جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مهدی‌پژوهان معاصر غربی، تحقیقاتی متمایزتر و خاص‌تر از پیشینیان خود در موضوع منجی‌گرایی اسلامی (مهدویت) ارائه کرده‌اند و این، به دلیل ارتباطات علمی گسترده¬تر، وجود منابع اصیل¬تر و تمرکز بیش‌تر ایشان بر موضوع بوده است. «تیموتی فرنیش» یکی از این مستشرقان است که با توجه به تخصص در تاریخ، فرقه‌ها و عقاید اسلامی؛ به این موضوع پرداخته و در این زمینه کتاب و مقالات بسیاری نگاشته است؛ به طوری که دیدگاه‌های وی در محافل علمی و رسانه‌ای غرب مورد استناد قرار می‌گیرد. بررسی دیدگاه‌های فرنیش در زمینه مهدویت، علاوه بر شناخت پیش‌فرض‌ها، مستندات و نتیجه‌گیری‌های او، زمینه نقد دیدگاه‌های وی و همفکرانش را فراهم می‌کند و به تبیین رویکرد محافل علمی غرب در دوره معاصر یاری می‌رساند. این نوشتار ابتدا مباحث مطرح شده از سوی فرنیش، به‌ویژه در زمینه مهدویت را دسته‌بندی و عنوان کرده و در این جهت، به ریشه‌یابی و ردیابی مبنای فکری وی پرداخته است. در ادامه، اشکالات روشی و محتوایی سخنان وی که به نتیجه¬گیری¬های نادرست منجر گردیده؛ طرح شده است. ذکر مؤلفه‌های مثبت و منفی تحقیقات فرنیش و نیز راستی¬آزمایی و نقد آرای وی از دیگر مباحث طرح شده در این مقاله است. روش تحقیقی این نوشتار، کتابخانه‌ای ـ نرم‌افزاری بوده و با نگاه توصیفی- تحلیلی نگاشته شده است. واژگان کلیدی: مهدویت، تیموتی فرنیش، شرق‌شناسان غربی، منجی‌گرایی اسلامی.

این نوشتار می‌کوشد با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی و با استناد به مؤلفه‌های «گفتمان انتظار»، نقش این آموزه را در مهندسی «فرهنگ مقاومت» به تصویر بکشد و این فرضیه را محک بزند که گفتمان انتظار، در نهادینه‌‌سازی فرهنگ مقاومت در جامعه نقش‌بنیادینی ایفا می‌کند. این گفتمان ظرفیت‌ها و قابلیت‌های متعددی در احیا و تجدید حیات فرهنگ مقاومت در میان مسلمانان دارد. این نوشتار ضمن رد رویکرد «سکولار» به فرهنگ، درصدد اثبات نقش آموزه‌های دینی در فرهنگ است. نکته ظریف و قابل توجه در این رویکرد آن است که دین، مبانی، اصول و جهات کلّی فرهنگ را متذکر شده است. تبیین پیوندهای دوسویه انتظار و فرهنگ مقاومت، آغازگاهی است که این پژوهه برای ارائه تصویری روشن از بحث برمی‌گزیند. پی‌جویی در نصوص دینی و متون معتبر، چنین می‌رساند که گفتمان انتظار، بر نظام بینشی، گرایشی و منشی فرهنگ مقاومت تأثیرگذار است. امیدواریم در پژوهش‌های دیگر ابعاد دیگر این مسئله، به شکلی روشمند و از چشم‌اندازهای گوناگون مورد مداقه قرار گیرد. واژگان کلیدی: موعود، مهدویت، گفتمان انتظار، مهندسی فرهنگ، مقاومت.

بررسی فضای دوره غیبت صغرا، ما را به این نتیجه رهنمون می‌سازد که امامیه در آن دوره در عرصه‌های گوناگون اجتماعی جنب و جوش فراوانی داشته است. به نظر می‌رسد با وجود نظریه‌های گوناگون در چرایی چنین مواجهه‌ای، «تقیه» به عنوان نظریه مختار، بر روش عملگرایانه آن دوره امامیه بیش‌ترین دلالت را داشته است؛ به طوری که شبکه وکالت به عنوان نهادی از پیش طراحی شده، سازوکار خویش را بر پایه پنهان کاری شدید استوار ساخت و لذا نه تنها مکان حضور امام برای امامیه فاش نشد، بلکه نام امام نیز آشکار نگردید. همچنین منابع حدیثی امامیه و گمانه‌های کلامی ایشان تا اندازه قابل توجهی از شرایط پدید آمده متأثر بوده است. این جستار بعد از بررسی نظریه‌های موجود در این زمینه، سعی داشته است دیدگاه مختار را در لابه لای متون تاریخی ـ حدیثی معرفی کند.

از منظری ویژه، آموزه‌ مهدویت، عصاره ناب تمام معارف اسلامی است که در آن، ظرفیت‌های فراوان الگوگیری برای تربیت افراد برای زمینه‌سازی ظهور در جهت تحقق جامعه تراز اسلامی دارد. در این مسیر مناسب‌ترین زمان برای انتقال و نهادینه‌سازی آموزه‌های دینی، به‌ویژه مهدویت، دوره کودکی است که ماندگاری آموزه‌ها در این دوره به مثابه‌ ایجاد نقش‌واره بر سنگ می‌باشد. یکی از روش‌های تربیتی متناسب با این دوره که می‌تواند ما را در نهادینه‌سازی آموزه‌های مهدوی یاری کند، «تلقین» است که عنصر محوری آن، ایجاد باور به حقانیت آموزه‌های مهدوی از طریق «تکرار» می‌باشد. نوشتار پیش‌رو، عهده‌دار پاسخ به چگونگی نهادینه‌سازی معارف مهدوی در کودکان از طریق تلقین و شبهات مربوط به آن می‌باشد. به‌ همین‌منظور، با پژوهشی کتابخانه‌ا‌ی و با روش توصیفی- تحلیلی، پس از بازشناسی معنایی و جایگاه‌شناسی تلقین، به تبیین مراحل تهیه‌ محتوای تلقینی پرداخته شده و در نهایت، بهره‌گیری از آن، به شرط رعایت چهارچوب اجرایی و با درنظرگرفتن ویژگی‌های دوران کودکی، مطلوب ارزیابی شده است. همچنین، قالب‌هایی نظیر شعر، قصه، نقاشی، نمایش و پرسش و پاسخ، با نمونه‌ کاربردی برای دست‌یابی به مقصود، معرفی و پیشنهاد گردیده است. واژگان کلیدی: امام مهدی، مهدویت، کودک، تربیت، روش تربیتی، تلقین، زمینه‌سازی ظهور.

همراهی «مبین با قرآن» از جمله مباحث کلامی- علوم قرآنی است. قرآن به عنوان مهم¬ترین مصدر تشریع احکام، یگانه محور تردیدناپذیر همه فقهای اسلامى، اعمّ از امامیه و اهل سنت، به شمار رفته و کتاب هدایت تا روز قیامت است؛ اما بهره¬مند شدن از این امر (هدایت الاهی) مستلزم آن است که خداوند در کنار کتاب هدایت خویش، مبینی را قرار دهد که به بیان مراد الاهی بپردازد. «تبیین» در کاربرد لغوی به معنای آشکار شدن، آشکار کردن و توضیح دادن می¬باشد. اساس نظریه «همراهی قرآن و مبین» مطابق عقل و سیره عقلا بوده و آیات و روایات بر آن صحه می¬گذارند. حق بیان برای خداوند محفوظ است؛ ولی به دلیل برخورداری از معانی و مفاهیم ژرف و آموزه¬های عالی، تنها راه عقلایی برای پی بردن به چگونگی استفاده از آن، بیانات پیامبر و تبعیت مطلق از ایشان می¬باشد. وجوب اطاعت از پیامبر اکرم و اطلاق شأن تبیین و تعلیم قرآن برای ایشان، دلیلی روشن بر لزوم مراجعه به تمامی بیانات ایشان در مورد قرآن در هر سطحی از بیان می¬باشد. همچنین قرآن کریم و روایات در جهت شأن تبیینی پیامبر اکرم ائمه اطهار، به‌ویژه امام زمان را وارثان این شأن تحت عناوین ذیل مطرح می¬کنند: راسخان در علم، و حاملان و صاحبان علم. واژگان کلیدی: قرآن کریم، تبیین، اجمال، مبین، حجّیت، فریقین.

ظهور فتنه‌های گوناگون و مدّعیان دروغین در دوران غیبت، شناسایی مهدی حقیقی را به مراتب از هر دورۀ دیگری دشوارترساخته است. از این‌رو، معیارهای شناسایی امام زمان، هنگام ظهور از مهم‌ترین مباحث مهدویت است. در روایات، پنج نشانۀ یمانی، سفیانی، قتل نفس زکیه، خسف بیدا و صیحۀ آسمانی، از علایم ظهور مهدی عنوان شده‌اند. از این میان، از سه نشانۀ اول، به دلیل این‌که قابلیت تطبیق بر مصادیق متعدد دارند، نمی‌توان به آسانی برای شناسایی امام مهدی استفاده کرد؛ اما از آن‌جا که خسف بیدا و صیحۀ آسمانی وقایعی معجزه آسا و منحصر به فرد به نظر می‌رسند؛ تشخیص آن‌ها آسان است. مبنای این مقاله، شناسایی نشانه‌های مهدی حقیقی از مدعیان دروغین است. لذا معیاری را جست و جو کرده‌ایم که ما را برای رسیدن به این هدف یاری می‌رساند. خسف بیدا اگر چه نشانه‌ای اعجاز گونه است؛ واقعه‌ای نیست که ما را به سوی شخص مهدی حقیقی راهنمایی کند؛ اما چون از صیحۀ آسمانی در روایات به عنوان ندایی یاد شده که مهدی را با نام و مشخصات به همۀ مردم معرفی می‌کند؛ این نشانه می‌تواند نشانۀ اختصاصی برای شناسایی امام عصر تلقّی گردد. تحقیق حاضر، موضوع مورد نظر را به دو روش عقلی و نقلی، تحلیل و بررسی کرده‌ است