاي فمينيستي پرداخته است.

سقط جنين يکي از مسائل مهم و پرچالش در اخلاق پزشکي است که انديشمندان بسياري را متوجه خود ساخته است و موافقان و مخالفان بسياري به سود يا زيان آن استدلال کرده‌اند. فيلسوفان اخلاق با رويکردي فلسفی بدان پرداخته و بر اين مطلب اتفاق نظر دارند که کشتن انسان بالغ که شخص نيز به شمار مي آيد به لحاظ اخلاقی نادرست است اما در اينکه جنين نيز انسان يا شخص هست يا نه اختلاف نظر دارند. برخی از آنان جنين را از همان لحظه لقاح، انسان يا شخص دانسته و سقط جنين را نادرست می دانند و برخی ديگر انسان يا شخص بودن جنين را قبول نداشته و کشتن (سقط کردن) آن را جايز می دانند. اما علاوه بر رويکرد فلسفی با رويکرد الهيات اخلاقی نيز می توان به اين موضوع پرداخت. متفکران مسلمان گرچه غالباً با رويکرد فقهی و حقوقی به مسئله سقط جنين توجه داشته‌اند ولي با رويکرد فلسفی و الهيات اخلاقي قرآن کمتر بدان پرداخته‌اند. از اين رو در اين مقاله سعی بر آن است که به اين مسئله با رويکرد الهيات اخلاقی قرآن پرداخته و نادرستی سقط جنين به لحاظ اخلاقی با توجه به آياتی که جنين را از همان لحظه لقاح، هبه‌اي محض و بدون عوض از سوی خداوند متعال به والدين می دانند، نشان داده شود.

يکي از مقولات بنيادين در روزگار معاصر، چالش‌هاي پيشِ روي خانواده‌ها و چگونگي پيش گيري از فروپاشي نظام خانواده مي‌باشد؛ بي شک قبل از ازدواج عواملي در تشکيل خانواده و بعد از ازدواج در پايداري و ثبات آن نقش دارد که بازشناسي و واکاوي آن با توجه به آموزه‌هاي دين اسلام و قرآن کريم، لازم و ضروري به نظر مي‌رسد. از اين رو، در پژوهش حاضر که به روش توصيفي ـ تحليلي انجام گرفته، تلاش شده با بررسي آيات و روايات متناظر در کنار يکديگر، مهم‌ترين راهکارهاي تحکيم و پايداري خانواده، بازخواني شده تا در نهايت حريم خانواده را از تزلزل و فروپاشي زودرس و روزافزون مصون نگه داريم. بررسي‌ها نشان مي‌دهد که از نگاه قرآن کريم و روايات عواملي همچون «کفو و همتايي زوجين، صداقت و شفاف سازي قبل و بعد از ازدواج، دقت در انتخاب همسر، انتخاب رضايت محور و نظارت مدار، مهريه سبک و مشارکت پذيري زوجين» و البته گذشت متقابل از خطاهاي طرفين مي‌تواند جامعه را در عبور از بحران‌ها و پايداري نظام خانواده ياري رساند.