جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله به بررسی چهار منبع از منابع معرفت کلامی با رویکرد متمایزی از امامیه نخستین در دوران حضور می پردازد. در این کار به منظور دست یابی به مولفه های لازم برای پیدا کردن یک پارادایم و الگوی مستقل فکری در میان امامیه دوران حضور که آنان را از متکلمان عصر خود و هم چنین از اندیشمندان دوره های متاخر متمایز می کند از روش تحلیل تاریخی بر مبنای منابع حدیثی، کلامی و تاریخی استفاده شد. به نظر می رسد همه امامیه به جز گروهی اندک از محدثان درباره منبع معرفتی اول یعنی عقل و ارتباط آن با وحی معتقد به نوعی حجیت توامان بودند. امامیه نخستین درعین اعتقاد به حجیت مستقل عقل، برخلاف معتزله حجیت عقل را انحصاری و بدون نیاز به وحی نمی دانستند. در مسئله فطرت، امامیه نخستین معتقد بودند یکی از مهم ترین رسالت های پیامبران نه استدلال عقلانی کردن درباره توحید بلکه زنده کردن میثاق فطرت انسان ها بوده است. در بحث ادراک حسی، صائب بودن ادراک حسی به حقیقت خصوصا با توجه به تعالیم قرآن کریم امری مفروغ عنه بود. دست آخر اینکه در مسئله شهود، امامیه درست در مقابل دو دیدگاه افراطی و تفریطی اهل سنت حدیث گرا و معتزله عقل گرا، به تبیین رویت قلبی خداوند پرداختند.

نظریه مکان در پدیدارشناسی ادراک مرلوپونتی یکی از موضوعات جذاب و دلکش این فلسفه است. او برخلاف هوسرل که واقعیت متقن را در حوزه آگاهی ناب یعنی ساحت مبرا از مفروضات طبیعی مانند زمان و مکان و.....جست و جو می­کند، و موافق با ایده اساسی اگزیستانسیالیسم که بودن جسمانی در عالم یا واقع بودگی را عین طبیعت انسان می­داند، بر این باور است که مکان فهمی صورت پیشین و شرط شناخت اعیان و رویدادهاست. او با تأمل در یافته های روان-تنی برخی روانشناسان معاصر نهایتاً به این باور می گراید که تن ما به مثابه زمینه و افقی است که با آن و به اقتضای آن اعیان مختصات مکانی می­یابند و از این رو نسبتی دو سویه میان سوژه و عالم برقراراست و بواسطه همین نسبت و ایجاد تراز مکانی است که تجربه ما از عالم تعین می­یابد. مرلوپونتی تأکید می­کند که تجربه های ما جملگی نتیجه ایجاد ترازهای مکانی جدیدی است که یکی پس از دیگری شکل می­گیرد و هر تجربه مسبوق و مصبوغ به تجربه های مکانی قبلی سوژه تن یافته است. یکی از نتایج چنین دیدگاهی آن است که سوژه فردی سوژه­ای است تاریخی که لحظات آن را تجربه­هایی تشکیل می­دهند که در آن ترازهای مکانی متوالی را ایجاد کرده و تجربه در هر تراز مکانی، تراز مکانی کامل­تری را سبب می شود

خودادراكي يا ادراك نفساني مهم‌ترين تعليم كانت در استنتاج استعلايي نقد عقل محض و اصل بنيادي معرفت‌شناسي كانتي است. اين اصطلاح در كتاب كانت صفات محض، اصلي و استعلايي به خود مي‌گيرد. اين تعليم را شارحان نقد گاه با كوگيتوي دكارت مقايسه كرده‌اند و گاه پاسخي به شكاكيت هيوم شمرده‌اند. برخي آن را بيانگر انتساب تصورات به خود مي‌دانند و برخي ديگر با قرائتي منطق‌گرايانه شأن صوري به آن مي‌دهند. تعليم خودادراكي، در اصل، درصدد تبيين معقول وحدت انديشه و انديشنده است. كانت با اين تعليم به علم حضوري نزديك مي‌شود ولي از اخذ نتايج هستي‌شناختي در مورد آن خودداري كرده و آن را در محدوده‌ي علم حصولي صرف توجيه مي‌كند. اين مقاله كوششي است براي توضيح و بررسي تحليلي ـ انتقادي تعليم خودادراكي كانتي و تفاسير مختلفي كه از آن ارائه شده است.

دوران پست‌مدرن، دورانی است که عدم قطعیت، شاخصه اصلی معرفت شناسی آن است. مواجهه جامعه اسلامی شیعی با این عدم قطعیت‌ها در قالب‌های مختلفی بروز می‌کند. بر این اساس، چالش های ایجاد شده از سوی پست مدرنیسم برای اسلام و راهکارهای مقابله با آن چالش ها، موضوع اصلی مقاله حاضر را تشکیل می‌دهد. در این خصوص، ضمن برشمردن چالش هایی چون نفی روایت برتر، نسبیت معرفت، پلورالیسم، تاریخ مندی معنا و مفهوم حقیقت، رابطه زبان با متن و به متن آمدن، حاشیه رانده شده ها با بیان وجوه مثبت و منفی هر چالش، به بررسی این چالش ها و رابطه آن با اندیشه اسلامی پرداخته شده و در نهایت پیشنهادهایی برای نقش آفرینی در این دوره ارائه می شود. مقاله حاضر با بررسی چالش های برآمده از این جریان، در پی یافتن پاسخ به این پرسش است که مزیت ها و معایب اندیشه پست مدرن برای اسلام چیست و نقش آفرینی ما در جهان معاصری که به حاشیه رانده شده های فرهنگی و دینی نضج یافته اند، چسان باید باشد؟ نتیجه مشخص آنکه وجوه مثبت اندیشه پست مدرنیسم که تا حدودی در اندیشه ما مغفول مانده و یا کمتر بدان بها داده می شد می تواند در حکم یک کاتالیزور برای اسلام در دنیای پست مدرن ایفای نقش کند. آنچه در ادامه بدان دست یافتم حاکی از آن است که با نوفهمي و نوآوري در ساحات دين‌پژوهي، توجه به بینشی با جوهری معنوی تازه برای رهایی بشر از هیچ انگاری مثبت و منفی، توجه به تحولات جهان و باور به ظرفیت خود، و با اعتباربخشیدن به دیگری ها و تغییر خواست خود از روان شناسانه به تاریخی، می توان امیدوار به ارائه نقشی شایسته در دوران پست مدرن شد.

معرفت پيشيني داراي تعاريف زيادي در فلسفة غرب دارد که رايج‌ترين آنها، استقلال توجيه گزاره از تجربة حسّي است. تجربه در تعريف فوق، بايد به معناي تجربة حسّي ظاهری، تعبير شود؛ چرا که در غير اين‌صورت، اين تقسيم، از بين مي‌رود و مصداقي براي گزارة پيشيني باقي نمي‌ماند. ضرورت در محلّ بحث اين مقاله، به معناي وجوب است که يکي از مواد ثلاث مطرح در علم منطق است. به نظر مي‌رسد تفکيک پلنتينجا ميان ضرورت عيني و قضيّه‌اي، هر چند به لحاظ مفهومي، قابل قبول است، ليکن به لحاظ مصداقي ثمره‌اي ندارد. نويسنده معتقد است که ميان معرفت پيشيني و ضرورت، رابطة ملازمه برقرار است؛ يعني هر معرفت پيشيني، لزوماً ضروري نيز است؛ ليکن اين سخن که معرفت پسيني نمي‌تواند حاوي ضرورت باشد – ضرورت به معناي مادّه، نه به معناي جهت – و ضرورت منحصر در معرفت پيشيني است، محل اشکال است، هر چند ضرورت به معناي جهت، تلازم با پيشيني بودن معرفت دارد.