جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امروزه به دلیل محدودیت‌های روش تجربی کمی و کیفی، پژوهشگران به‌کارگیری روش ترکیبی را پیشنهاد می‌کنند. در این مقاله، با توجه به تأثیر مبانی بر روی روش و لزوم استفاده از وحی، عقل و تجربه در مطالعات علوم انسانی، یک روش تلفیقی پیشنهاد شده است که نتایج جامع‌تری در پی دارد. شواهدی از منابع دینی به منظور لزوم استفاده از این سه منبع ذکر شده است. در مقام عمل، این روش در چهار مرحلة کلی تحقق می‌یابد؛ در مرحلة اول دیدگاه‌های دانشمندان علوم انسانی در مورد آن مسئله بررسی می‌شود؛ در مرحلة دوم داده‌های نقلی مربوط به آن موضوع جمع‌آوری می‌گردد؛ در مرحلة سوم موضوع مورد‌نظر به تجربه گذارده می‌شود؛ در مرحلة چهارم با استفاده از عقل، داده‌های به‌دست‌آمده از سه منبع مزبور مقایسه و تحلیل می‌شوند. در صورت نداشتن هماهنگی، یا ابزار تجربی به کار رفته یا روش برداشت از متون دینی و یا نظریات دانشمندان مورد تجدید‌‌نظر قرار می‌گیرد. داور نهایی در این روش، هماهنگی بین داده‌هایی به‌دست‌آمده از سه منبع است.

یکی از محورهای بنیادین در علوم اجتماعی، روش‌شناسی است. بهره‌گیری از این علوم، متضمن بهره‌گیری از روش‌های موجود در آنهاست. روش‌شناسی حاکم بر علوم اجتماعی در حال حاضر در ایران، روش‌های غربی است که عمدتاً در تعارض با فرهنگ اسلامی ما قرار دارد. فرهنگ اسلامی ما از مبانی نظری و اعتقادی موجود در قرآن سرچشمه می‌گیرد. بنابراین، جامعه علمی ما نیازمند نوعی روش‌شناسی است که بر چنین فرهنگی مبتنی باشد. روش‌های غربی، روش‌هایی مادی‌گرا و در تعارض با دین هستند، درحالی‌که، قرآن با ارائه نوعی مبانی توحیدی، نگرشی نو به انسان ارائه می‌دهد. قرآن واجد بسیاری از قابلیت‌هاست که روش‌شناسی غربی از آن بی‌بهره است. این مقاله، با رویکردی تحلیلی، به بررسی نقش قرآن در تکوین روش‌شناسی دینی و قابلیت‌های موجود در قرآن در عرصه روشن‌شناسی علوم اجتماعی می‌پردازد.

دستیابی به اهداف علم یا شناخت علمی مدیون روش‌شناسی است؛ همچنان‌که کنت با بهره‌گیری از روش‌های تجربی/ کمی‌، مطالعات انسانی و اجتماعی را انجام داد و به زعم طرفداران خود (تجربه‌گرایان)، آن را واجد شأن علمی کرد. این اندیشه ملهم از افکار بعد رنسانس و عصر روشنگری، و سال‌هاست که بر علوم انسانی حاکمیت دارد. تجربه گرایی، رفتار و روابط اجتماعی را وابسته به شرایط محیطی می‌داند و از تأثیر مطلق آن در شکل‌گیری شخصیت و سرنوشت انسان بحث می‌کند. انسان با این نگاه، دیگر اشرف مخلوقات و مرکز ثقل آفرینش نیست و حیات او، ترکیبی از عملیات معمولی طبیعت است؛ بدون آنکه ارزش‌های اخلاقی، اعمال جبری، محدودیت‌ها و یا به‌طور کلی فعالیت‌های بشری ارتباطی با نیروها و مقدمات فوق‌طبیعی پیدا کنند. این مقاله می‌کوشد تجربه‌گرایی را از دو دیدگاه، نقد و بررسی کند؛ دیدگاه کسانی که اولاً با اعتقاد به یک یا چند ویژگی از علوم انسانی، آن را از علوم طبیعی جدا کردند و ثانیاً برای تقابل با تجربه‌گرایی به تفسیرهای معناکاوانه روی آورند، و دیدگاهی که با استفاده از مطالعات روش‌شناختی ماکس وبر، به استفاده توأم از هر دو روش تأکید کردند و مرزی بین آنها قائل نشدند.

امروزه دامنه مباحث فلسفه اخلاق بسیار گسترده شده است. گاهی این گستردگی ممکن است سبب تشتت و ابهام درشناخت مباحث مربوط به اخلاق گردد. از این رو، این نوشتار در پی آن است تا در یک جمع‌بندی کلی، به رئوس مباحث، دیدگاه‌ها و مکاتب مهم در حوزه اخلاق‌پژوهی بپردازد که می‌تواند زمینه رسیدن به چشم‌انداز کلی در مباحث مطرح در اخلاق‌پژوهی را فراهم کند. بر این اساس، نوشتار حاضر در صدد آن است تا برای رسیدن به این منظر کلی، آن را درپنج بخش مطرح سازد. این پنج بخش عبارتند از: «اقسام کلی پژوهش در حوزه اخلاق»، «اخلاق به مثابه»، «تقسیمات کلی در اخلاق»، «اصطلاحات اولیه» و «دیدگاه‌ها و مکاتب فلسفی». لازم به ذکراست که تقسیم‌بندی‌های کلی و فروعات آنها، به طور عمده با توجه به جریان محقق و موجود اخلاق‌پژوهی مطرح شده است.

«گفتمان‌کاوی» به مثابه یک روش تحقیق در علوم انسانی در صدد بازگوکردن‌ و نشان‌‌دادن‌ معانی‌ نهفته‌ در متن‌ است. در این روش، محقق برآن‌ است که رابطه بین مؤلف، متن و خواننده را نشان دهد. با مطالعه زبان، عوامل متعددی در شکل‌گیری پیام کلام موثرند: برخی از این عوامل درون‌متنی و برخی دیگر برون‌متنی است. این روش، بر عوامل برون‌متنی تأکید ویژه دارد. مؤلفه‌های اصلی گفتمان‌کاوی عبارت‌اند از: تحلیل زبانی متن، بررسی انسجام متن، بررسی بافت متن، بررسی روابط بینامتنی، معنای مرکزی متن، و نگاه به کارکرد متن. گفتمان، معنا یا دال مرکزی نهفته در متن، و گفتمان‌کاوی، مبتنی بر توجه هماهنگ به همه عوامل شکل دهنده پیام است. در این مقاله، به تبیین کاربردی روش گفتمان‌کاوی و کاربست آن در متون روایی پرداخته شده است

از قرن هفده مناظره شدیدی در این‌باره صورت گرفته که مطالعه جامعه انسانی با شیوه‌های علوم طبیعی و با استفاده از روش اثبات‌گرایانه درست نیست. از دیدگاه ویکو، ویژگی اصلی جامعه آن است که نظام معانی آن به گونه‌ای جمعی ایجاد گردیده است. وی روش تفسیری را در مقابل روش‌های علوم طبیعی ارائه می‌کرد. از دیگر پیشگامان رویکرد تفسیری، دیلتای است. به نظر او، اموری مانند ذهن، طبیعت و فرهنگ اموری ذاتاً متفاوت هستند. در حالی که اثبات‌گرایی می‌کوشد تا به کنترل فنی بر پدیده‌ها دست یابد، دیدگاه تفسیری علاقه‌مند به درک این است که چگونه کنش‌ها به طور متقابل معنی‌دار می‌گردند. در دورة کنونی روش‌های تحقیق کیفی در رشته‌های علوم اجتماعی به صورت فزاینده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد. سابقه تحقیقات کیفی به کار مکتب شیکاگو در دهه 1920 و 1930 باز می‌گردد. تحقیق کیفی به تولید یافته‌هایی می‌پردازد که از طریق روش‌های آماری یا سایر روش‌های کمّی قابل دسترسی نیست. محققان کیفی علاقه‌مند به مسئله معنا هستند. اینگونه تحقیق مبتنی بر رویکرد تفسیری است؛ اینکه افراد چگونه به زندگی، تجربیات و ساختارهای جهان اجتماعی معنا می‌دهند. تحقیق کیفی مستلزم کار میدانی است. از این‌رو، محقق مستقیماً با افراد مورد بررسی ارتباط برقرار کرده و عملاً در محیط حضور می‌یابد تا در محیط طبیعی به مشاهده و ثبت رفتار بپردازد.