جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پیش‌فرض‌ها و مبانی انسان‌شناختی در علوم اجتماعی - به دلیل نقش محوری انسان در این علوم، هم به‌مثابه موضوع (ابژه) مورد مطالعه و هم در جایگاه فاعل شناسا (سوژه)- از اهمیت به‌سزایی برخورداراند. ‌‌اصالت روح یا جسم و نیازهای معطوف به آن‌ها،خاستگاه اختلاف‌ نظرهای بسیار در حوزۀ انسان‌شناسی و به تبع آن در زمینۀ علوم انسانی و اجتماعی شده است. ‌‌در این مقاله تلاش شده‌ تا با روش اسنادی، ‌‌دیدگاه استاد مطهری در مسئلۀ اصالت روح استخراج شده و ‌‌امتداد معرفتی این رویکرد در علوم اجتماعی و انسانی بررسی شود. ‌‌مواجهه با روح انسان به‌مثابه واقعیت وجودی و کشف قوانین و سنن آن و نسبت این بعد از وجود با ساحت متناظر خود در عالم هستی، ‌‌وجه تبیینی متمایزی به مسائل انسانی و اجتماعی می‌بخشد و عوامل معنوی را در کنار عوامل مادی، ‌‌مؤثر در شکل‌گیری مسائل و پدیده‌های اجتماعی نشان می‌دهد. ‌‌با این نگاه، ‌‌فطرت به‌عنوان نوع خاص آفرینش و جامع خصلت‌های ممتاز انسان، ‌‌نقش تعیین‌کننده‌ای در تفسیر و تبیین موضوعات انسانی و اجتماعی خواهد داشت. ‌‌

مراد از «عشق عُرفی»، عشق معطوف به این جهان و بهره‌های دنیوی آن با معیارهای این‌زمانی و این‌مکانی است. در این عشق، نه‌تنها تعلقات جنسی، بلکه توجه به شمایل (کمال) زیبای دیگران هم برای اهداف دنیوی است. پر واضح است که چنین عشقی در تاریخ عشق، امری ممکن بوده و همواره در تاریخ انسانی رواج داشته است که عشق را برای این دنیا و در اینجا و اکنون خواسته‌اند، اما آنچه در دنیای جدید رخ داده و ماهیت جدیدی یافته است، عشق متکثر پست‌مدرنی است که از عشق سنتی و حتی عشق عُرفی مدرن نیز بیشتر تنزل یافته و بلکه به‌کلی هویت عشقیِ آن منسوخ گشته است. در این مقاله، پس از تبیین ماهیت این عشقِ متأخر، عرفی و یا عرفانی‌ بودن آن توضیح داده می‌شود. ‌‌

هویت تمدنی یکی از مهم‌‌‌ترین ابعاد هویتی است که با نگرشی عام و کلان همه افراد متعلق به یک دین را در بستری تاریخی و هویتی به یک‌دیگر متصل می‌‌‌کند. ‌‌گروه‌‌‌های تکفیری افزون بر این‌که از جهت اعتقادی و امنیتی چالش‌‌‌های زیادی را برای جهان اسلام ایجاد نموده‌‌‌اند از جهت فرهنگی نیز در تضاد با هویت تمدنی قابل بررسی‌اند. ‌‌این گروه‌‌‌ها از جهتی به تخریب مکان‌های مذهبی می‌پردازند و از جهت دیگر با ارائه قرائتی انحصارگرایانه از اسلام و طرد (تکفیر) دیگر گروه‌‌‌های اسلامی مانع از هم‌‌‌گرایی جهان اسلام می‌‌‌شوند، در حالیکه مکان‌های مذهبی تاریخی تاثیر زیادی در برقراری ارتباط همه مسلمانان در بستر هویتی دارند و همه آنها را در زمینه‌‌‌ای تاریخی به یک‌دیگر متصل می‌‌‌کنند. ‌‌از سوی دیگر، لازمه برقراری تمدنی اصیل و پویا افزایش تعاملات و ارتباطات درونی است که گروه‌‌‌های تکفیری با اخلال در وحدت و هم‌‌‌گرایی جهان اسلام، ‌‌مانع از تحقق آن می‌‌‌شوند. ‌‌

نذر و فعالیت‌های همراه با آن، از تنوع و گوناگونی چشم‌گیری برخوردار است، به‌طوری‌که توانسته منابع گران‌بهایی در حوزه‌های گوناگون معنوی، ‌‌اجتماعی، ‌‌فرهنگی و اقتصادی تولید نماید. ‌‌این مقاله با در نظر داشتن این مهم که نذر و کنش‌های گوناگون برخواسته از آن در سطح جامعه ایرانی فراتر از یک امر دینی گسترانیده شده، ‌‌به دلیل کمبود مطالعات مؤثر در این زمینه، ‌‌با اتخاذ رویکردی اکتشافی، در پی تولید ادبیات پژوهش برای شناسایی ابعاد و قابلیت‌های نذر و به‌کارگیری منابع حاصل از آن در برنامه‌ریزی‌های عملی در سطح کلان جامعه است. ‌‌بر این اساس، این مقاله با بهره‌گیری از روش‌های کیفی، ضمن ارائه تقسیم و طبقه‌بندی گونه‌ها و اقسام نذر و شناسایی عوامل تاثیرگذار بر وقوع کنش‌های نذری به دلایل گرایش به کنش‌های نذری و ارتباط عوامل تأثیرگذار بر اعمال نذری در جامعه مورد مطالعه (شهر فومن) می‌پردازد. نذر و کنش‌های معطوف به آن در شهر فومن متنوع و گونه‌گون‌اند. در این مقاله همچنین به عوامل شکل‌دهنده و ‌‌تقویت‌کننده نذر و همچنین عوامل و دلایل ترغیب‌کننده به نذر پرداخته شده است. ‌‌

نظریۀ ادراکات اعتباری، از مهمترین زوایای فلسفۀ اسلامی است که ارائه نظام‌‌‌‌مند آن به ابداع علامه طباطبایی، صورت گرفت. اهمیت این نظریه در نظام فلسفی علامه طباطبایی آنقدر زیاد است که در اکثر قریب به اتفاق آثار ایشان، اشاره‌‌‌‌ای موجز یا مبسوط به آن شده است. این نظریه با تمایزی که میان ادراکات حقیقی و اعتباری قائل می‌‌شود، از یک‌‌سو علوم حقیقی را از گزند خطاهای معرفت‌‌‌‌‌‌‌‌شناسانه حفظ می‌‌‌‌کند و از دیگر سو خلأ تئوریکی که میان ذخائر غنی فلسفۀ اسلامی و علوم اجتماعی کاربردی شکل گرفته را پُر می‌‌‌‌نماید. از این رو، می‌‌تواند تأثیر عمیقی بر حوزه‌‌‌‌های گوناگون علوم انسانی و علوم اجتماعی بگذارد. پیوند اعتباریات با حقایق، از مهمترین اجزای این نظریه است که تمایز جدی آن با رویکردهای اثبات‌‌‌‌گرا و معناگرا را نشان می‌‌‌‌دهد. تبیینی که علامه در آثار گوناگون خود از این نظریه داشته‌‌‌‌اند، زمینه خوبی برای تحلیل و نقادی رویکردهای اثبات‌‌‌‌گرا و معناگرا فراهم می‌‌کند و بَستر تحول در علوم انسانی ـ بر اساس مبانی و مبادی حکمت اسلامی ـ را فراهم می‌آورد.