جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دين در تاريخ زندگي بشر از چه نقطه‌اي آغاز شده و چه مسيري را طي کرده تا به صورت اديان پيشرفته امروزي درآمده است. ديدگاه سنت‌هاي ديني، به ويژه اديان ابراهيمي، اين بوده که انسان از ابتدا به همين صورت امروزي خلق شده و از اول، دين توحيدي کامل را از آسمان دريافت کرده است؛ اما برخي در سده‌هاي جديد در مغرب زمين به سوي آن رفته‌اند که دين، نشأت و تکاملي زميني داشته و در نتيجه از صورتي ابتدايي و شرک‌آلود هم‌زمان با تکامل انسان، متکامل شده تا اينکه به صورت اديان پيشرفته توحيدي درآمده است. سخن ما در اين نوشتار، آن است که با توجه به چگونگي نشأت و تکامل دين، چهار صورت، قابل تصور و بحث است که تنها يک صورت آن، الحادي است.

در اين مقاله به شکلي اجمالي به برخي از گرايش‌هايي که از ابتداي مسيحيت، به شکلي بدعت‌آميز در دين مسيحي به وجود آمده است و به ريشه‌هاي آن خواهيم پرداخت. سپس در خلال اين بررسي نيز به آراي يونگ، روان‌شناس شهير، درباره برخي از اين بدعت‌ها نگاهي می‌اندازيم و اين آيين‌ها را از منظر روان‌شناسي، بررسي می‌کنيم.

آيين هندو يکي از تأثيرگذارترين اديان شرقي در شکل‌گيري جنبش‌هاي نوپديد ديني و معنوي در غرب است. کتاب‌ها، مقالات و سخنراني‌هاي بي‌شمار مرتاضان و يوگي‌هاي هندو در غرب، با تزريق نوعي پلوراليسم ديني، زمينه را براي مخالفت نسل جوان غربي با سنت‌هاي جزم‌انديش يهودي- مسيحي آماده ساخت و به مرور زمان، موجب ظهور صدها دين و معنويت نوپديد شد. جنبش‌هاي هندويي در غرب، گاهي به سنت‌هاي اصيل هندو وفادار بوده‌اند و گاهي نيز اصالت لذت و عصيان را با انديشه‌هايي کاملا التقاطي، سکولار و بدون مبنا عرضه می‌کردند. در نوشتار حاضر، ضمن معرفي برخي از چهره‌هاي اصلي آيين هندو در غرب، به بررسي نقش آيين هندو، مديتيشن و يوگا در فرايند دگرانديشي غرب و برخي علل گرايش غرب به اين آيين هندو می‌پردازيم.

شناخت درست و اصولي انشعابات فرق و نحله‌هاي اسلامي می‌تواند براي شناخت فرقه‌ها و جنبش‌هاي نوين، راهگشا باشد. شايد بتوان الگوهاي مشترکي يافت که هر دو از آنها پيروي می‌کنند و سپس آن را تحليل كرد. از طرف ديگر، اينکه برخي از جامعه‌شناسان گونه‌هايي از فرقه‌هاي اسلامي که تحت بنيادگرايي اسلامي می‌گنجد همچون طالبان را جزء جنبش‌هاي ديني جديد برمي‌شمرند، از اين روست که با يک بررسي تاريخي، می‌توان پديد آمدن و انشعابات فرق اوليه اسلام را علت‌يابي کرد و نقاط مشترکي بين جنبش‌هاي اوليه و کنوني يافت. مقاله حاضر می‌تواند درآمدي بر اين رهيافت باشد.

آيين هندو يکي از تأثيرگذارترين اديان شرقي در شکل‌گيري جنبش‌هاي نوپديد ديني و معنوي در غرب است. کتاب‌ها، مقالات و سخنراني‌هاي بي‌شمار مرتاضان و يوگي‌هاي هندو در غرب، با تزريق نوعي پلوراليسم ديني، زمينه را براي مخالفت نسل جوان غربي با سنت‌هاي جزم‌انديش يهودي- مسيحي آماده ساخت و به مرور زمان، موجب ظهور صدها دين و معنويت نوپديد شد. جنبش‌هاي هندويي در غرب، گاهي به سنت‌هاي اصيل هندو وفادار بوده‌اند و گاهي نيز اصالت لذت و عصيان را با انديشه‌هايي کاملا التقاطي، سکولار و بدون مبنا عرضه می‌کردند. در نوشتار حاضر، ضمن معرفي برخي از چهره‌هاي اصلي آيين هندو در غرب، به بررسي نقش آيين هندو، مديتيشن و يوگا در فرايند دگرانديشي غرب و برخي علل گرايش غرب به اين آيين هندو می‌پردازيم.

اين مقاله به بررسي هويت جنبش‌هاي نوپديد ديني می‌پردازد و با بررسي ويژگي‌هاي کلي اين جنبش‌ها بر اين حقيقت تأکيد می‌کند که با وجود اختلاف‌هاي زيادي که بين آنها وجود دارد؛ اما همگي در برخي خصوصيات، اشتراک دارند که آن خصوصيات با اديان شرقي همانند است؛ خصوصياتي همچون خداي غير شخصي، استفاده از سحر و جادو، تناسخ و کاربرد گسترده اصطلاحات رايج در اديان شرق. اما محور ديگر اين مقاله، تأکيد بر اين حقيقت است که جنبش‌هاي نوپديد ديني اصولا از لحاظ تاريخي نيز داراي منشأ شرقي هستند. کانون جنبش‌هاي نوپديد، کشور ژاپن است و آيين بودا با حضور در ژاپن و التقاط با اديان ديگري که در اين کشور حضور داشتند، به شکل‌گيري اين جنبش‌ها انجاميد و در شرايط خاص اجتماعي، اين جنبش‌ها گسترش و ناگهان صحنه اجتماعي ژاپن را پر کردند. بنابراين آيين بودا اصلي‌ترين بازيگر در شکل‌گيري جنبش‌هاي نوپديد ديني است و ژاپن، کشوري است که اين جنبش‌ها در آن شکل گرفته و سپس به ساير مناطق جهان انتقال يافته است.

سَنْت نيرنکاري، جنبشي اصلاحي است که در درون آيين سيکه به وجود آمده است. مهم‌ترين تعاليم اين جنبش عبارت است از: تأکيد بر يگانگي مطلق و بي‌شکل بودن ذات الهي، نفي برتري اديان نسبت به هم، تأکيد بر برابري انسان‌ها از هر نژاد و دين، و پيروي مطلق از رهبر معنوي (گورو) به عنوان معلّمي به اشراق رسيده و واسطة فيض الهي. اين جنبش اصلاحي تمام تشريفات و الزامات ظاهري سيکه‌هاي خالصا را رد می‌کند و آنان را بي‌ثمر می‌داند، و تنها بر ذکر هميشگي خداوند يگانة بي‌شکل و توجّه به عمق آموزه‌هاي اديان تأکيد دارد. همچنين اين جنبش بر خلاف سيکه‌هاي خالصا به گورويي زنده معتقد است و گورو بودن کتاب مقدّس سيکه‌ را نمي‌پذيرد. بنيانگذاران جنبش سَنت نيرنکاري هرچند شکل‌گيري آن را بر مبناي فرمان الهي تلقّي می‌کنند؛ ولي با اين حال، هرگز اين جنبش را به‌ عنوان ديني مستقل يا يکي از مذاهب و فرقه‌هاي آيين سيکه‌ مطرح نمي‌کنند؛ بلکه همواره خود را جنبشي اصلاحي براي دعوت تمام انسان‌ها به يگانه‌پرستي و برابري انسان‌ها و نفي تعصبات نژادي و ديني معرفي می‌کنند. به اين دليل هيچ‌گاه، پيروان اين جنبش، مسلک خود را دين يا مذهب[2] نمي‌خوانند؛ بلکه بيشتر از واژة نهضت يا جنبش معنوي[3] براي پيشوند نام سَنْت نيرنکاري استفاده می‌کنند.

کريشنامورتي، عارفي متأثر از مؤلفه‌هاي مدرنيته و يا متجددي متأثر از عرفان و معنويت است. در بازنگري تعاليم او گاهي اصالت تجددگرايي و در جاي ديگر، اصالت معنويت‌گرايي متشابه مي‌شود؛ حال آنکه راز شهرت جهاني کريشنا، تلفيق تجدد و عرفان در آموزه‌هاست؛ آن‌گاه اين ادعا بسيار با اهميت مي‌شود که اذعان کنيم «کريشنامورتي، هندو است»؛ زيرا جهش از حوزه معنويت‌گرايي هندو و تزويج تجدد با برخي از گزاره‌هاي هندوئيسم، فعاليتي کم‌نظير بوده است. نگاه کريشنامورتي به جريان اديان و مذاهب از جنبه تجددگرايي‌اش سرچشمه مي‌گيرد؛ البته آن تجددگرايي معنوي که امروزه از آن به «معنويت‌گرايي‌هاي نوين» و يا «جنبش‌هاي نوپديد ديني» ياد مي‌شود. نگارنده در اين مقاله سعي مي‌کند ابعاد مختلف عقيده کريشنامورتي، درباره اديان و مذاهب را روشن کند با بررسي و تحليل آنها، خواننده را بيشتر با عقايد او آشنا سازد و سپس کيفيت استدلال‌هايش را بررسي کند.