جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

افول دیندارى و معنویت در میان جوانان ایرانى مدتهاست موضوعى جدلى براى ابراز دیدگاههاى متفاوت و متعارض در سطح جامعه شده است. برخى مطالب و گفتگوهاى موجود در مطبوعات و تریبون هاى مذهبى نشان دهنده نگرانى هاى محافل دینى و بعضى مسئولان سیاسى کشور در مورد وضعیت دیندارى مردم و به ویژه جوانانى است که تمامى سالهاى زندگى شان را در ظلّ حکومت دینى جمهورى اسلامى سپرى نموده اند. مقاله حاضر با فراتحلیل 14 پژوهش انجام گرفته در ایران تلاش دارد نشان دهد که تا چه اندازه مطالعات علمى این احساس ناخشنودى و نگرانى از وضعیت مذهبى مردم و به خصوص جوانان را دارد. در مجموع، یافته ها نشان از هر راه که پژوهش هاى علمى را مبناى ارزیابى داعیه تضعیف تاریخى ایران قرار دهیم. نظریه افول دیندارى با مشکلات جدى روبرو است.

بخش قابل توجهى از مباحث جامعه شناسى خانواده به موضوع کارکردهاى خانواده اختصاص یافته است. مسئله ى مهم براى جامعه شناسان، تبیین چرایى و چگونگى ایفاى کارکردهاى اجتماعى توسط نهاد خانواده است; اما این موضوع، مانند بسیارى از موضوعات دیگر، پیوندى ناگسستنى با مواضع ارزشى و ایدئولوژیک افراد و دیدگاه هاى گوناگون دارد. مقاله حاضر درصدد مقایسه دیدگاه هاى دو مکتب مختلف، یعنى مکتب «فمینیسم» و مکتب «اسلام»، راجع به کارکردهاى خانواده است; و از میان کارکردهاى متعدد خانواده به مهم ترین آنها، یعنى تولیدمثل، حمایت و مراقبت، جامعه پذیرى، تنظیم رفتار جنسى، عاطفه و همراهى، کارکردهاى اقتصادى و تربیت دینى پرداخته است. نتیجه ى حاصل از این مقایسه به طور مختصر آن است که بیش تر رویکردهاى انتقادى وگاه افراطى فمینیسم، با رویکردهاى اسلامى ناسازگار است که ازجمله مى توان به تعارض این دو دیدگاه در زمینه هاى تولیدمثل، مادرى کردن، جامعه پذیرى نقش هاى جنسیتى، الگوهاى رفتار جنسى، طرق ارضاى نیازهاى عاطفى، کارکردهاى اقتصادى و تربیت دینى در خانواده اشاره کرد. این امر درحقیقت از مواضع ارزشى و تعاریف بسیار متضاد این دو مکتب راجع به مبانى و اصول عامّى هم چون عدالت، برابرى، آزادى، استقلال، ستم و تبعیض نشأت مى گیرد.

«جامعه شناسى حقوق» یک تخصّص دانشگاهى در قلمرو رشته عمومى جامعه شناسى است که مى کوشد به لحاظ نظرى، رابطه میان حقوق و جامعه، سازمان اجتماعى نهاد حقوق، کنش هاى متقابل اجتماعى همه کسانى که با نهاد حقوق و نمایندگان آن سروکار دارند و نیز معنایى را که مردم به واقعیت حقوقىِ موجود در میان خود مى دهند، فهم و تبیین کند. کتاب جامعه شناسى حقوق اثر خاویر تِرِوینیو مشتمل بر یک بررسى تفصیلى و جامع از نظریه هاى جامعه شناختى درباره حقوق است. در این کتاب پیشینه نظرى، نظریه هاى کلاسیک و نظریه هاى معاصر و جدید و نیز طرحى براى آینده جامعه شناسى حقوق در قرن بیست و یکم ارائه شده است. این نوشتار تلاش مى کند از چارچوب فهرست خوانى گذر کند و به درون مایه هاى اصلى این کتاب راه یابد.

یکى از سؤالات اساسىِ حوزه «معرفت هاى وحیانى» میزان اثرپذیرى آن از «عوامل اجتماعى» است که از آن به عنوان «تعیّن اجتماعى وحى» یاد مى شود. به باور علامّه طباطبایى(ره) به طور کلى، «صورتِ» معرفت هاى وحیانى، از تغییر برخى عوامل اجتماعى و انسانى، مانند: «شرایط زمان»، «انسان» و «مصالح» اثر مى پذیرد که به عقیده وى ظهور «شریعت»هاى متعدّد نتیجه آن است ولى «محتواى» معرفت هاى وحیانى، و به تبع آن محتواى شرایع تغییرناپذیر است. علامّه طباطبایى(ره) ضمن تطبیق قاعده فوق بر قرآن و احکام اسلام، بر این باور است که قرآن کریم در اصل «نزول»، براى رسیدن به سطح فهم انسانها; «نزول تدریجى»، به دلایل آموزشى، احتجاج و ضعف فراگیرى عمومى; «به لفظ آمدن»، براى امکان مکامله با مردم; کاربرد «زبان تمثیل»، براى امکان انتقال بهتر معانى; و «عربى بودن»، به جهت امتیاز زبان عربى و عرب بودن عمده مخاطبین در مراحل آغازین، متأثر از جامعه است. ایشان، هم چنین، دین اسلام را به دلیل تأکیدش بر «تفکّر جمعى»، «نیروى جمعى اجرایى»، «اجتماعى بودن احکام» و مانند آن، «دینى اجتماعى» مى داند که ناظر به جامعه ى انسانى شکل گرفته است.

تاوردهاى مادى و معنوى بشر در طول تاریخ را فرهنگ مى نامند. تبادل فرهنگى ملت ها نیز که در طول تاریخ در بسترى طبیعى ادامه داشته براى تازه ماندن معارف و حیات فرهنگى بشر امرى ضرورى است و جامعه ى انسانى را در مسیر سعادت واقعى به پیش مى برد. اما آنچه امروزه مشکل ساز شده «تهاجم فرهنگى» یا غلبه ى یک فرهنگ بر سایر فرهنگ هاست که نمونه ى بارز آن روند روبه گسترش تسلط فرهنگ غرب بر سایر فرهنگ ها ـ به ویژه فرهنگ اسلامى ـ در یکصد سال اخیر است. تفاوت عمده ى تهاجم فرهنگى با تبادل فرهنگى در این است که در تهاجم براى فرهنگ موردهجوم امکان انتخاب وجود ندارد. جلوه هاى تهاجم فرهنگى را مى توان به دو دسته ى بیرونى، همچون: تلاش براى دین زدایى، ایجاد روحیه ى خودباختگى فرهنگى، ترویج افکار و اندیشه هاى غربى و ... و درونى، همچون: عقب ماندگى علمى و صنعتى، فقر اقتصادى، غفلت کارگزاران فرهنگى و ... تقسیم کرد. در این مقاله ضمن بررسى جلوه هاى فوق، راهکارهایى براى مبارزه و مقابله با تهاجم فرهنگى ارائه شده است.

عصر توسعه آغازى داشته است و باید پایانى نیز داشته باشد. تقریباً دو دهه است که با گسترش انتقادات فلسفى، فرهنگى و اجتماعى از اندیشه مدرنیسم، اندیشه توسعه نیز زوال پذیرفته است، به گونه اى که در توصیف شرایط حاضر از مفاهیمى نظیر «پایان توسعه» و «پسا توسعه» استفاده مى شود. مبناى این تغییر در نظریه ها، تذکار پیامدها و اثرات مخرب توسعه بر فرهنگ و طبیعت است. اندیشه توسعه غیرمدرن، پسا غربى و غیردولتى با محوریت فرهنگ و انسان، اساس نظریه پردازى هاى اخیر در باب توسعه است. این دوره بر خلاف عصر پیشین که با حاکمیت منطق کمیابى و اقتصاد تعریف مى شد، با محوریت فرهنگ و تفوق عناصر و عوامل آن در تحولات اجتماعى مشخص مى شود. عصر پسا توسعه با نوعى انتقاد فرهنگى به عصر توسعه آغاز مى شود و مهم ترین مشخصه آن ـ که در این مقاله بر آن تأکید شده ـ اهمیت حضور فرهنگ در جامعه با نام «گشت فرهنگى» است. این حضور به معناى تغییرى از مفاهیم اقتصاد و ماتریالیسم به سوى مفاهیمى نظیر فرهنگ گفتمان است. در گشت فرهنگى نوین سه دیدگاه با محوریت فرهنگ قابل تمیز هستند: فرهنگ اقتصادى شده (فرهنگ به مثابه تجارت)، فرهنگ مدنى (فرهنگ به مثابه مدنیت)، فرهنگ سیاسى (فرهنگ به مثابه هویت) در این مقاله ضمن تبارشناسى مفهومى عبارت توسعه، گفتمان توسعه و پساتوسعه بر حسب عناصر و مؤلفه هاى آن خاصه تعامل اقتصاد و فرهنگ، مقایسه شده اند.