جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عرفا براي نظام هستي مرتبه‌هایی یاد می‌کنند؛ اما در يک تقسيم کلي آن را به حضرات الهيه، کونيه و کون جامع تقسيم کرده‌اند. هدف اصلي از آفرينش «جلا و استجلاي حق» است و کمال آن دو با انسان کامل محقق مي‌شود. مقصود از کون جامع، انسان است که با وجود وحداني، جامع تمام تعين‌های حقي و خلقي است. از نظر عارفان مسلمان، انسان کامل علت غايي و بقاي عالم است؛ زيرا نور حق اول بر قلب انسان کامل مي‌تابد و پس از آن به عالم منعکس مي‌شود؛ پس با رفتن وي عالم نيز نمي‌ماند. سرِ برخورداري انسان در نظام هستي از چنين موقعيتي، در همان جامع بودن وي نهفته است؛ که از ميان همه‌ي پديده‌هاي هستي، فقط او صورت و مظهر تمام اسماي الهي است. منظور ما از انسان کامل صاحب ولایت و خلافت مطلقة الهی است که در هر زمان تنها یک فرد آن (یعنی ولی معصوم) در عالم است.

انسان‌شناسي عرفاني به عنوان يكي از شاخه‌های مهم عرفان به تبيين و بررسي حقيقت انسان به مدد تجربه‌های اهل معرفت مي‌پردازد. از مباحث مهم آن بحث انسان كامل است كه در دو بخش نظري و عملي سامان مي‌يابد. در بخش نظري به مباحث هستی‌شناسی انسان كامل و تبيين حقيقت آن در قوس نزول و در بخش عملي به نحوه دستيابي انسان به كمال حقيقي، مراحل و منازل آن در قوس صعود و ضرورت پيمودن اين مسير تحت ولايت انسان كامل مي‌پردازد. به تعبيري حقيقت قوس نزول و صعود همان حقيقت انسان كامل و نزول و عروج او در معراج تركيب و تحليل است. مسئله اصلي در اين نوشتار جايگاه انسان كامل در قوس صعود و مقام‌های اثباتي اوست. البته پيش از آن به مهم‌ترین ویژگی‌های انسان كامل اشاره می‌کنیم سپس به كاركرد سلوكي او می‌پردازیم. منظور ما از انسان كامل صاحب ولايت و خلافت مطلقه الهي است كه در هر زمان تنها يك فرد آن در عالم است.

آراء متفاوتی در ادوار متأخر توسط برخی مشرق شناسان وجود دارد در این خصوص که منشاء آموزه‌های معنوی اسلام و آنچه که به عرفان اسلامی شهرت یافته، ریشه در تعالیم و نصوص اسلامی دارد، از آن جمله اینکه عرفان اسلامی نشأت گرفته از عقائد هندوان، فیلسوفان اسکندرانی یا راهبان مسیحی است. به عنوان مثال رینولد.آ. نیکلسون، مستشرق و عرفان پژوه مشهور انگلیسی نسبت به تأثیرپذیری زهد و عرفان اسلامی از فرهنگ هلنی- مسیحی تصریحاتی دارد، مقاله حاضر ضمن توجّه به این امر، به خوانش انتقادی کتاب تصوف اسلامی، رابطه انسان و خدا اثر نیکلسون میپردازد.

ظهور باورهای انسان‌گرایانه در بسیاری از تعالیم معنویت‌گرایی جدید قابل پیگیری است. اما به گمان نگارنده، بهره‌مندی و اصالت این رویکرد در مجموع تعالیم دونالد والش با شدت بیشتری همراه است، علت این ادعا نهفته در نحوه‌ی بیان و نظام تعالیم والش است، از آن جهت که این بیان به صورت دوسویه و دیالوگ میان والش و خدا رقم خورده و ادعا می‌شود که تمام تعالیم او به شکل تجربه‌ای معنوی نمایان شده است. والش در قالب گفتگو با خدا به مسائل فراوانی می‌پردازد که در پس آن، نکته‌های بسیاری درباره جایگاه انسان و خدا در عالم، وظیفه انسان و خدا در نظام خلقت و بسیاری مسائل پیرامون آنها به میان می‌آید. اما همه این مباحث را می‌توان تحت دو مسئله تفسیر کرد. به دیگر سخن، در رویکرد انسان‌گرایانه دونالد والش دو نکته‌ی پراهمیت وجود دارد. یکی تلاش برای آزادی و خودبنیادی انسان، به مثابه واضع خوبی و بدی، زیبایی و زشتی، خیر و شر؛ دیگری، فروکاهش خدا تنها به مثابه خالق عالم و موجودی نظاره‌گر. در واقع، این دو نکته اساس رویکرد انسان‌گرایانه دونالدوالش را رقم خواهد زد.

این مقاله به نقد و بررسی انسان ایده‌آل از منظر پائولوكوئيلو می‌پردازد که وی آن را در قهرمان‌های داستانیش جلوه‌گر ساخته است. انسان ایده‌آل او در عقیده معتقد به سرنوشت محتومی است که با گوش سپردن به ندای درون در پی تحقق آن است و در رفتار با اباحي‌گري، میخاری و بي‌بندوباري، خواستار اتصال به روح کيهاني و پيروي از افسانه‌ی شخصي است. در ادامه از عشق و جادوگری به عنوان راه وصول به انسان آرمانی کوئیلو نام برده می‌شود که ترس و پیروی از مذهب از موانع دستیابی به آن شمرده می‌شود. در نتیجه شخصيت‌هاي داستاني کوئيلو بيانگر يک يا چند ويژگي از انسان معيار در نگاه او است که ويژگي‌هاي انسان مطلوب کوئيلو را منعکس مي‌کنند؛ در پایان، ضمن تبيين هر یک از ویژگی‌های انسان ایده‌آل کوئیلو، به نقد اجمالي نیز پرداخته شده است.

نوشتار حاضر جستاري در نگرش‌ معنويت انسان انگار ديپاك چوپرا است، براي اثبات اين سخن، نيم‌نگاهي نيز به مباني هستي‌شناسي وي شده است. نگرش ايده‌آليستي چوپرا از جهان هستي، تمام قدرت و اختيار را تحت هيمنه ذهن انسان قرار مي‌دهد و تمام شئون خدایی را به نفع انسان مصادره می‌کند و در نهایت انسان را در مسند خدایی می‌نشاند. بر اساس این ديدگاه، تمامي مفاهيمي كه چوپرا آنها را در آثار خود براي تعريف انسان استخدام كرده، به راحتي قابل تبين است. در بخشي از اين نوشتار، به يكي از اين مفاهيم محوري با عنوان انسان خلاق اشاره شده است كه با تحليل اين مفهوم مي‌توان به جايگاه انسان به عنوان خالق واقعيت هستي در نزد چوپرا پي برد. مشاركت انسان در پديده‌هاي تكويني عالم، بساطت وجودي خدا را در يك سير پويشي قرار مي‌دهد. چوپرا به عنوان يك انسان‌گراي افراطي از انسان‌گراهاي ملحد مكتب تكامل‌گرايي پيروي مي‌كند. از ويژگي‌هاي برجسته چوپرا پيوند ميان معنويت و ماده است كه با تبيين و تحليل وجودي انسان بر حول سه بعد جسم، روح و ذهن و ارتباط آن‌ مي‌توان به نظام معرفتی چوپرا پي برد. دستیابی به سلامتی به عنوان رسالت تعالی‌جویانه‌ی انسان بر اساس این سه بعد، بخش نهایی این مقاله را تشکیل می‌‌دهد.